Έγινε πλέον γνωστό, όχι μόνο στη Λέσβο αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα (αφού το έδειξε και η τηλεόραση), το κάψιμο του ιστορικού «Κάτω Σχολειού» Μανταμάδου. Τώρα απόμειναν ανοιχτά τα τέσσερα καλοχτισμένα ντουβάρια του με τα 25 παράθυρα και την κεντρική είσοδο στην κορυφή της πανώριας πέτρινης σκάλας με τα σιδερένια κάγκελα, να φαίνονται τα σημάδια της τρομερής πυρκαγιάς, που ευτυχώς λυπήθηκε τα επίσης ιστορικά κυπαρίσσια που φύτεψε ο παππούς μου το 1928 (σ. 241 ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΣ ΛΕΣΒΟΥ, «Χρονικά Γεωργίου Παρασκευαΐδου 1867 - 1948»).

Αλλ’ ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Στα 1817 χτίστηκε και στα 1818 λειτούργησε, με πρωτοβουλία της τότε Δημογεροντίας, της Σχολικής Εφορείας και του προπάππου του καθηγητού πανεπιστημίου και ακαδημαϊκού (Μανταμαδιώτη) Μιχαήλ Στεφανίδη η «Σχολάρα» το αρχαιότερο κτίσμα του χωριού, που σωζόταν (ερείπιο βέβαια και αυτό) μέχρι πριν από τρία - τέσσερα χρόνια στη θέση όπου σήμερα υπάρχει ένα μικρό parking, δίπλα στο Λαογραφικό Μουσείου του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων, στη στάση των λεωφορείων για τα κοντινά χωριά της βόρειας Λέσβου και λίγο παρακάτω από το εργαστήρι κεραμικής του Στέλιου Σταμάτη και το μικρό καφέ του Νεκτάριου Παρασκευαΐδη, σχεδόν απέναντι απ’ το «Κάτω Σχολειό». Έπαιξε ίσως το σημαντικότερο ρόλο στην ιστορία της εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, σαν ένα από τα πρώτα αλληλοδιδακτικά σχολειά της χώρας, με τίτλο «Ελληνική Σχολή (Σχολαρχείο) (για περισσότερες πληροφορίες δες σσ. 34 και 351 του βιβλίου μου ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΣ ΛΕΣΒΟΥ).

Τη «Σχολάρα» διαδέχτηκε στα 1896 το άλλο ιστορικό Σχολείο, το «Απάνω Σχολειό», το καλλιμάρμαρο και μοναδικό κτίσμα σε αρχιτεκτονική ανατολίτικου ρυθμού, σε σχήμα Π, με τις δυο άκρες στην πρόσοψή του να καταλήγουν σε αψίδες με βεράντες, που τις ίσκιωναν τρία θεόρατα πεύκα, που κι αυτά είχε φυτέψει ο παππούς στα 1908 (σ. 241, ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΣ ΛΕΣΒΟΥ «Χρονικά Γεωργίου Παρασκευαΐδου 1867 - 1948»). Από κει αποφοίτησαν αρκετοί δάσκαλοι και μεταξύ αυτών, ο Στράτης Μυριβήλης από τη Σκαμνιά, ο Γιώργος Βαλέτας από την Άργενο κ.ά.. Εκεί ήταν τυχερό να φιλοξενηθεί και η τάξη μας στη Γ΄ και Δ΄ δημοτικού, όταν δε μας χωρούσε το «Κάτω Σχολειό», επειδή ήμασταν τότε πάνω από 300 παιδιά (ενώ τώρα είναι ζήτημα εάν είναι 50 - 60) και για την αποσυμφόρησή του στεγαζόμασταν δυο τάξεις σε κάπως κατοικήσιμες αίθουσές του (κουβαλώντας ο κάθε μαθητής το χειμώνα και από ένα καυσόξυλο για τη θερμάστρα), επειδή οι υπόλοιπες της μισής πτέρυγας ήταν κατεστραμμένες. Παράλληλα εκεί στεγαζόταν τότε και το ταπητουργείο, που όταν οι κοπέλες τέλειωναν κάθε χαλί, το άπλωναν στην αυλή να το ποδοπατήσουμε χορεύοντας επάνω, για να φύγουν τα χνούδια από τα μαλλιά. Επίσης θυμάμαι ακόμα και τον Αρμένο εργοδότη τους κ. Χότζογλου να κάθεται κάτω από τη δεξιά αψίδα της βεράντας και να ρουφάει αρειμανίως το ναργιλέ του, ρεμβάζοντας από κάτω όλη τη θέα του χωριού και στο βάθος το Καζ-Νταγ της Μικρασίας.


Το Κάτω Σχολειό (επάνω). Η 'Σχολάρα'

