(60 χρόνια από την απονομή του ΝΟΜΠΕΛ και 52 χρόνια από τον θάνατο του Νομπελίστα ποιητή)

Το 1963, όπου η ένταση της πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, από το 1961, έφτασε στο κατακόρυφό της ( δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μάιο 1963, παραίτηση της κυβέρνησης του Κων. Καραμανλή τον Ιούνιο 1963, τον σχηματισμό κυβέρνησης, από τον χώρο της Ε.Ρ.Ε. με πρωθυπουργό τον Π. Πιπινέλη και την προκήρυξη εθνικών εκλογών, οι οποίες, τελικά, διεξήχθησαν, τον Νοέμβριο του 1963, όπου πλειοψήφησε η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου), ανακοινώθηκε, στις 24 Οκτωβρίου του 1963, από την Σουηδική Ακαδημία ότι το εφετινό Νόμπελ για την Λογοτεχνία απονέμεται στον Έλληνα Ποιητή Γιώργο Σεφέρη!

Η μεγάλη είδηση, σχεδόν, χάθηκε, μέσα στην χλαπαταγή των πολιτικών γεγονότων, που συγκέντρωναν την προσοχή της ελληνικής κοινωνίας∙ η πλειονότητα των πολιτών, άλλωστε, γνώριζε πολύ λίγα, για το ποιητικό έργο και το μέγεθος του ποιητή Γ. Σεφέρη.

Η κυριαρχούσα, στον πνευματικό κόσμο εκείνης της εποχής, Αριστερά, είχε υποβαθμίσει την αξία της ποίησης του Γ. Σεφέρη, αποκαλώντας τον «αστό ποιητή», που υπηρέτησε το «κατεστημένο», ως Διπλωμάτης∙ λέγεται, μάλιστα, ότι προτιμούσε να δοθεί το βραβείο στον ομοϊδεάτη της, Π. Νερούδα! Υπήρχαν, βεβαίως, και εκείνοι από τον πνευματικό κόσμο, εκείνης της εποχής, άνθρωποι των Γραμμάτων, λογοτέχνες και καλλιτέχνες (όπως και ο Μίκης Θεοδωράκης*), που γνώριζαν την δύναμη και την αξία της ποίησης του Γ. Σεφέρη και οι οποίοι υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό και αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας την βράβευση με το Νόμπελ του πρώτου και μοναδικού*- μέχρι τότε- Έλληνα λογοτέχνη, ο οποίος προκρίθηκε ανάμεσα σε 80 υποψήφιους- καταξιωμένους παγκοσμίως- όπως ο Μπέκετ, ο Νερούδα, ο Ανούιγ, ο Αραγκόν, ο Μπόρχες, ο Μπρετόν, ο Κοκτώ, ο Μαλρώ, ο Χάξλεϋ, ο Σάρτρ κ.ά.

(* πριν από τον Σεφέρη, ο Ν. Καζαντζάκης είχε προταθεί 9 φορές, από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και από καθηγητές του Πανεπιστημίου, για το βραβείο Νόμπελ, καθώς, επίσης, και ο Άγγελος Σικελιανός∙ την τελευταία φορά, το 1951, που ο Ν. Καζαντζάκης ήταν ο επικρατέστερος από τους υποψήφιους, η βράβευσή του υπονομεύτηκε από την «μικροψυχία» της Ακαδημίας Αθηνών ( Σπ. Μελάς), λόγω… «κοινωνικών φρονημάτων»!

Η πολιτική που ακολουθούσε, τότε, η Ακαδημία των Αθηνών είχε ως συνέπεια την απαξίωσή της, ώστε, ο μεν Κ. Βάρναλης να δηλώσει « άξιος είναι όποιος μπορεί να μείνει έξω από την Ακαδημία», ο δε Γ. Σεφέρης, όταν προτάθηκε,το 1962, να γίνει μέλος στην Ακαδημία Αθηνών, αρνήθηκε να αποδεχθεί την πρόταση)!

(*Ο Μίκης Θεοδωράκης, που συναντήθηκε με τον Γ. Σεφέρη, στο Λονδίνο, είχε μελοποιήσει, το 1960, το ποίημα «Επιφάνια», από την Ποιητική Συλλογή του Γ. Σεφέρη «Τετράδιο Γυμνασμάτων», το οποίο πρωτοτραγούδησε ο Γρ. Μπιθικώτσης).

Η ιστορική ομιλία του Σεφέρη, κατά την βράβευσή του, στη Στοκχόλμη (10 Δεκεμβρίου 1963).

«Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση! Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να, - εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα, πρώτα από τον εαυτό μου.

Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. O ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα:«Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα, λέει ο Ηράκλειτος· ει δε μη, Ερινύες μεν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».

Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται, ολωσδιόλου, να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση, γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος, όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα - και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης - κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο, γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει, κάθε στιγμή,από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να ‘βρει καταφύγιο·απαρνημένη,έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου.

Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία.

Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες, όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, - για να θυμηθώ το Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.

Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.

Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα».

Τον βραβευμένο, με το Νόμπελ,-παγκόσμιο, πλέον- ποιητή, Γιώργο Σεφέρη, υποδέχτηκαν μόνον οι στενοί συγγενείς του, κατά την επιστροφή του στο αεροδρόμιο (δεν ήταν κάποιος πρωταθλητής-ποδοσφαιριστής∙ ήταν πρωταθλητής του πνεύματος)!

Η δήλωση του Σεφέρη, κατά της Χούντας.

Στις 28 Μαρτίου 1969, έξι περίπου χρόνια από την ημέρα που του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και δύο σχεδόν χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της Χούντας των Συνταγματαρχών, ο Γιώργος Σεφέρης δηλώνει, δημόσια, απόB.B.C. την αντίθεσή του στην Δικτατορία της 21^ηςΑπριλίου.

«Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτοια θέματα. Εξ άλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αρχές του 1967, και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιέψει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται αρκετά καθαρά τη σκέψη μου.

Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα: Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς, όλως διόλου, αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.

Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι’ αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.

Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.

Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι Εθνική επιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό, να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».

1971. Ο θάνατος και η κηδεία του Γιώργου Σεφέρη.

Ο θάνατος του Γιώργου Σεφέρη συγκλόνισε τον ελληνικό λαό και, κυρίως, την νεολαία, που τώρα, πια, είχαν αναγνωρίσει το πνεύμα της ελευθερίας που διέκρινε το ποιητικό του έργο, καθώς και την αντιδικτατορική του στάση. Οι χιλιάδες των νέων που συνέρρευσαν για να τον αποχαιρετήσουν και οι οποίοι τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία, μετέτρεψαν την κηδεία του, σε μια τεράστια, αντιδικτατορική διαδήλωση φωνάζοντας « Δημοκρατία, Ελευθερία», «κάτω η χούντα»∙ και τραγουδώντας τα ποιήματά του, που είχε μελοποιήσει ο Μ. Θεοδωράκης, αποχαιρέτησαν τον μεγάλο ποιητή μας, Γιώργο Σεφέρη!