Διαχείριση απορριμμάτων για μηδενικά απόβλητα στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

Είναι γεγονός ότι η διαχείριση των απορριμμάτων, είναι σκόπιμο να γίνεται από την κάθε δημοτική αρχή μέσα στα όρια της, αφού αποδεικνύεται ότι η «εξαγωγή» απορριμμάτων, γίνεται πλέον αιτία πολέμου -και με το δίκιο τους- από τους δημότες της περιοχής υποδοχής. Η περίπτωση της Κερατέας είναι πλέον ένα γεγονός, αλλά και πρότυπο που θα βρει πολλούς οπαδούς, δημιουργώντας νέα δεδομένα.
Οι δημοτικές αρχές σε ολόκληρη τη χώρα, που δέχονται σε ΧΥΤΑ απορρίμματα ή προσπαθεί η κυβέρνηση να χωροθετήσει νέους χώρους ταφής, απαντούν: «Ας φροντίσει ο κάθε ένας να λύσει το πρόβλημα στο χώρο του». Είναι ακόμη γεγονός ότι οι προς αναθεώρηση ΠΕΣΔΑ ανακατανέμουν τη βαρύτητα των μεθόδων διαχείρισης ΑΣΑ (Αστικών Στερεών Αποβλήτων) με πρώτη επιλογή την ανακύκλωση - κομποστοποίηση, δεύτερη τη θερμική επεξεργασία - ενεργειακή αξιοποίηση και τελευταία την ταφή, ανταποκρινόμενοι στο γενικό πρότυπο των πιο εξελιγμένων ευρωπαϊκών χωρών της ΕΕ27 όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Ολλανδία, κλπ.
Ο παραπλεύρως δημοσιευόμενος πίνακας της Eurostat για το 2009, είναι εξαιρετικά αποκαλυπτικός .
(Συνημμένος πίνακας Municipal waste 2009, όπου Municipal waste generated kg per person είναι η παραγωγή σε κιλά ΑΣΑ ανά κάτοικο, Total municipal waste treated kg per person είναι η ποσότητα ΑΣΑ που διαχειρίστηκαν ανά κάτοικο, Landfilled είναι η ταφή, Incinerated είναι η θερμική επεξεργασία, Recycled και Composted είναι η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση). Το 0% στην ταφή στη Γερμανία όσο και το 70% (30% + 40%) στην ανακύκλωση - κομποστοποίηση της Αυστρίας, είναι εντυπωσιακά.
Το ζητούμενο είναι πώς θα επιτύχουμε υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης έχοντας σαν δεδομένο ότι η εθελοντική ανακύκλωση, όπως αναλύσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματική.     
Η πρόταση αφορά στην εφαρμογή από τη δημοτική αυτοδιοίκηση, μεθόδου εντατικής θεσμικής ανακύκλωσης με ανταποδοτικά κίνητρα. Αυτό που θα σας παρουσιάσω είναι μία ειδική περίπτωση συστήματος payt (pay as you through) με στόχο την τελική παραγωγή μεγάλης ποσότητας και υψηλής αξίας υλικών ανακύκλωσης, το οποίο είναι εφαρμόσιμο με βάση το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, άρα άμεσα εφαρμόσιμο.
Όλα ξεκινούν από τη διαφοροποίηση καταλογισμού των τελών καθαριότητας και φωτισμού (ΤΚΦ).



Σήμερα τα τέλη αυτά εισπράττονται μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ και αποδίδονται στον κατά περίπτωση Δήμο, όπου βρίσκεται το ηλεκτροδοτούμενο ακίνητο. Η χρέωση γίνεται βάση των τετραγωνικών μέτρων του ακινήτου, με διαφορετικό συντελεστή οι κατοικίες από τους επαγγελματικούς χώρους. Τα τέλη καθαριότητας (και φωτισμού) είναι ανταποδοτικές υπηρεσίες και όχι φόροι και αυτό συνεπάγεται την υποχρέωση της δημοτικής αρχής για παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών. Για να επιβληθούν ή να αλλάξουν, χρειάζονται προηγούμενη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Ο κανόνας των τετραγωνικών μέτρων επικράτησε λόγω της δυνατότητας χρησιμοποίησης του σχετικού αρχείου στο μηχανογραφικό σύστημα της ΔΕΗ.
