ΨΥΧΟΤΟΜΕΣ

Ας δούμε τους παράγοντες που οδηγούν σε αποτυχία ή πιο πρακτικά ας αναφερθούμε στους συντελεστές της επιτυχίας. Το διανοητικό πηλίκο, τα κίνητρα, η αντοχή στις απογοητεύσεις, το επίπεδο των γονιών και ο πλούτος γνώσεων θεωρούνται σημαντικά. Συμβαδίζουν το μέγεθος της οικογένειας, η σειρά γέννησης, η μητρική φροντίδα, η οικονομική κατάσταση, ο βαθμός τυπικής κοινωνικής οργάνωσης, η συνοχή της οικογένειας και οι ενθαρρύνσεις, η αποθάρρυνση του περιβάλλοντος. Στη διάρκεια όλης της πορείας προς την εφηβεία, οι παράγοντες αυτοί μεγιστοποιούνται ή ελαχιστοποιούνται. Είναι σαφές ότι υπόκεινται σε πρόσληψη ανάλογα με τη φύση τους. Έτσι, ενώ είναι δύσκολο να τροποποιήσουμε αυτούς τους παράγοντες, είναι πιο κοντά στην ευθύνη μας η σωστή οικογενειακή σχέση. Θα ήταν παράληψη να μην αναφερθούμε σε παθολογικές καταστάσεις που οδηγούν, αν δεν αντιμετωπιστούν, σε σχολική αποτυχία. Μαθησιακές διαταραχές, άγχος αποχωρισμού, κοινωνική φοβία, διαταραχές διαγωγής, σκασιαρχείο, υπερκινητικότητα, δυσλεξία ανήκουν εδώ.
Επίσης θα πρέπει να αναφερθούμε στον τύπο της προσωπικότητας όταν προσπαθούμε να δούμε τις παρενέργειες της αποτυχίας. Τα άτομα με εξαρτημένη παθητική προσωπικότητα έχουν περισσότερο άγχος απόρριψης από τους γονείς τους και θεωρούν ότι τους τραυμάτισαν έντονα με την αποτυχία τους. Η ναρκισσιστική προσωπικότητα όταν τρωθεί η αυτοεκτίμησή της, μπορεί να αντιδράσει με άρνηση, αλαζονεία και συχνά γελοιότητα. Η ψυχαναγκαστική ευθυνόφοβη προσωπικότητα, παρά τις ικανότητές της, μπορεί να αποτραβηχτεί στη μετριότητα όταν αποτύχει.

Η πρακτική της ψυχολογικής υποστήριξης και παροχής διεξόδου στον αποτυχόντα απαιτεί:
Α) Να ενισχύσουμε την ελπίδα, τις διαπροσωπικές σχέσεις και την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Να μειώσουμε τον ανταγωνισμό και την επίκριση.
Β) Να αυξήσουμε την αυτοεκτίμηση και να διώξουμε τις φαντασιώσεις περί απόρριψης και τιμωρίας. Πρώτα απ’ όλα να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας γονεϊκές φαντασιώσεις καταστροφής και κοινωνικής ταπείνωσης.
Γ) Να ενισχύσουμε τους μηχανισμούς άμυνας του παθόντος, όπως την εκλογίκευση. Να δημιουργήσουμε θετική κοινωνική παρέμβαση από θείους, γιαγιάδες, αδέλφια κ.τ.λ..
Δ) Να προσπαθήσουμε να αναιρέσουμε από τον έφηβο, τον προλογικό μαγικό τρόπο σκέψης, σύμφωνα με τον οποίο κάθε επιθυμία μπορεί να εκπληρωθεί εδώ και τώρα. Να του διδάξουμε ότι ανάμεσα στην επιθυμία και την ικανοποίησή της υπάρχει ο μακρύς δρόμος του αγώνα, της στρατηγικής, της υπομονής και επιμονής και χωρίς να οδηγήσουμε το παιδί στον εθισμό της αποτυχίας, να του μετριάσουμε το άγχος του πρωταθλητισμού μαθαίνοντας π.χ. τον αριστούχο να έχει συγκατάβαση για τις αποτυχίες του σε κάποια μαθήματα. Είναι πολύ θορυβώδης συναισθηματικά η πρώτη αποτυχία σ’ έναν πρωταθλητή. Ο Πύρρος Δήμας και η Κατερίνα Θάνου αποτελούν παραδείγματα ψυχικού σθένους και αισιοδοξίας με τη στάση τους σε μερικές αποτυχίες.

Ακούγοντας τα παιδιά που έχουν αποτύχει, βλέπουμε να επιβεβαιώνονται οι ψυχολογικές διεργασίες που ακολουθούν την αποτυχία και οι ψυχοκοινωνικές τους προεκτάσεις. Θλίψη, απόγνωση, οργή, θυμός, φόβος, αυτοσαρκασμός, ενοχή και επιθετικότητα σημαδεύουν τη σκέψη τους. Η ματαιωμένη προσδοκία της ατομικής και οικογενειακής φιλοδοξίας ή έντονης προσήλωσης στο σκοπό, η τραγική αίσθηση του υπαρξιακού κενού του φόβου της κοινωνικής απόρριψης, της αποκοπής από τη συντροφιά, η ντροπή και ένα τραγικό «γιατί» αναδύονται από την εξωτερίκευση των συναισθημάτων του παιδιού. Πρέπει να ακούσουν και να καταλάβουν τα παιδιά ότι το να χάσεις τη μάχη δε σημαίνει ότι έχασες και τον πόλεμο. Ελπίζω να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά πως οι φόβοι που γεννιούνται μέσα τους από την αποτυχία δεν πρέπει να γίνουν φαντάσματα για τη ζωή τους, αλλά γόνιμες διορθωτικές εμπειρίες. Πιστεύω ότι αν συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ο χειρισμός της αποτυχίας είναι στα χέρια της βούλησής μας, αυτή θα πάψει να καθορίζει το μέλλον. Είναι γνωστό πως οι Κινέζοι για τη λέξη αποτυχία έχουν ένα ιδεόγραμμα που σημαίνει ταυτόχρονα ευκαιρία και καταστροφή. Αυτό το ιδεόγραμμα στέλνω σα μήνυμα στα παιδιά.
Κλείνοντας, θα ήθελα, επειδή γνωρίζω ότι η αποτυχία θέτει συχνά σε κίνδυνο τις σχέσεις γονιών και παιδιού, να προτείνω και στους δυο ένα ταξίδι στο χρόνο με το νου και την ψυχή. Ας ταξιδέψουμε εμείς οι γονείς στο παρελθόν μας, στα δικά μας εφηβικά χρόνια, για να ξανανιώσουμε από τις δικές μας αναμνήσεις τα συναισθήματα του παιδιού μας, την αντίδραση στην αποτυχία. Και τα παιδιά ας έλθουν μπροστά στο χρόνο, ας ταυτιστούν με μας, για να γνωρίσουν τη δική μας εμπειρία και γνώση για την αποτυχία. Έτσι το κανάλι της επικοινωνίας, βασικό για το ξεπέρασμα της αποτυχίας, θα μένει ανοικτό όπλο και προοπτική.