«Η ΚΕΔ στη Βάστρια πρόκειται να ανοίξει ένα νέο τραγικό κεφάλαιο στη διαχείριση του μεταναστευτικού φαινομένου στη Λέσβο, αφού, με τον τρόπο αυτό, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση των προσφύγων και των μεταναστ(ρι)ών θα ενισχυθεί κι άλλο» καταλήγει η έρευνα- έκθεση με τίτλο «Deadly End», από την Aegean Migrant Solidarity που έχει μεταφραστεί και φέρει τον τίτλο «Εγκλωβισμός στο Όριο».

Η έκθεση επιχειρεί να παρουσιάσει ποσοτικά και κυρίως ποιοτικά στοιχεία για τους θανάτους που σημειώθηκαν στα κέντρα κράτησης της Λέσβου, μετά την υπογραφή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας, τον Μάρτιο του 2016, μέχρι και την ολοκληρωτική καταστροφή του Κέντρου Κράτησης της Μόριας τον Σεπτέμβριο του 2020.

Μπορεί οι αρμόδιες να αρχές να αναφέρονται στους 26 αυτούς θανάτους ως μεμονωμένα περιστατικά, αλλά για όσους-ες γνώριζαν, όπως σημειώνεται, ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν τα κέντρα κράτησης αποτελούσε μία έμμεση προαναγγελία των θανάτων των μεταναστ(ρι)ών που ακολούθησαν.

Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση συλλέχθηκαν μέσα από την παρακολούθηση του τοπικού, εθνικού και διεθνούς τύπου, συνεντεύξεις με μετανάστ(ρι)ες, δικηγόρους, γιατρούς και εργαζόμενους/ες σε ΜΚΟ, ενώ ταυτόχρονα η έρευνα επεκτάθηκε στη σχετική ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και σε δημοσιογραφικά άρθρα, παρακολουθώντας παράλληλα την υφιστάμενη νομοθεσία και τις αλλαγές που έλαβαν χώρα με την πάροδο των ετών.

Η εν λόγω έκθεση επιχειρεί να διασώσει ένα κομμάτι της μνήμης, που οι εμπνευστές των μεταναστευτικών πολιτικών έχουν κάθε λόγο να επιθυμούν να λησμονηθεί. Παράλληλα, παρακολουθώντας νεαρούς μετανάστες να καταδικάζονται με ανύπαρκτα αποδεικτικά στοιχεία, για την καταστροφή του διαβόητου Κέντρου Κράτησης της Μόριας και την έκθεση σε κίνδυνο ανθρώπινων ζωών, η έρευνα αυτή ελπίζει μεταξύ άλλων να συμβάλει στην ανάληψη ευθύνης από τους υπεύθυνους δημιουργίας και λειτουργίας των κέντρων κράτησης, για τις πολύ υπαρκτές ζωές που χάθηκαν!

Η έκθεση

Στα περιεχόμενα της έκθεσης περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, θεματικές που παραπέμπουν σε θανάτους εξαιτίας των συνθηκών του ΚΥΤ Μόριας, λόγω ψύχους, ως αποτέλεσμα ιατρικών ζητημάτων. Ακόμη γίνεται αναφορά σε απόπειρες αυτοκτονίας, αυτοκτονίες και δολοφονίες παραπέμποντας σε περιστατικά που εντοπίζονται στις 25/08/2019, 14/01/2020, 16/01/2020, 8/4/2020 και 5/07/2020. Ακολούθως καταγράφονται συμπεράσματα από τα προαναφερθέντα κεφάλαια της Έκθεσης.

Οι θάνατοι εξαιτίας των συνθηκών του ΚΥΤ

Στα συμπεράσματα αυτού του κεφαλαίου σημειώνεται πως «Οι θάνατοι που καταγράφηκαν παραπάνω, σημειώθηκαν εξαιτίας της έκθεσης στο ψύχος, των πυρκαγιών και της έλλειψης κατάλληλων υποδομών. Μπορούμε να εντοπίσουμε ένα μοτίβο: οι συνθήκες του ΚΥΤ της Μόριας συνέβαλαν άμεσα στην πρόκληση των θανάτων· στις περισσότερες περιπτώσεις, ούτε το ελληνικό κράτος ούτε η διοίκηση του camp ανέλαβε την ευθύνη για τους συγκεκριμένους θανάτους· οι έρευνες για τις συνθήκες υπό τις οποίες σημειώθηκαν αυτοί οι θάνατοι, δεν διενεργήθηκαν με συνέπεια ή εάν διενεργήθηκαν, τα πορίσματά τους δεν δημοσιοποιήθηκαν· κανένα δίδαγμα δεν πάρθηκε και κανένα σχέδιο δεν εκπονήθηκε για να αποτρέψει τον επόμενο θάνατο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι Έλληνες Υπουργοί και οι υπάλληλοι της αστυνομίας ανταποκρίνονταν παραπληροφορώντας αναφορικά με τις συνθήκες ενός θανάτου, επιχειρώντας έτσι να μειώσουν το μέγεθος της κρατικής ευθύνης».

