Μνήμες του μέλλοντός μας. Συνταγές από τη γαστρονομία και τα έθιμα του Μανταμάδου Λέσβου,  (Εισαγωγικό-Επιλογικό μέρος: Κατερίνα Σαραντινού, Μαρίνα Σταμάτη,  Αφηγηματικό μέρος: Αθηνά Σουλογάνη, Νικολέτα Ευαγγέλου, Κατερίνα Σαραντινού, Συλλογή και καταγραφή συνταγών: Φωτεινή Κοντάρα, Μαρίνα Σταμάτη, Άννα Ζουμπουρλή, Μαριλένα Μαργαρώνη) Έκδοση Φυσιολατρικός-Ανθρωπιστικός Σύλλογος, «Ηλιαχτίδα», Μυτιλήνη 2022, σελ. 273

Ξεκινώντας την παρουσίαση του εξαιρετικού και ιδιαίτερου αυτού βιβλίου παραθέτω το εισαγωγικό κείμενο της Ν. Χαρμουζιάδη,  Καθηγήτρια Μουσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου: «Σε όλη τη ζωή μου σκέφτομαι και σχεδιάζω μηχανισμούς για την «προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς». Γράφω βιβλία, φτιάχνω μουσεία, διδάσκω φοιτητές ,σε μια, συχνά, ουτοπική προσπάθεια να κρατήσω ζωντανό ένα κομμάτι του παρελθόντος που να έχει κάποιο νόημα, στο παρόν. Και όσο πιο πολλά πράγματα συσσωρεύονται στο βιογραφικό μου, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιώ ότι η μνήμη δε ζει ούτε στα μουσεία, ούτε στα βιβλία, ούτε στις επίσημες τελετές, ούτε στις καταθέσεις στεφάνων. Η ζωντανή μνήμη δεν περιγράφεται με περισπούδαστες λέξεις, δεν πλάθεται με τα σκληρά υλικά των μνημείων, δεν ακολουθεί τους στείρους κανόνες των σχολικών εγχειριδίων. Είναι εκεί έξω. Δε φοβάται τη σύγκρουση με το καινούριο το κουβαλάει μέσα της. Έχει χρώμα που αλλάζει με τις ώρες της μέρας, με τους κύκλους του χρόνου. Έχει μυρωδιά και γεύση.
Η μνήμη κρύβεται στη μυρωδιά και τη γεύση των τόπων. Γιατί τις ρωγμές στους πέτρινους τοίχους των σπιτιών, πιο πολύ και από τσιμέντο, τις καλύπτει η γλυκιά γεύση του φρέσκου βούτυρο όταν γίνεται ένα με τη ζάχαρη σε ένα ταψί μπακλαβού. Γιατί τις πληγές στις ράχες των βουνών, πιο πολύ και από τις παρεμβάσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης, τις επουλώνει η μυρωδιά της ρίγανης, του θυμαριού και του δενδρολίβανου όταν εξημερώνουν την αψάδα του ψημένου αρνιού. Η μνήμη κρύβεται στη μυρωδιά και τη γεύση των ανθρώπων. Στα χέρια που πλάσαν τρυφερά αυτά τα ψαθούρια. Σε κείνη την μοναδική έμπνευση να κάνεις τουρσί το χταπόδι. Σε κείνες τις ποιητικές, μα πάντα ακριβείς, οδηγίες για τα λαζαρέλια.

Κλείνοντας το βιβλίο αυτό, ένιωσα έτοιμη να πάω στην κουζίνα μου. Αλλά μετά σκέφτηκα ότι καλύτερα να κινήσω για τον Μανταμάδο. Γιατί το καλό φαγητό θέλει παρέα»
Αλλά και ο Ηλίας Μαμαλάκης τονίζει στον πρόλογο: « Δεν είναι ένα απλό βιβλίο με συνταγές. Είναι μια βαθιά έρευνα στις εποχιακές συνταγές και στις συνταγές των μεγάλων εορτών του χρόνου ή ακόμα και των μεγάλων γεγονότων της ζωή, όπως τα γεννητούρια, ο αρραβώνας ,τα βαφτίσια, ο γάμος… είναι ένα βιβλίο που δεν το χρησιμοποιείς μόνο σαν συνταγολόγιο, αλλά και σαν ένα βιβλίο λαογραφίας»

Οι συντελεστές του τόμου -  ερευνητές, συγγραφείς, μάγειρες-  εξηγούν τους λόγους που τους οδήγησαν στο σχεδιασμό και στην έκδοση καθώς και στον τρόπο παρουσίασης του υλικού: Το παρόν έργο είναι μια δημιουργική, γευστική, νοσταλγική και τιμητική επιστροφή στις στέρεες ρίζες μιας αληθινά νόστιμης, εφευρετικής και πρωτότυπης-χωρίς περιττούς των κατοίκων. Το φαγητό λειτούργει ως μέσο κοινωνικοποίησης και σύσφιξης  των κοινωνικών σχέσεων, διαμορφώνει δε σημαντικό βαθμό την ταυτότητα και τον προσανατολισμό των μελών της κοινότητας και παράγει μνήμες που εγγράφονται ανεξίτηλα στο συλλογικό ασυνείδητο. Νοσταλγικές μνήμες από κολοκυθόπιτα,  λαχανοντολμάδες, αρνί με κουνουπίδι, ουρά με μανέστρα στη γάστρα, σφουγγάτο, σύκα γεμιστά και μυζηθροχαλβά οδήγησαν στην καταγραφή των συγκεκριμένων συνταγών, συνταγών που γεννήθηκαν μέσα από αιώνες ιστορίας σε ένα από τα πιο πλούσια σταυροδρόμια Ανατολής και Δύσης, γεύσεων και πολιτισμών. Ένα μωσαϊκό απολαύσεων μέσα από το οποίο ξεδιπλώνεται ταυτόχρονα η ιστορία μας. Ο Φυσιολατρικός-Ανθρωπιστικός Σύλλογος, «Ηλιαχτίδα», προσπάθησε να διαφυλάξει αυτή τη μνήμη και να συνταιριάξει το παλιό με το καινούριο. Η νέα γενιά προσέγγισε την παλιά  κι εκείνη την αγκάλιασε με πάθος. Στόλισε τις καλές τις κάμαρες και έστρωσε τα καλά εργόχειρα, για να μοιραστεί με περισσή αγάπη ένα κομμάτι της μνήμης και μαζί της ιστορίας αυτού του τόπου. Η ημερολογιακού τύπου αφήγηση της πλασματικής ηρωίδας, της Μυρσίνης, δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να γνωρίσει μέσα από μαγειρικές συνταγές τις περιστάσεις, τα ήθη και τα έθιμα που συνόδευαν κάθε γεύση και μυρωδιά αυτού του τόπου. Γιορτές, αγροτικές εργασίες, πανηγύρια, λαϊκά έθιμα, δοξασίες και κοινωνικές εκδηλώσεις παρουσιάζονται σαν ένα γευστικό μωσαϊκό που καλύπτει ένα ημερολογιακό έτος, το πιο σημαντικό στη ζωή της ηρωίδας. Η αφήγηση συγκροτήθηκε μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες ,τη ζεστή φιλοξενία και τη μαγειρική επιδεξιότητα άξιων νοικοκυρών, γυναικών με δυναμισμό και σεβασμό στις αξίες και τις παραδόσεις του τόπου τους»

Μικρό δείγμα από  τα πολλά που θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο:
Τούτος ο Σεπτέμβρης (Λεμονάδα σπιτική, Λεμόνι -γλυκό του κουταλιού), Φθινοπωρινά μαγειρέματα(Κουλκέλια, Ψαθουρόπιτα) Μοσχαρίσια μαγειρέματα(Σπλήνα γεμιστή, Πατσάς, Μοσχαρίσια ουρά με μανέστρα, Κουλιάνοι),Μαγειρέματα στα γεννητούρια (Θάσο, Σάμαλι, Σύκα γεμιστά),Μαγειρέματα από φθινοπωρινά φρούτα(τριφτό(γλυκό του κουταλιού κυδώνι)Κυδωνόπαστο),Κολοκυθένια μαγειρέματα(Κολοκυθόπιτα),Του φθινοπώρου γεύσεις(Μπακαλιάρος με πράσα, Αγκντας (χταπόδι κοκκινιστό),Πατατοκεφτέδες, Μπακλαβού με καρύδι),Κι άλλα φθινοπωρινά μαγειρέματα (Νεράντζι(γλυκό του κουταλιού),Καρυδόπιτα, Λαχανάκια(ή λαχανοντολμάδες), Μαγειρέματα του Νοέμβρη (Αμυγδαλόπιτα, Αρνί με κουνουπίδι), Γλυκά του αρραβώνα( Όρνιος-γλυκό του κουταλιού σύκο, Τσουτσούφα- γλυκό του κουταλιού κολοκύθα, κυδώνι πελτές),Τα ξένια του αρραβώνα(Αμυγδαλωτά),Μαγειρέματα για το λιομάζωμα(Μαύρες ελιές, Τσακιστές ελιές, Ελιές άσπρες χαραχτές, Φασούλες στου τσ’καλ’,Κουκιά στου τσ’καλ’),Των Γιορτών( Κουραμπιέδες, Ψαθούρια-ή φοινίκια ή μελομακάρονα, ΙσλΊ, Δίπλες, Αυγοκαλάμαρα, Σελινάτο, Μπουρέκι), κά