Τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του ανθρώπου είναι καθοριστικά για όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Το σώμα, η αντίληψη, το συναίσθημα, η προσωπικότητα, εξελίσσονται και καθορίζονται σε αυτά τα πρώτα χρόνια.
Το συναίσθημα του μικρού παιδιού είναι ευμετάβλητο. Τη μια στιγμή είναι χαρούμενο και γελάει και την άλλη θυμωμένο και κλαίει.
Καμμιά φορά ο θυμός εκφράζεται με απότομες εκρήξεις, κλάματα, φωνές, κλοτσιές. Είναι τα γνωστά ξεσπάσματα θυμού που φυσιολογικά εμφανίζονται στο τέλος του πρώτου χρόνου και κορυφώνονται στην ηλικία των δυο έως τεσσάρων ετών.
Τα ξεσπάσματα αυτά συνήθως υποδηλώνουν απώλεια του εσωτερικού ελέγχου και εφόσον συμβαίνουν πάνω από τρεις φορές την ημέρα ή και πέραν της ηλικίας των πέντε χρόνων απαιτούν διερεύνηση για ιατρικά, συναισθηματικά, ή κοινωνικά προβλήματα.
Το τρίχρονο παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο με επίκεντρο τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες. Είναι το κέντρο του κόσμου. Δομεί το «εγώ» του. Δεν μπορεί να κατανοήσει τις ανάγκες και τα δικαιώματα των άλλων. Παίζει μόνο. Δε θέλει να μοιραστεί αυτό που θεωρεί δικό του με άλλο παιδί.
Καθώς μεγαλώνει γίνεται πιο κοινωνικό, λιγότερο εγωκεντρικό. Παίζει με τα άλλα παιδιά, μοιράζεται τα παιχνίδια του, αποδέχεται τους κανόνες του ομαδικού παιχνιδιού.
Παρακολουθεί και μιμείται τους άλλους, τις κινήσεις, τα λόγια, τις συμπεριφορές. Παίζει τη «μαμά», ή τον «μπαμπά». Αυτό το παιχνίδι το βοηθά να κατανοήσει τη θέση του «άλλου» και το προετοιμάζει για τις κοινωνικές σχέσεις που θα αναπτύξει αργότερα. Στην ευαίσθητη ηλικία των τριών έως πέντε ετών, έχουν μεγάλη σημασία τα πρόσωπα που βρίσκονται στο περιβάλλον του παιδιού και αποτελούν τα πρότυπά του.
Το μικρό παιδί είναι διεκδικητικό και παρορμητικό. Δε γνωρίζει ούτε τους κανόνες ασφάλειας ούτε τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς που θα το βοηθήσουν να συμβιώνει αρμονικά με το περιβάλλον. Καθώς μεγαλώνει μαθαίνει ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι, τι επιτρέπεται και τι όχι. Μαθαίνει ότι υπάρχουν όρια-κανόνες που δεν πρέπει να παραβεί.
Τα πρώτα όρια στη συμπεριφορά του παιδιού μπαίνουν από τους γονείς και αντανακλούν τις δικές τους αντιλήψεις και κανόνες ζωής.
Τα όρια πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις δυνατότητες του παιδιού, ξεκάθαρα και βέβαια μέσα στα πλαίσια της λογικής. Τα υπερβολικά στενά όρια μπορεί να μειώσουν τη θέληση και την πρωτοβουλία του παιδιού. Αντίθετα, τα υπερβολικά χαλαρά όρια, που παρατηρούμε σε πολλές περιπτώσεις, πέραν των άλλων δημιουργούν άγχος στο παιδί, καθώς αισθάνεται ότι τίποτε δεν είναι σταθερό και υπό έλεγχο. Τα όρια και οι κανόνες, καλό είναι να καθορίζονται μετά από συζήτηση, και βέβαια βασική προϋπόθεση είναι η τήρησή τους με συνέπεια και σταθερότητα.
Στο ερώτημα πώς θα μεγαλώσουμε ένα παιδί σωστά, δεν υπάρχει μαγική συνταγή. Μόνο κατευθύνσεις μπορούν να δοθούν, γιατί κάθε γονιός και κάθε παιδί είναι ξεχωριστές προσωπικότητες και αποτελούν ένα ιδιαίτερο και μοναδικό ζευγάρι με τη δική του δυναμική και αλληλεπίδραση.
Με μέτρο, έλεγχο, αλλά και ελευθερία, με αγάπη πάνω από όλα, ο γονιός μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη και ανάδειξη των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων του παιδιού του.

* Η Μαρία Λόζου είναι παιδίατρος, πρώην διευθύντρια της Παιδιατρικής Κλινικής του Βοστάνειου Νοσοκομείου Μυτιλήνης.