Θάνατοι ως αποτέλεσμα ιατρικών ζητημάτων

«Οι υπηρεσίες παροχής υγείας εντός του ΚΥΤ σχεδόν ποτέ δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του πληθυσμού. Η κατάσταση γινόταν ακόμα πιο δύσκολη όταν ο πληθυσμός στο ΚΥΤ αυξανόταν και όταν οι άνθρωποι αναγκάζονταν να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα υπό τις συνθήκες του camp. Ιδιαιτέρως ευάλωτα σε αυτές τις συνθήκες ήταν τα βρέφη και τα παιδιά. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται, άλλωστε, και ο μόνος θάνατος που με βεβαιότητα θα μπορούσε να αποφευχθεί, αυτός του βρέφους με ηλικία εννέα μηνών που έχασε τη ζωή του λόγω αφυδάτωσης. Οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις αντιμετώπιζαν μεγάλες δυσκολίες, καθώς η υγεία τους επιδεινωνόταν λόγων των συνθηκών του ΚΥΤ, ενώ παράλληλα δεν λάμβαναν την κατάλληλη περίθαλψη όπως αντίθετα συνέβαινε με το γηγενή πληθυσμό. Στην ελλιπή παροχή υπηρεσιών υγείας εντός του ΚΥΤ, προστίθενται και τα θεσμικά προσκόμματα, όπως αυτό της στέρησης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης το διάστημα μεταξύ της 1 Οκτωβρίου του 2019 έως και την 1 Φεβρουαρίου του 2020· κάτι που μόνο ως θεσμικός ρατσισμός μπορεί να γίνει αντιληπτό. Τέλος, το περιστατικό που καταγγέλθηκε από την «Πρωτοβουλία Ανειδίκευτων Γιατρών Λέσβου» και το οποίο, μάλιστα, διενεργήθηκε από μέλη του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού, μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως ρατσιστικό» σημειώνεται στα συμπεράσματα αυτού του κεφαλαίου.

Απόπειρες αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμοί

«Η αυτοκτονία στο ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α της Μόριας έλαβε χώρα υπό τη γενική ευθύνη του κράτους. Έπειτα από πίεση που άσκησαν ΜΚΟ που παρέχουν νομική υποστήριξη στη Λέσβο, ο Εισαγγελέας διενέργησε έρευνα για τις συνθήκες υπό τις οποίες σημειώθηκε ο εν λόγω θάνατος. Αν και διάφοροι φορείς από τις προαναφερθείσες οργανώσεις κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον του ανακριτή, δεν υπήρξε δημόσια ανακοίνωση της ετυμηγορίας αυτής της έρευνας, και δεν είναι σαφές εάν αποδόθηκαν κατηγορίες σε κάποιο από τα μέλη του προσωπικού του ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.. Αντιθέτως αυτό που, με ευκολία, καθίσταται σαφές, είναι πως το εύρος της εν λόγω κατηγορίας είναι εξαιρετικά περιορισμένο για να διερευνήσει τις δομικές αιτίες του συγκεκριμένου θανάτου. Οι ανακρίσεις που πραγματοποιήθηκαν είχαν ως άμεσο στόχο να ενοχοποιήσουν κάποιο από τα μέλη του προσωπικού (αποδεικνύοντας, για παράδειγμα, πως ένας εν υπηρεσία υπάλληλος δεν κατόρθωσε να φέρει εις πέρας τα καθήκοντά του), και σε καμία περίπτωση δεν επιχειρούσαν να διερευνήσουν τα σφάλματα της ιδιωτικής εταιρίας που ανέλαβε διά συμβάσεως να προσφέρει υπηρεσίες ψυχο-κοινωνικής υποστήριξης και υγειονομικής περίθαλψης εντός του ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. Παρ’ όλα αυτά, είναι προφανές πως μία δομή της οποίας οι υπηρεσίες υπολειτουργούσαν σε τόσο μεγάλο βαθμό, δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να παράσχει οποιαδήποτε υποστήριξη σε έναν άνθρωπο που έπασχε ψυχικά».

