Οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν μια βαθιά τραυματική εμπειρία στους εφήβους μας. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της δοκιμασίας αυτής συνιστά μια ισχυρή δόνηση στην ψυχή των παιδιών, των γονιών, αλλά και του κοινωνικού συνόλου.
Μπορούν κατ’ αρχήν να διαταράξουν τη σχέση των παιδιών μεταξύ τους, λειτουργώντας ανταγωνιστικά. Αποτελούν μια ακραία μορφή αγώνα για επιβίωση. Και είναι τεράστιο λάθος ένα τόσο μερικής σημασίας γεγονός, όπως είναι εξ αντικειμένου οι πανελλήνιες εξετάσεις, να αποτελούν στην πράξη το ρυθμιστή της ζωής. Ένας βαθμός αποτελεί το μοναδικό σημείο αναφοράς για να επιλέξει ο έφηβος το μέλλον του. Το φαινόμενο που καθορίζει την εγγραφή σε μια σχολή ανάλογα με το ύψος της βαθμολογίας, είναι ισοπεδωτικό για τα όνειρα των παιδιών. Παπαγαλιστικές διαδικασίες ενός εξεταστικού συστήματος θέτουν μία αμφίβολη σφραγίδα στην πορεία της ζωής των παιδιών. Σκοπός γίνεται η απόκτηση ενός οποιουδήποτε πτυχίου, μια προσαρμογή της ζωής αναπόφευκτα εξαρτημένη από έναν επισφαλή βαθμό μιας συχνά τυχαίας αναποτελεσματικής και απαράδεκτης δοκιμασίας. Οι πανελλήνιες εξετάσεις μετρούν τη μνήμη και την κατασπατάληση ωρών σε μια ψυχαναγκαστική αποστήθιση, χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητες, το ταλέντο, τις ικανότητες που έχει κάποιο παιδί σε άλλα αντικείμενα και δεξιότητες.
Η έννοια της αυθεντικής επιτυχίας είναι σχετική για τα περισσότερα παιδιά, σπάνια επιτυγχάνουν εκεί που κατά βάθος επιθυμούν. Πολλοί (οι περισσότεροι) κάνουν μια επιλογή ανάλογα με το βαθμό πρόσβασης, ή ανάλογα με τη χειραγώγηση των γονεϊκών επιλογών. Κι οι επιλογές αυτές είναι στην πραγματικότητα μια απωθημένη διάθεση των γονιών να επιτύχουν τα παιδιά τους εκεί που οι ίδιοι απέτυχαν.
Σε περίπτωση αποτυχίας, οι επιπτώσεις είναι ανάλογες του χαρακτήρα των παιδιών. Άτομα συγκροτημένα με αντοχή στις ματαιώσεις και εμπιστοσύνη και αισιοδοξία, ξεπερνούν τη θλίψη και αναλαμβάνουν δραστηριότητα κάπου αλλού.
Η αποτυχία όμως ακολουθείται συχνά σα μια διαδικασία πένθους, απώλειας και ενοχών.
Αισθήματα αναξιότητας και αυτοϋποτίμησης, ενοχές κ.τ.λ., μπορούν να οδηγήσουν το άτομο σε λανθάνουσα κατάθλιψη ακόμα και σε αυτοκτονία. Ταυτόχρονα η διατάραξη των σχέσεων με τους γονείς είναι βασική. Το παιδί αισθανόμενο ότι ματαίωσε τους γονείς μεταστρέφει την ενοχή σε επιθετικότητα ή απόσυρση.
Πολλές φορές η αποτυχία μπορεί να οδηγήσει σε παραβατική αυτοκαταστροφική τάση χρήσης ουσιών, απομάκρυνση από την οικογένεια.
Ο χειρισμός από τους γονείς πρέπει να είναι η ανάλυση της κατάστασης, η χάραξη νέων δρόμων, η αποδοχή της αποτυχίας και κυρίως η αποφυγή της δραματοποίησης του γεγονότος.
Όταν οι γονείς ξεπεράσουν οι ίδιοι το τραύμα, βοηθούν αποτελεσματικά το παιδί. Οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν ένα γεγονός σημαντικά δυσανάλογο με τη ζωή. Και οπωσδήποτε σε καμμιά περίπτωση δεν είναι η ίδια η ζωή.
Σε μια υγιή προσωπικότητα, άλλωστε, η εμπειρία της αποτυχίας οδηγεί σε ωριμότητα και διδαχή που είναι τεράστιας σημασίας ψυχολογική κατάκτηση. Η παιδεία σήμερα βρίσκεται μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση. Πρέπει να «παραγάγει» ανθρώπους ελεύθερους, με ευρύτητα σκέψης, μεράκι και επιθυμία για το αντικείμενό τους και όχι με ένα ισοπεδωτικό, τεχνικά ατελές στερεότυπο και ανόητο σύστημα πανελληνίων εξετάσεων, να χειραγωγεί τα όνειρα, τις δυνατότητες και την ελπίδα των νέων παιδιών.

*Ο Γεώργιος Kωμαΐτης είναι Ψυχίατρος.