Ξεκινώντας να εφαρμόσουμε εντατική ανακύκλωση, χρειάζεται το Δημοτικό Συμβούλιο να αλλάξει τον τρόπο καταλογισμού των δημοτικών τελών χρησιμοποιώντας πάντα το ίδιο αρχείο ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής του δημότη σε τέσσερα τουλάχιστον επίπεδα, 1ο πλήρης συμμετοχή, 2ο αρκετή, 3ο μέτρια, 4ο χαμηλή - καθόλου. Στο πρώτο επίπεδο (1ο πλήρης συμμετοχή), τα τέλη καθαριότητας είναι καλύτερο να παραμένουν στα σημερινά επίπεδα, στο δεύτερο επίπεδο (2ο αρκετή), υπάρχει μία αύξηση (π.χ. 20% - 30%) και πάει κλιμακούμενο (3ο μέτρια 60%), (4ο χαμηλή - καθόλου 100%) ανάλογα με τη μελέτη βιωσιμότητας του επιχειρηματικού σχεδίου του Φορέα διαχείρισης, αλλά και με διορθωτικές αποφάσεις στην εξέλιξη της εφαρμογής του.
Η κατηγοριοποίηση αυτή δημιουργεί ένα αντικίνητρο αποφυγής συμμετοχής στην ανακύκλωση.
Ο δημότης που ενδιαφέρεται να συμμετέχει, θα προσέρχεται στο Δήμο ή στο Φορέα διαχείρισης προκειμένου να εγγραφεί στο σύστημα και να παραλάβει ειδικά αυτοκόλλητα με τον προ-εκτυπωμένο προσωπικό του κωδικό και το κλειδί του κάδου ή των κάδων που θα μπορεί να ανακυκλώνει και ο οποίος θα χρησιμοποιείται από συγκεκριμένο αριθμό δημοτών, κοντά στην κατοικία του ή την επιχείρηση του, με ευθύνη του Φορέα διαχείρισης.
Οι συνολικά χρησιμοποιούμενοι κάδοι θα είναι τρεις. Για την ανακύκλωση θα υπάρχουν δύο κάδοι, από τους οποίους είναι ένας για τα οργανικά και ένας για τα μη οργανικά ανακυκλώσιμα. Για την αποκομιδή των υπολειμμάτων θα χρησιμοποιείται ο τρίτος κάδος.
Τα μη οργανικά ανακυκλώσιμα θα τοποθετούνται στον κάδο μέσα σε ανακυκλώσιμους πλαστικούς σάκους μίας χρήσης διαφορετικού χρώματος ανά είδος υλικού (αλουμίνιο, χαρτί, πλαστικά, γυαλί κλπ). Ό,τι τοποθετείται μέσα στους κάδους των οργανικών και των μη οργανικών, θα έχει κολλημένο το αυτοκόλλητο με τον κωδικό του κάθε δημότη.
Το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών κάδων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την απλή προσθήκη κλειδαριάς οποιασδήποτε μορφής (απλή ή μαγνητική) επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο, σημαντική εξοικονόμηση πόρων χρηματοδότησης .
Η συλλογή - αποκομιδή μπορεί να γίνει με απλά φορτηγά σε αντίθεση με αυτή των γενικών απορριμμάτων, που γίνεται με τα ειδικά απορριμματοφόρα συμπίεσης, που σε κάθε περίπτωση είναι πολύ ακριβός, στην αγορά και συντήρησή του, εξοπλισμός.
Η παραλαβή στο ΚΔΑΥ γίνεται με ανάγνωση ηλεκτρονικά του κωδικού ανά σάκο και ταυτόχρονη ζύγιση και καταχώρηση του είδους του υλικού που παρελήφθη προκειμένου να ενημερωθεί το σύστημα αποθήκης (καταγραφής δεδομένων). Υπάρχουν μόρια - συντελεστές βαρύτητας ανάλογα με το είδος των ανακυκλούμενου υλικού (αναλογικά με τα δευτερογενή κόστη που δημιουργούν ή τις δυνατότητες πραγματοποίησης εσόδων από το Φορέα διαχείρισης).