Δολοφονίες

«Το ΚΥΤ της Μόριας δεν υπήρξε ποτέ ένας ασφαλής χώρος διαβίωσης. Ο φόβος για την απώλεια της ζωής και ο αγώνας για την επιβίωση που συντροφεύει τους αιτούντες άσυλο καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ευρώπη, συνεχίζεται με την ίδια ένταση ακόμη και μετά την άφιξη τους στο ευρωπαϊκό έδαφος. Ειδικότερα, το 2020 σε διάστημα μόλις οκτώ μηνών (από τον Ιανουάριο έως τον Σεπτέμβριο) παρατηρήθηκαν πέντε δολοφονίες και δεκάδες νοσηλείες στο ΓΝΜΒ ως απότοκο συγκρούσεων και καβγάδων εντός του ΚΥΤ.

Η παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων στο camp δεν αποτελούσε εχέγγυο ούτε για την προστασία της ζωής, ούτε για τη μείωση των συγκρούσεων, όπως επίσης ούτε και για την απονομή κάποιου είδους δικαιοσύνης. Μάλιστα τον Οκτώβρη του 2019, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αστυνομικών Υπαλλήλων (ΠΟΑΣΥ) σε ανακοίνωσή της αναφέρει, πως η συνύπαρξη τόσων πολλών ανθρώπων σε έναν τόσο γεωγραφικά περιορισμένο χώρο έχει ως αποτέλεσμα τη «δημιουργία μιας εκρηκτικής κατάστασης, που με μαθηματική ακρίβεια θα αφήσει πίσω της νεκρούς και τραυματίες, αδιακρίτως υπηρεσιακής ταυτότητας, προέλευσης, καταγωγής και θρησκεύματος».

Είναι σαφές πως οι τελευταίοι εννέα μήνες ύπαρξης του ΚΥΤ της Μόριας συνιστούν επίσης και την πιο βίαιη περίοδο που διένυσε ποτέ. Δέκα από τους συνολικά 26 θανάτους έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Την ίδια στιγμή, υπήρξε μία εξαιρετικά βίαιη χρονική συγκυρία για το νησί της Λέσβου γενικότερα, όπου οι άνθρωποι που ζούσαν στο camp δέχονταν συχνά επιθέσεις σε περιοχές γύρω από το ΚΥΤ. Στις 22 Απριλίου του 2020, δύο μετανάστες πυροβολήθηκαν από έναν ντόπιο στην περιοχή του ΚΥΤ.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι μετανάστ(ρι) ες στοχοποιούνταν συχνά από ρατσιστικές επιθέσεις, ένα κέντρο υποδοχής στη Βόρεια Λέσβο πυρπολήθηκε από τους ντόπιους και τέλος άνθρωποι που ήγειραν υποψίες για την υποστηρικτική τους στάση προς του μετανάστ(ρι)ες ή άνθρωποι που δούλευαν σε ΜΚΟ δέχονταν, επίσης, επιθέσεις σε συστηματικό επίπεδο .

Εν τω μεταξύ, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19 ένα εξαιρετικά αυστηρό lockdown επιβλήθηκε στους ανθρώπους που ζούσαν στο camp. Από τις 16 Μαρτίου του 2020 έως και το κάψιμο του ΚΥΤ, η κίνηση των διαμενόντων ελεγχόταν διαρκώς, ενώ ο πληθυσμός του camp έφτασε τους 17.351 ανθρώπους στα τέλη του Μαΐου του 2020. Οι μετανάστ(ρι)ες αναγκάστηκαν να αγωνιστούν για την διεκδίκηση των περιορισμένων πόρων, ενώ η βία και η εκμετάλλευση αυξάνονταν κατακόρυφα. Οι εν λόγω συνθήκες ενίσχυσαν τη ρατσιστική βία καθώς και τις συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων εθνικοτήτων που ζούσαν στο ΚΥΤ, με τους Αφγανούς να διαπληκτίζονται με άτομα από τις Αφρικανικές χώρες, με άτομα από τη φυλετική ομάδα των Hazara να συγκρούονται με τους Τατζίκους και με τα φαινόμενα της ενδοοικογενειακής βίας συνεχώς να αυξάνονται».

