Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Διαβήτη (14/11), σήμερα θα αναφερθούμε σε μια χρόνια νόσο που ταλαιπωρεί όλο και περισσότερους ανθρώπους τα τελευταία χρόνια. Οφείλεται σε διαταραχή είτε της έκκρισης είτε της δράσης της ινσουλίνης είτε σε συνδυασμό αυτών των δύο και έχει ως συνέπεια την αύξηση της γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα. Η χρόνια υπεργλυκαιμία (αυξημένα επίπεδα σακχάρου) που χαρακτηρίζει το διαβήτη προκαλεί βλάβες σε πολλά όργανα και ιδιαίτερα στους νεφρούς, στον αμφιβληστροειδή (μάτια), στα νεύρα και στις αρτηρίες.
Η κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν υδατάνθρακες αυξάνουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Τότε, ο εγκέφαλος στέλνει μήνυμα στο πάγκρεας να εκκρίνει την ινσουλίνη για να δεσμεύσει τη γλυκόζη και να τη μεταφέρει στα κύτταρα, ώστε να χρησιμοποιηθεί στις λειτουργίες του οργανισμού. Στους διαβητικούς τύπου 1, το πάγκρεας (λόγω αυτοάνοσης αιτίας) δεν εκκρίνει ή εκκρίνει ελάχιστη ινσουλίνη. Τα άτομα αυτά πάσχουν από ινσουλινοεξαρτώμενο ή νεανικό διαβήτη, τον εμφανίζουν σε μικρή ηλικία και συνήθως είναι άτομα που έχουν φυσιολογικό βάρος. Όλοι οι ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 χρειάζονται ινσουλίνη εφ’ όρου ζωής. Για να μπορεί να γίνει κατανοητή η λειτουργία της ινσουλίνης και της γλυκόζης στο διαβήτη τύπου 2 θα χρησιμοποιήσουμε το μοντέλο κλειδιού - κλειδαριάς. Ας υποθέσουμε ότι η γλυκόζη είναι το κλειδί και η ινσουλίνη η κλειδαριά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το πάγκρεας εκκρίνει την ινσουλίνη (κλειδαριά) αλλά για πολλούς λόγους (π.χ. παχυσαρκία) το άνοιγμα της κλειδαριάς είναι διαφορετικό και δεν ταιριάζει απόλυτα με το κλειδί (τη γλυκόζη), με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δεσμευτεί η γλυκόζη (ινσουλινοαντίσταση) και να κυκλοφορεί στο αίμα.
Ο ΣΔ 2 είναι η συχνότερη μορφή διαβήτη σε παγκόσμια κλίμακα. Πρόκειται για μια ανομοιογενή ομάδα, στην οποία περιλαμβάνονται και άτομα με ινσουλινοαντίσταση, αλλά και με διαταραχή έκκρισης της ινσουλίνης. Είναι ενήλικες, άτομα που τις περισσότερες φορές πάσχουν από παχυσαρκία ή/και χαρακτηρίζονται από κεντρική κατανομή λίπους (αυξημένη αποθήκευση λίπους στην κοιλιακή χώρα). Ο διαβήτης 2 αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά με αντιδιαβητικά δισκία και σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και ινσουλίνη. Στο διαβήτη 2, η ισορροπημένη διατροφή, η απώλεια βάρους και η πειθαρχία στο ειδικό διαιτολόγιο μπορεί να φέρει τα επίπεδα γλυκόζης σε φυσιολογικά επίπεδα ώστε να μη χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι διαβητικοί για τη διατροφή τους;
Υδατάνθρακες: αμυλούχα τρόφιμα (ψωμί, ρύζι, μακαρόνια, αρακάς, όσπρια), φρούτα, λαχανικά, γάλα, γιαούρτι, ζάχαρη, μέλι. Ο διαβητικός πρέπει να εκπαιδευτεί από το γιατρό και το διαιτολόγο του για την ποσότητα των υδατανθράκων που αντιστοιχούν στη δόση της ινσουλίνης ή των δισκίων. Καθώς οι υδατάνθρακες είναι η πηγή γλυκόζης για τον οργανισμό, θα πρέπει να υπάρχουν σε όλα τα γεύματα, σε ισορροπημένες ποσότητες ώστε να μην προκαλούν μεγάλη αύξηση της γλυκόζης. Η ίδια ποσότητα υδατανθράκων είτε προέρχεται από τη ζάχαρη είτε από το ψωμί ολικής άλεσης θα ανεβάσει στα ίδια επίπεδα τη γλυκόζη. Η διαφορά είναι πως οι απλοί υδατάνθρακες (ζάχαρη, μέλι) ανεβάζουν πιο γρήγορα τα επίπεδα γλυκόζης σε σχέση με τους σύνθετους (προϊόντα ολικής άλεσης, φυτικές ίνες) και υστερούν συνήθως σε θρεπτικά συστατικά (ζάχαρη). Γι’ αυτό συστήνεται ο περιορισμός των απλών υδατανθράκων και όχι η πλήρης απαγόρευσή τους. Άλλωστε, η ζάχαρη είναι το κύριο φάρμακο για την υπογλυκαιμία.
