Ο φίλος Σπύρος Πιπεράς μέσα από την ετυμολογία τοπωνυμίων και λέξεων που σώζονται στην ντοπιολαλιά των χωριανών μας ή βρίσκονται χαραγμένες στα μάρμαρα που είναι σπαρμένα στη λεσβιακή γη, προσπαθεί να ιχνηλατήσει την ιστορική πορεία των Λεσβίων, να βρει τις απαντήσεις σε φιλολογικά και αρχαιολογικά θέματα που αφορούν στη γενέτειρά του, την Ερεσό, και να αποκαλύψει τα μυστικά της αρχαίας ζωής.

Παρακολουθώ τους τελευταίους μήνες με θαυμασμό το ερευνητικό του πάθος, την επιμονή με την οποία αναζητεί τις πηγές της γνώσης και την επιστημονική υπευθυνότητα με την οποία αξιολογεί τις πληροφορίες που αντλεί από αυτές.

Η προσπάθειά του αυτή υπενθυμίζει σε όλους μας το χρέος που έχουμε απέναντι στο γενέθλιο τόπο μας: να συνεχίζουμε το δημιουργικό έργο των ευαίσθητων ανθρώπων του νησιού μας και να κρατάμε ζωντανή την παράδοση της πνευματικής Λέσβου.

Πιστεύοντας ότι η δημοσιοποίηση κάθε πνευματικού έργου εγκαινιάζει ένα διάλογο ανάμεσα στο δημιουργό και στους αποδέκτες του έργου του, αναγνώστες ή θεατές, και ότι η συμμετοχή σ' αυτόν το διάλογο, εφόσον τηρεί τις προδιαγραφές του γόνιμου διαλόγου, ενισχύει ηθικά το δημιουργό, εξελίσσει τη σκέψη και προωθεί την αναζήτηση της γνώσης, καταθέτω κι εγώ κάποιες παρατηρήσεις μου σχετικά με τα θέματα ετυμολογίας που έθεσε με τα δημοσιεύματά του στην εφημερίδα «Εμπρός ο Σπύρος Πιπεράς.

Πρέπει, κατ' αρχήν, να παραδεχτούμε ότι για την ετυμολογία κάποιων όρων, για τους οποίους αγνοούμε τα πραγματικά στοιχεία, δεν μπορεί να υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα. Και όσον αφορά στην περίπτωση της «Δρηνείας Αρτέμιδος» αγνοούμε τι σήμαινε το επίθετο «Δρηνεία».

Στον ορφικό ύμνο προς την Άρτεμιν, υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος επιθέτων που αποδίδονται στη θεά, των οποίων είναι γνωστή η ερμηνεία.

Η θεά Άρτεμις αποκαλείται: βασίλεια (βασίλισσα), πολυώνυμη κούρη (κόρη με τα πολλά ονόματα), Τιτανίς (καταγόμενη από τους Τιτάνες), βρομία (θορυβώδης), μεγαλώνυμος (ως έχουσα σπουδαίο όνομα, μεγάλη φήμη), τοξότις (τοξεύτρια), σεμνή (σεβαστή, αγία), πασιφαής (ολόλαμπρη), δαιδούχος (δαδούχος, λαμπαδηφόρος), Δίκτυννα (θεά του κυνηγίου), λοχεία (προστάτιδα της λεχούς), επαρωγός ωδίνων (συμπαραστάτης στις ετοιμόγεννες γυναίκες), ωδίνων αμύητος (άπειρη ωδίνων, αφού ως παρθένος δε γνώρισε τις ωδίνες της γέννας), λυσίζωνος (ως λύουσα τις ζώνες των παρθένων, οι οποίες αφιέρωναν τη ζώνη τους στην Άρτεμιν πριν από το γάμο τους), φίλοιστρος (οργιαστική, μανιώδης), κυνηγέτις (θηρεύτρια), λυσιμέριμνος (ως απαλλάσσουσα τους ανθρώπους από τις έγνοιες), εύδρομος (φτεροπόδαρη), ιοχέαιρα (ευθύβολη τοξεύτρια), φιλαγρότις (φίλη των αγροτών), νυκτερόφοιτος (νυχτοπερπατούσα), κληισία (καταφύγιο των βασανισμένων), ευάντητος (ευπρόσιτη, καταδεκτική), λυτηρία (λυτρώτρια, σώτειρα), αρσενόμορφος (αγοροκόριτσο), ορθία (λυγερόκορμη), ωκυλόχεια (ως συντομεύουσα τις ωδίνες της γέννας), βροτών κουροτρόφος δαίμων (θεά παιδοτρόφος), θηροκτόνος (φόνισσα των θηρίων), ολβιόμοιρος (καλότυχη), ελαφηβόλος (τοξεύτρια των ελαφιών), πότνια (δέσποινα, βασίλισσα), παμβασίλεια (παντοκρατόρισσα), καλόν θάλος (ωραίο βλαστάρι), αιέν εούσα (αιωνία), δρυμονία (δασόβια), σκυλακίτις (προστάτιδα των σκυλιών), Κυδωνιάς (από την Κυδωνίαν της Κρήτης), αιολόμορφος (με τις πολλές μορφές, με τα πολλά πρόσωπα).
Ανάμεσα στα παραπάνω επίθετα που αποδίδονται στη θεά Άρτεμιν, δε βρίσκεται το επίθετο «Δρηνεία», το οποίο είναι χαραγμένο στη στήλη της Ερεσού. Να πρόκειται για μια τοπική επωνυμία με την οποίαν προσφωνούσαν οι Ερέσιοι τη θεά, και τι να σήμαινε άραγε;