Υπάρχει ένα κατώφλι μορίων ανάλογα με τα τετραγωνικά μέτρα που οδηγούν στα αντίστοιχα επίπεδα συμμετοχής 1ο, 2ο, 3ο, 4ο και αποτελούν ένα σύστημα κινήτρων συμμετοχής στην ανακύκλωση.
Υπάρχει δυνατότητα χρησιμοποίησης και του αρχείου των ατόμων που διαμένουν ανά κατοικία προκειμένου να χρεώνονται δικαιότερα τα τέλη καθαριότητας κατά δήλωση του δημότη όταν εγγράφεται στο σύστημα (με ταυτόχρονη διασταύρωση από ληξιαρχείο και τελευταία απογραφή ).
Στην πρώτη εφαρμογή του συστήματος, οι δημότες θα καλούνται σε διάστημα ενός εξαμήνου να εγγραφούν στο σύστημα. Όσοι εγγραφούν, θα παραμείνουν για το επόμενο (1ο) εξάμηνο στο επίπεδο συμμετοχής 1 και στην συνέχεια για κάθε επόμενο εξάμηνο, θα κατατάσσονται ανάλογα με τα μόρια τους. Όσοι δεν εγγραφούν, θα τους καταλογιστούν τέλη καθαριότητας για το επόμενο (1ο) εξάμηνο στο υψηλότερο επίπεδο 4. Στη συνέχεια, όσοι από αυτούς εγγραφούν στο σύστημα μέσα στο τρέχον (1ο) εξάμηνο, θα ξεκινούν για το επόμενο (2ο) εξάμηνο στο επίπεδο 1 και μετά θα κατατάσσονται ανάλογα με τα μόρια τους. Με τον τρόπο αυτό, όσοι δεν εγγραφούν καθόλου στο σύστημα, θα πληρώνουν τέλη καθαριότητας και φωτισμού (ΤΚΦ) στην ανώτερη (4η) κατηγορία. Με τον τρόπο αυτό, το σύστημα είναι σύννομο με βάση την αρχή της ανταποδοτικότητας, αφού ο δημότης που καταβάλει ΤΚΦ στην ακριβότερη (4η) κατηγορία λόγω της μη συμμετοχής του στην ανακύκλωση, προκαλεί μεγαλύτερες δαπάνες στο Δήμο (μέσω ΦοΔΣΑ).

Το Κέντρο Διαλογής και Ανακύκλωσης Υλικών (ΚΔΑΥ), εφόσον η βασική διαλογή έχει γίνει από το δημότη, μπορεί να ολοκληρώσει την τελική διαλογή με χαμηλού κόστους εξοπλισμό και περιορισμένο κόστος λειτουργίας για διόρθωση μόνο μικρών αστοχιών του διαχωρισμού στην πηγή και για διευθετήσεις για την τελική επεξεργασία (τεμαχισμός, δεματοποίηση κλπ).
Τα οργανικά, αφού ελεγχθούν κατά το άνοιγμά των σάκων οπτικά και με ανιχνευτές ξένων σωμάτων, πηγαίνουν για μηχανική κομποστοποίηση.
Πιθανή αστοχία στην ανακύκλωση υλικού από δημότη, καταγράφεται προκειμένου να μην υπολογιστούν τα μόρια και να τον επισκεφθεί ο αρμόδιος του Φορέα για ενημέρωση είτε ατομικά είτε καλύτερα σε ομάδες.
Το προηγούμενο είναι μία περιληπτική και απλοποιημένη παρουσίαση ενός μοντέλου, που η πιθανή εφαρμογή του από κάθε ΟΤΑ, απαιτεί λεπτομερειακή και συγκεκριμένη μελέτη των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.

* Ο Γιώργος Καρίμαλης είναι Οικονομολόγος - πτυχιούχος Μελετητής ΠΕΧΩΔΕ.