Ο στόχος

«Ο κύριος λόγος για τον οποίο επιλέξαμε να διεξάγουμε μία τέτοιου είδους έρευνα ήταν το γεγονός ότι, στο ελληνικό συγκείμενο, δεν υπάρχουν αντίστοιχες έρευνες που να μελετούν τους θανάτους που σημειώθηκαν στα ΚΥΤ της ελληνικής επικράτειας. Σκοπός της εν λόγω έκθεσης είναι να συμβάλει σε μια ολιστική αποτίμηση των εγκλημάτων της Ευρωπαϊκής και της Ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής. Έτσι, ενώ πληθώρα εκθέσεων και ερευνών δημοσιοποιούν στοιχεία για τις θανάσιμες στρατηγικές διαχείρισης του μεταναστευτικού φαινομένου από την πλευρά της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν έχει υπάρξει καμία καταγραφή των θανάτων των μεταναστ(ρι)ών που σημειώθηκαν στα υπόλοιπα ΚΥΤ της ελληνικής επικράτειας.

Πιστεύουμε πως είναι σημαντικό να καταγράφουμε και να ερευνούμε όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε αυτά τα περιστατικά να μη λησμονηθούν, καθώς και να αποτελέσουν τμήμα της ιστορικής μας μνήμης.

Η επονομαζόμενη «προσφυγική κρίση» δεν έχει την ίδια απήχηση που έλαβε την περίοδο 2015-2020. Το ΚΥΤ της Μόριας δεν υπάρχει πια και ο πληθυσμός των μεταναστ(ρι)ών που ζουν στα ΚΥΤ μειώθηκε σημαντικά. Η ελληνική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, από το 2019, έθεσε σε εφαρμογή αντι-μεταναστευτικές στρατηγικές, οι οποίες, υπό το πρίσμα της κυβερνητικής ατζέντας, έχουν υπάρξει «πετυχημένες» (sic)- με τους δικούς της όρους. Οι αφίξεις προσφύγων και μετανστ(ρι)ών στα ανά περίπτωση camp είναι ελάχιστες, καθώς η διαδρομή από την Τουρκία στην Ελλάδα έχει καταστεί απροσπέλαστη. Αποτελεί κοινό μυστικό, άλλωστε, πως η κύρια μέθοδος που χρησιμοποιεί η Ελλάδα για να αποτρέψει την άφιξη των μεταναστ(ρι)ών, είναι αυτή των παράνομων επαναπροωθήσεων (pushbacks)

– όπως, εξάλλου, υποστηρίζεται από έρευνες και συχνές αναφορές. Η «επαναπροώθηση» συνιστά έναν όρο που αναφέρεται σε ένα σύνολο κρατικών μέτρων, εξαιτίας των οποίων οι πρόσφυγες ή οι μετανάστ(ρι)ες εξαναγκάζονται να επιστρέψουν πίσω στο σύνορο (εκ του οποίου, σε πρώτο χρόνο, εκκίνησαν – συνήθως αμέσως μετά τη διέλευσή του), χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ατομική τους κατάσταση, και χωρίς καμία δυνατότητα να αιτηθούν για άσυλο.

Την ίδια στιγμή, νέες Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ) έχουν ήδη ανοίξει στη Σάμο και στην Κω, και παρόμοιες δομές αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία στα νησιά της Χίου και της Λέσβου. Στην τελευταία επίσημη ανακοίνωση που εξέδωσε ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, υποστήριξε πως η επίσημη εγκαινίαση της νέας ΚΕΔ της Βάστριας αναμένεται μέσα στο 2023. Η μετατροπή των ΚΥΤ σε ΚΕΔ έχει ήδη οδηγήσει σε περαιτέρω επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, καθώς οι ΚΕΔ λειτουργούν ακόμη πιο περιοριστικά σε σχέση με το προηγούμενο μοντέλο των ΚΥΤ. Από το παράδειγμα της Σάμου γνωρίζουμε πως οι έλεγχοι έχουν εντατικοποιηθεί, οι ώρες που οι μετανάστ(ρι)ες μπορούν να περάσουν εκτός του ΚΥΤ έχουν αυστηροποιηθεί, ενώ το κλειστό κέντρο επιτηρείται από ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης.

Με αυτόν τον τρόπο, οι μετανάστ(ρι)ες εγκλωβίζονται σε απομονωμένες περιοχές, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο. Η ΚΕΔ στη Βάστρια πρόκειται να ανοίξει ένα νέο τραγικό κεφάλαιο στη διαχείριση του μεταναστευτικού φαινομένου στη Λέσβο, αφού, με τον τρόπο αυτό, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση των προσφύγων και των μεταναστ(ρι)ών θα ενισχυθεί κι άλλο».

Η έκθεση είναι προσβάσιμη στην ιστοσελίδα :

https://cpt.org/el/2024/04/10/εγκλωβισμός-στο-οριο