Συχνά, μικρά γεύματα σε σταθερές ώρες: Κάθε δυο - τρεις ώρες πρέπει να γίνεται κατανάλωση γεύματος ή σνακ που θα περιέχει την απαραίτητη ποσότητα υδατανθράκων, βάσει ατομικού σχεδιασμού. Έτσι προλαμβάνεται η υπογλυκαιμία (πτώση της γλυκόζης στο αίμα που μπορεί να οδηγήσει και στο θάνατο αν δε διορθωθεί) και ενεργοποιείται καλύτερα η δέσμευση της γλυκόζης από την ινσουλίνη. Επιπλέον, η σταθεροποίηση της γλυκόζης στο αίμα, βοηθάει και την απώλεια βάρους στις περιπτώσεις που κρίνεται αναγκαία.
Λίπη, πρωτεΐνες: Η σύσταση πρόσληψης πρωτεϊνών είναι ίδια με τον υγιή πληθυσμό αν δε συνυπάρχει νεφροπάθεια ή υποσιτισμός (κ.ά.). Όσον αφορά τη σύσταση για λίπος, ισχύουν οι συστάσεις για τους ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα (περιορισμός πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών, δηλαδή ζωικού λίπους, και διαιτητικής χοληστερίνης).
Αλκοόλ: Η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει είναι μικρή, επιτρέπεται μόνο σε διαβητικούς με ρυθμισμένο σάκχαρο και μόνο κατά την κατανάλωση γεύματος, για να μην επηρεάζονται πολύ τα επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης στο αίμα. Όταν το αλκοόλ καταναλώνεται μόνο του και κυρίως νυχτερινές ώρες, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος υπογλυκαιμίας, που μπορεί να παρερμηνευτεί καθώς έχει παρόμοια συμπτώματα με τη μέθη.
Άσκηση: Μόνο με τη σύσταση του γιατρού. Στους διαβητικούς 1 η άσκηση μπορεί να προκαλέσει υπογλυκαιμία, καθώς ρίχνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Στους διαβητικούς 2 μπορεί να βελτιώσει τη σύνδεση κλειδιού - κλειδαριάς.
Ανακεφαλαιώνοντας, η δημιουργία ενός ατομικά σχεδιασμένου διαιτολογίου και η πειθαρχία σε αυτό, είναι απαραίτητη για την καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα, την αποφυγή συγγενών παθήσεων με το διαβήτη και την εξασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής. Και επειδή ο ΣΔ είναι μια νόσος όπου ακούγονται ίσως οι περισσότεροι μύθοι περί διατροφής, να φροντίζετε να ενημερώνεστε σωστά και να απευθύνεστε μόνο σε ειδικούς.

* Η Χαρά Κουτρολού είναι κλινική διαιτολόγος - διατροφολόγος, πτυχιούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών.