Στους ξερούς μήνες του καλοκαιριού όταν δεν ήξερα πως και πότε θα μπορούσα να βρω μανιτάρια, ξεκίνησα να φωτογραφίζω διάφορα έντομα. Με την βοήθεια και καθοδήγηση της διαδικτυακής φίλης Ελένης γνώρισα, ενθουσιάστηκα, και ερωτεύτηκα αυτά τα υπέροχα πλάσματα, τις λιβελούλες ή οδοντόγναθα.

Η φύση αστείρευτα προσφέρει ερεθίσματα, συγκινήσεις και γνώση στους ανθρώπους που την παρατηρούν, την διαβάζουν και την σέβονται. Ποτέ δεν θα γυρίσεις στο σπίτι άπραγος από μια βόλτα για παρατήρηση και φωτογράφιση στη φύση οποιαδήποτε εποχή. Έτσι λοιπόν άρχισε η παρατήρηση-φωτογράφιση και καταγραφή των οδοντόγναθων της Λέσβου. Επειδή μεγάλωσα σε χωριό που τα δυο του ποτάμια τους καλοκαιρινούς μήνες έπαιζαν το ρόλο της ‘’παιδικής χαράς’’ με τους νερόλακκους γεμάτους νεροφίδες, βατράχια, καβούρια, και λίγο παρακάτω έξω απ’ το χωριό και ψάρια.

Με τα οδοντόγναθα να φτερουγίζουν πάνω στις πέτρες και τα κλαράκια, νομίζοντας τότε ότι είναι μεγάλα κουνούπια και “χρέος’’ μας ήταν να τα εξολοθρέψουμε με τις σφενδόνες, μη γνωρίζοντας τον ρόλο τους στη φύση, και στο κακό που κάναμε. Γράφω τα λόγια αυτά ζητώντας εξιλέωση αλλά και με την ελπίδα ότι μπορεί τα λόγια αυτά να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης κάποιων που ακόμα τα θεωρούν μεγάλα κουνούπια και βλαβερά για τον άνθρωπο.

Αφορμή για το κείμενο αυτό είναι το παρακάτω περιστατικό που συνέβη στο νερό του Τσίγκου στην περιοχή της Αγιάσου.

Περίμενα την σειρά μου στη βρύση. Πριν από μένα ήταν μια οικογένεια, δυο παιδάκια και οι γονείς. Νέοι άνθρωποι, γέμιζαν τα δοχεία τους και τα παιδάκια παρακολουθούσαν και τιτίβιζαν. Μπαμπά, μπαμπά φωνάζει το κοριτσάκι και δείχνει ένα οδοντόγναθο που είχε καθίσει δίπλα στο πεζούλι της βρύσης. Άχχχχ σκότωσέ το φωνάζει η μητέρα των παιδιών. Το άδειο δοχείο έσκασε στο σημείο που καθόταν το οδοντόγναθο.

Δεν τα κατάφερε ο μπαμπάς, πέταξε ευτυχώς το δόλιο, αλλά τα παιδιά γρήγορα γρήγορα τα έβαλαν στο αμάξι. Ένα δοχείο είχαν ακόμη να γεμίσουν αλλά η χρήση του σαν όπλο δεν άντεξε την σύγκρουση με το τσιμέντο και έτσι έφυγαν με ένα δοχείο λιγότερο.

Τα παρακάτω είναι αλιευμένα από το διαδίκτυο αλλά και την ομάδα οδοντόγναθα της Ελλάδας και της Κύπρου.

Οδοντόγναθα ή λιβελούλες: Πρόκειται για έντομα που επιβίωσαν διά μέσω εκατομμυρίων ετών αφού απολιθώματα τους έχουν βρεθεί από την Τριαδική περίοδο, πριν 320 εκατομμύρια χρόνια. Το μεγαλύτερο είδος λιβελούλας βρέθηκε ως απολίθωμα και είχε άνοιγμα φτερών 70 εκατοστών.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες είναι τα πιο γρήγορα έντομα τον πλανήτη και: Δεν είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Δεν δαγκώνουν και δεν έχουν κεντρί.

Έχουν καταγραφεί 5000-7000 είδη λιβελούλας. Μπορείς να συναντήσεις λιβελούλες σε ολόκληρο τον πλανήτη εκτός από την Ανταρτική.

Είναι πολύ χρήσιμες γιατί κρατούν τον πληθυσμό των κουνουπιών χαμηλό μιας και είναι η βασική τροφή τους. Τρώνε επίσης και άλλα έντομα όπως τερμίτες, αράχνες, πεταλούδες αλλά και... λιβελούλες.

Το μεγαλύτερο απολίθωμα λιβελούλας που έχει βρεθεί είναι 91 εκατοστά (!) γεγονός που την κάνει -από όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα- το μεγαλύτερο έντομο στην ιστορία.

Τα μάτια τους είναι εκπληκτικά. Είναι πολύ μεγάλα και μπορούν να δουν σε γωνία 360 μοιρών. Το κάθε μάτι αποτελείται από 30.000 φακούς.

Μπορούν να πετάνε προς όλες τις κατευθύνσεις. Μπροστά, πίσω, πάνω, κάτω.

Μπορούν εν πτήσει να γεννούν τα αβγά τους, να πιάνουν τα θηράματά τους και να ζευγαρώνουν. Το θηλυκό γεννά εν πτήσει τα αβγά του στην επιφάνεια του νερού σε επιπλέοντα φυτά. Οι νύμφες τους ζουν μέσα στο νερό και τρέφονται κυρίως με προνύμφες άλλων υδρόβιων εντόμων, ασπόνδυλα, μικρά ψαράκια και γυρίνους, αναπνέουν μέσα από βράγχια που υπάρχουν στον πρωκτό και μπορούν να προωθηθούν γρήγορα εκπέμποντας νερό από τον πρωκτό. Όταν η ζωή της ως προνύμφη τελειώσει βγαίνει έξω από το νερό συνήθως τη νύχτα και μένει ακίνητη πάνω σε βλάστηση που υπάρχει κοντά στο νερό, στη συνέχεια το δέρμα της ράχης ανοίγει και βγαίνει από μέσα το τέλειο έντομο, όπως ακριβώς βγαίνει η πεταλούδα από το κουκούλι της. Τα ώριμα πτερωτά έντομα τρέφονται με κουνούπια, μύγες, πεταλούδες, μέλισσες και γενικά όποιο έντομο μπορούν να πιάσουν.

Οι κυριότεροι εχθροί της είναι τα πουλιά (π.χ. αλκυόνες και μελισσουργοί) οι αράχνες και ο άνθρωπος.

Οι κυνηγητικές ικανότητες της λιβελούλας είναι εκπληκτικές. Καταφέρνει να σκοτώσει το 95% των στόχων της, γεγονός που την κατατάσσει σε υψηλότερη θέση στην λίστα με τους «θηρευτές», πάνω από το λιοντάρι και τον λευκό καρχαρία.

Η ζωή τους σαν έντομα είναι μερικών εβδομάδων και σαν νύμφες λίγα χρόνια.

Ενηλικιώνονται σε λίγες μέρες και η ζωή τους περνάει με φαΐ (πάνω από 150 κουνούπια την ημέρα) και με την αναπαραγωγή.

Αναπαραγωγή

Το Αρσενικό κάνει ένα κεφαλοκλείδωμα στο θηλυκό με τους αρπαγόνες, (εξωτερικά πρωτεύοντα γεννητικά όργανα του αρσενικού) το θηλυκό ανεβάζει την ‘’ουρά’’

(κοιλία) στο τέλος της οποίας είναι τα γεννητικά του όργανα, προς το σπερματοδόχο του αρσενικού, που βρίσκεται στο δεύτερο και τρίτο κοιλιακό δακτύλιο, σχηματίζοντας με τα σώματά τους ένα τροχό ή μια καρδούλα. Έτσι μπορούν να πετούν αλλά και να σταθούν σε κλαράκια ή στο έδαφος όση ώρα διαρκεί η σύζευξη. (Από τις ωραιότερες στιγμές του φωτογράφου. Έχω παρατηρήσει ότι η κίνηση είναι παλινδρομική αλλά μόνο από το θηλυκό, το οποίο μπορεί να βλέπει τα όργανά τους ενώ το αρσενικό λόγω θέσης κοιτάει αλλού).

Μετά τη σύζευξη το αρσενικό παραμένει κοντά στο θηλυκό για να εμποδίσει άλλη σύζευξη μέχρι το τέλος της ωοτοκίας, κρατώντας το θηλυκό τις περισσότερες φορές απ’ το κεφάλι ώστε να αποτρέψει πιθανή σύζευξη του θηλυκού πριν την ωοτοκία, η οποία θα γίνει ή στο νερό ή σε φύλλα που επιπλέουν. (Αν τηρηθεί το πρωτόκολλο της σύζευξης δεν θα ρωτήσει ποτέ το αρσενικό…τίνος είναι βρε γυναίκα τα παιδιά.

Η σύζευξη διαρκεί μέχρι και 30 λεπτά. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρόνου καταναλώνεται στο άδειασμα της σπερματοθήκης του θηλυκού από το σπέρμα του προηγούμενου ερωτικού συντρόφου.

Τα Οδοντόγναθα για τους πολεμιστές στην Ιαπωνία ήταν το σύμβολο του αήττητου, για τους Ινδιάνους στη Βόρεια Αμερική ήταν το καθαρό νερό και στην εποχή του Μινωικού πολιτισμού η αναγέννηση και η προσαρμοστικότητα.

Στη μυθολογία

Σύμφωνα με τον θρύλο, οι νεράιδες όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να συνυπάρξουν με τους θνητούς, μεταμορφώθηκαν σε λιβελούλες. Με αυτόν τον τρόπο μπόρεσαν να παραμείνουν κοντά στους ανθρώπους και ταυτόχρονα να κρατήσουν τα φτερά τους.

Μόνο οι άξιοι μεταξύ των ανθρώπων μπορούσαν πλέον να τις αναγνωρίσουν με την παλαιά τους μορφή…

Αυτό λοιπόν το έντομο που θα ζήσει μερικές εβδομάδες, λόγω άγνοιας και μη τυχόν και κάνει κακό στο παιδί μας (καθώς και πολλά άλλα) ήμαστε έτοιμοι να το σκοτώσουμε.

Η ωραιότερη στιγμή στη φύση είναι αυτή που ένα έντομο σαν αυτά ή μια πεταλούδα θα μας εμπιστευτεί και θα καθίσει επάνω μας. Και μη ξεχνάμε ότι όλα όσα υπάρχουν στη φύση κάτι προσφέρουν. Για μας τους ανθρώπους αμφιβάλω.

Ευχαριστώ την διαδικτυακή φίλη Eleni-Maria Vaina που με μύησε στον θαυμαστό κόσμο των οδοντόγναθων.