Ο συσχετισμός, πάντως, του όρου δρηνεία με την δρυν, νομίζω, ότι φιλολογικά μάλλον... ακροβατεί. Η Άρτεμις που συσχετίζεται με τις δρύες λέγεται «Δρυμόνιος» (Ορφ. Ύμν. 36,12), οι Νύμφες «Δρυάδες» και ο όφις που διαμένει στα κοιλώματα της δρυός, «δρυίνας».

Η ετυμολογία του όρου «Δρηνεία» από το ομηρικό δραίνω (έχω έφεσιν του δραν, έχω δύναμιν) ή από τα κατ' Ησύχιον «δράνος» (έργον, πράξις, δύναμις), και «δρανείς» (δραστικοί), όθεν και α-δρανείς, είναι περισσότερο πιθανή και φιλολογικά λογική. Και με αυτή την ετυμολογία οδηγούμαστε στην ταύτιση του όρου ΔΡΗΝΕΙΑ με το επίθετο ΠΟΤΝΙΑ.

Το κενό που παρουσιάζει αυτή η άποψη, είναι η μετατροπή του μακρού α (δρα-νεία) σε η (Δρη-νεία), κάτι που δικαιολογείται μόνον εάν υποθέσουμε ότι η λέξη ΔΡΗΝΕΙΑ στην επιγραφή της Ερεσού γράφηκε στην ιωνική διάλεκτο και όχι στην αιολική διάλεκτο που ομιλούνταν εκεί.

Μπορεί να δικαιολογηθεί αυτή η ιωνική επίδραση με τη μετατροπή του α σε η; Όπως υποστηρίζει και ο Σπύρος Πιπεράς, εάν λάβουμε υπόψη ότι οι διαλεκτικές διαφορές υποχωρούν από τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα και επικρατεί η κοινή αλεξανδρινή διάλεκτος (με στοιχεία αττικής-ιωνικής) και εάν δεχτούμε ότι η επιγραφή στη στήλη χαράχτηκε σε εποχή σύγχρονη με το νόμισμα της Ερεσού (το οποίο εικονίζει στη μια όψη την Άρτεμιν και στην άλλη το Μάρκο Αυρήλιο), δηλαδή κατά τη ρωμαϊκή περίοδο (επί Μάρκου Αυρηλίου), τότε υπάρχει και σ' αυτό το σημείο μια πιθανή εξήγηση για τη γραφή ΔΡΗΝΕΙΑ αντί της ΔΡΑΝΕΙΑ (παράβαλε: ιωνικό δρηστήρ αντί δραστήρ και δρήστης αντί δράστης).

Δυστυχώς, όμως, και σε αυτή την περίπτωση μπορεί να υπάρξει ο αντίλογος ότι η επιγραφή στη στήλη της Ερεσού, εκτός από τη λέξη «δρηνεία» - αν θεωρήσουμε ότι αυτή έχει δεχτεί την επίδραση της ιωνικής διαλέκτου - κατά τα άλλα έχει τα διαλεκτικά χαρακτηριστικά της αιολικής διαλέκτου, ήτοι το μακρόν Α αντί του Η (ΓΥΝΑ, ΤΑΝ, ΚΛΕΩΝΥΜΑ). Κι έτσι επανερχόμαστε στην αρχική θέση ότι η αναζήτηση της πρώτης ρίζας και της αρχικής σημασίας της λέξης ΔΡΗΝΕΙΑ παραμένει πιθανολογούμενη και όχι βεβαία. Και η έρευνα συνεχίζεται!