Η μοίρα όμως αυτού του Σχολειού ήταν ακόμα πιο τραγική: Κατ’ επιταγή της διαθήκης του Μανταμαδιώτη μετανάστη Γεροντέλλη, έπρεπε να κατεδαφιστεί και στη θέση του να χτιστεί με δωρεά δική του το σημερινό «Γεροντέλλειο Δημοτικό Σχολείο» και να θέσει το θεμέλιο λίγο ο τότε βασιλιάς Παύλος μετά της συμπαθούς ανύπαντρης τότε κόρης του Σοφίας. Όλα εκτελέστηκαν «κατά γράμμα» και για να κατεδαφίσουν αυτό το καλαίσθητο στολίδι του Μανταμάδου, που εδέσποζε σε περίοπτη θέση την έμπαση του χωριού, χρησιμοποίησαν δυναμίτη! Και δεν αντέδρασε κανείς - μα κανείς! Τόσο στενά ή υστερόβουλα ήταν τα μυαλά εκείνης της εποχής, που ούτε τα αιωνόβια πεύκα δεν λυπήθηκαν, που τα καημένα δεν εμπόδιζαν καθόλου, προκειμένου να χτιστεί αυτό το «κουτί».
Ερχόμαστε τώρα στο τρίτο δραματικό «ατόπημα» Στο «αείμνηστο Κάτω Σχολειό», που η μοίρα τού επεφύλαξε το χειρότερο, μακάβριο τρόπο καταστροφής του: τη φωτιά! (που δεν ξέρουμε τα αίτιά της και περιμένουμε ακόμα να βγει το πόρισμα...!) Εάν δεν υπάρχει δόλος, υπάρχει τουλάχιστον αμέλεια. Όπως αμέλεια υπήρχε στην πυρκαγιά που προκλήθηκε πριν από χρόνια στον σκουπιδότοπο, στο Λινόχωμα, και κάηκε το παρακείμενο πευκόδασος με τα αιωνόβια πεύκα προς τα Πλατάνια! Για ένα τέτοιο κτήριο παλιό με σανιδένια πατώματα και σκεπή, ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή ο κίνδυνος της πυρκαγιάς απ’ τα διάσπαρτα καλώδια των ηλεκτρονικών συσκευών που λειτουργούσαν στα διάφορα γραφεία του και ιδιαίτερα στον επάνω όροφο, που πρόσφατα χρησιμοποιούσε η δημοτική αρχή. Αυτό βέβαια θα το ερευνήσει η εξεταστική επιτροπή, που δυστυχώς ακόμα δεν φαίνεται...!


Η Παλιά Αστυνομία ('κονάκι')

Το «Κάτω Σχολειό» ήταν κτίσμα του 1924 - 1927. Στη θέση του πριν υπήρχε το ισόγειο Παρθεναγωγείο. Ανάμεσα στις πολλές γενιές που γαλούχησε, ήταν και η δικιά μου με δασκάλους μου τον κ. Παπουτσιδάκη, τον κ. Θεοδωρίδη, την κ. Ανθίππη Γαλάνη - Προκοπίου (Μανταμαδιώτισσα, σύζυγο του αείμνηστου προέδρου της τότε Κοινότητας Ευριπίδη Γαλάνη), τον Παρασκευά Μαλλίδη (που ζει ακόμα στα Πάμφιλα και άφησε εποχή σαν δάσκαλος), τον επίσης καλό δάσκαλο Παναγιώτη Στυλιανίδη (τ. πρόεδρο του Συλλόγου Μανταμαδιωτών Αθήνας για πολλά χρόνια) και στην Στ΄ τάξη τον κ. Παπαευστρατίου από την Μόρια.
Εκτός από τη χρήση του σαν διδασκαλείο, χρησιμοποιούνταν και σαν πολιτιστικός χώρος, που οι δυο κάτω αίθουσές του ενώνονταν σε μια, αφαιρώντας τον ξύλινο διαχωριστικό τοίχο, όπου δίνονταν θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδες κ.λπ. (πρόσφατα οι ευρύχωροι διάδρομοι του κάτω και πάνω ορόφου φιλοξένησαν και τις δυο δικές μου φωτογραφικές εκθέσεις «Αγροτικά απομεινάρια στην ύπαιθρο της Λέσβου» και «Ο παληός Μανταμάδος»). Από τη δεκαετία τού ‘60 (1969 - ‘70) λειτούργησε σαν εξατάξιο γυμνάσιο (όταν αυτό μετακόμισε από τον ξενώνα του Ταξιάρχη) και παράλληλα το Δημοτικό μετεγκαταστάθηκε στο νεόδμητο «Γεροντέλειο». Από το 1990-‘91, αφότου χτίστηκε το καινούργιο Γυμνάσιο-Λύκειο παραδίπλα, έμεινε άδειο και επισκευάστηκε, διαμορφώνοντας τους χώρους του σε ξενώνα και νηπιαγωγείο και από το 2003 μέχρι σήμερα χρησιμοποιήθηκε από τη δημοτική αρχή για τις διάφορες υπηρεσίες της.


Το Απάνω Σχολειό

Σήμερα δύο κουφάρια δίχως σκεπή, κτήρια ιστορικής σημασίας, περιμένουν την ίδια τύχη που είχε η «Σχολάρα» και το «Απάνω Σχολειό»: Το ένα είναι το «Κάτω Σχολειό» και το άλλο η «Παλιά Αστυνομία», που στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν το «κονάκι», όπου τον Νοέμβρη τού 1912 συνέβησαν τα γνωστά δραματικά γεγονότα με τα «Φόβια» (σ. 202 επόμ. ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΣ ΛΕΣΒΟΥ «Χρονικά Γεωργίου Παρασκευαΐδου 1867 - 1948). Και τα δύο ανήκουν στην Κοινότητα Μανταμάδου. Είναι καθήκον της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και των συγχωριανών μας, να περισώσουμε ό,τι έχει απομείνει, όχι μόνο για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, αλλά και για τη χρήση που μπορούν ακόμα να προσφέρουν είτε σαν πολιτιστικοί χώροι είτε σαν επιχειρηματικοί με εκμετάλλευση από την ίδια την Κοινότητα ή από κάποιον ιδιώτη. Ξενώνα ή ξενοδοχείο δεν έχει το χωριό. Ούτε και γηροκομείο. Να λοιπόν μια ευκαιρία! Αυτό όμως που προέχει τώρα, είναι να σκεπαστούν με σκεπή, γιατί αλλιώς θα τα φάει η βροχή και ο καταλύτης χρόνος, και τέτοια πέτρινα ντουβάρια δεν ξαναχτίζονται στη σημερινή εποχή του τσιμέντου...