*Αυτά που ακολουθούν, ισχύουν για όλα τα… «νέφη» όλων των μεγαλουπόλεων με ηλιοφάνεια.

Για τα περισσότερα Ελληνόπουλα που τελειώνουν το Λύκειο, το χειρότερό τους μάθημα, είναι η Χημεία. Σπούδασα Χημεία, δούλεψα στον πάγκο 7 χρόνια και δίδαξα Φυσικοχημεία και Διαχείριση Ποιότητας Αέρα (ό,τι έχει σχέση με την ατμοσφαιρική ρύπανση) στο Πολυτεχνείο της Μελβούρνης και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 34 χρόνια.
Η γνώμη μου για την κύρια αιτία αυτής της απέχθειας των Ελληνόπουλων για τη Χημεία, είναι ότι αυτό το μάθημα δεν πρέπει να διδάσκεται μόνο στο μαυροπίνακα. Αυτήν την άποψη εξέθεσα και σε πολυάριθμο ακροατήριο συνάδελφων της Ένωσης Ελλήνων Χημικών (ΕΕΧ). Η Ένωση πρέπει να πιέσει το Υπουργείο Παιδείας να αναβαθμίσει το εξαιρετικά χρήσιμο μάθημα της Χημείας.
Αν είχε γίνει κάτι τέτοιο εγκαίρως, ίσως θα είχε αποφευχθεί η μερική μυθοποίηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Τα ΜΜΕ και ο πολύς κόσμος δεν θα μεταχειρίζονταν τον ανόητο ευφημισμό «νέφος», για να ονομάσει το φαινόμενο, αλλά θα το αποκαλούσε, τις ηλιόλουστες μέρες, φωτοχημική ατμοσφαιρική ρύπανση (φ.α.ρ.).
Το 1975 επισκέφθηκα οικογενειακώς την Ελλάδα μετά από 26 χρόνια. Με τη βοήθεια της μετεωρολόγου κ. Γκαγκαουδάκη, έκανα μια συγκριτική μελέτη της Αθήνας με τη Μελβούρνη, το Σίδνεϊ και το Λος Άντζελες, που δημοσιεύτηκε στα ελληνικά και στα αγγλικά. Το συμπέρασμα αυτής της μελέτης, ήταν ότι η Αθήνα ήδη έπασχε από φ.α.ρ. ή ήταν υποψήφια γι’ αυτό το είδος της ρύπανσης.
Το 1981, όταν ήμουν διευθύνων στο ΠΕΡΠΑ, το δίκτυο οργάνων που εγκαταστήσαμε στο λεκανοπέδιο, επαλήθευσε την υπόθεση εργασίας που προτείναμε το ’75-’76 και το ’79.
Παρ’ ότι σε σειρά διαλέξεων που έκανα στη Ε.Ε.Χ. (1979), η οποία και δημοσιεύτηκε, καταπιάστηκα διεξοδικά με το χημικό μηχανισμό του σχηματισμού της φ.α.ρ., υπήρχε και ίσως ακόμα υπάρχει μερική άγνοια για το φαινόμενο, πράγμα που εμποδίζει τους αρμόδιους να το ελέγξουν.
Για το μηχανισμό αυτόν, που προτάθηκε το 1952 από το→ Haagen Schmidt και του οποίου οι βασικές προτάσεις επαληθεύτηκαν (μου είναι ακατανόητο πώς αυτός ο άνθρωπος δεν πήρε το Nobel της Χημείας!) δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Θα πούμε μόνο τα απαραίτητα, αρχίζοντας με τρεις χημικές αντιδράσεις που αποτελούν την «σκανδάλη» του μηχανισμού.
ΝO2 + hv → NΟ + Ο … (1)
O+Ο2 + M → Ο3 + M… (2)
Ο3 + NO → NO2 + O2… (3)
Δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος να φοβόμαστε τις χημικές εξισώσεις. Αποτελούν ένα είδος στενογραφίας, που μεταφράζεται από το χημικό στην απλή γλώσσα αμέσως.
Η αντίδραση (1) λέγεται φωτόλυση του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2) και είναι απ’ αυτήν την αντίδραση που παίρνει το όνομά του φ.α.ρ., το φαινόμενο. Η ενέργεια hv είναι υπεριώδης ακτινοβολία (αυτή που μαυρίζει το δέρμα) από τον ήλιο. Προϊόντα της αντίδρασης: μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ) και το πολύ δραστικό ατομικό οξυγόνο (Ο).
Στην αντίδραση (2) το εξαιρετικά δραστικό Ο αντιδρά με ένα μόριο οξυγόνου (Ο2) (αφθονεί στην ατμόσφαιρα), παρουσία ενός οποιουδήποτε τρίτου μορίου Μ, για να δώσει το χειρότερο ρύπο της φ.α.ρ., το όζον (Ο3) (το Ο3 είναι ευεργετικό ψηλά στην στρατόσφαιρα, φιλτράρει την υπεριώδη ακτινοβολία).
Η συγκέντρωση του ρύπου Ο3 δεν μπορεί να αυξηθεί όσο οι πηγές π.χ. αυτοκίνητα, καμινάδες… εκπέμπουν τον πρωτογενή ρύπο ΝΟ, γιατί αντιδρά αμέσως (εξίσωση (3)).
Βάσει της αντίδρασης (3) και θέλοντας να εξοικειώσω τους Αθηναίους με την πραγματικότητα, δήλωσα στους πάντες ότι το… «νέφος» το πάει η θαλάσσια αύρα στους πρόποδες της Πάρνηθας, όπου οι δεκάδες των αντιδράσεων εξακολουθούν. Στους Θρακομακεδόνες υπάρχουν λίγες πηγές (αυτοκίνητα, καμινάδες…) οπότε υπάρχει λίγο ΝΟ. Αποτέλεσμα: Σηκώνει κεφάλι το Ο3, του οποίου οι συγκεντρώσεις αυξάνονται. Ακόμα και οι επιστήμονες του ΠΕΡΠΑ μιλούσαν για «θεωρία Συκιώτη», ενώ ο κίτρινος τύπος έγραφε ότι ο Συκιώτης με κάποια συμφέροντα, προσπαθούσαν να ρίξουν τις τιμές των οικοπέδων στους Θρακομακεδόνες!!
Οι προβλέψεις του Συκιώτη επαληθεύτηκαν, όταν άρχισαν να μετράνε συγκεντρώσεις Ο3 εκεί που μένουν οι νεόπλουτοι, ανάμεσα στα δέντρα. Καλά να πάθουν!
Υπολογισμοί των συγκεντρώσεων του Ο3 που θα παρήγαγε ο μηχανισμός αν αποτελείτο μόνο από τις τρεις αντιδράσεις που ήδη συζητήθηκαν, απέδειξαν ότι αυτές οι αντιδράσεις από μόνες τους δεν είναι ικανές να παράγουν τις υψηλές συγκεντρώσεις Ο3 που μετριούνται όταν διανύεται επεισόδιο φ.α.ρ. Αυτό αποδεικνύει ότι ο μηχανισμός αποτελείται από πολύ περισσότερες αντιδράσεις και ότι οι υδρογονάνθρακες (ενώσεις άνθρακα και υδρογόνου από καύσιμα) παίζουν εξαιρετικά βασικό ρόλο στον σχηματισμό της φ.α.ρ.

* Ο Διονύσης Συκιώτης είναι χημικός περιβαλλοντολόγος