«Η ΒΑΠΤΙCΙΣ TOY ΧΥ», με βυζαντινή κόκκινη μεγαλογράμματη επιγραφή, πάνω δεξιά κι από την κο­ρυφή του βυζαντινού βουνού, είναι μεταβυζαντινή εικόνα στο 18o αιώνα, πάνω σε ξύλο, φιλοτεχνημένη από άγνωστο αγιογράφο, και βρίσκεται στο Εκκλησι­αστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο του Ναού Αγίου Θεράποντα. Προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίας Βαρβάρας Παμφίλων, με ύψος 36, πλάτος 27 και πάχος 2 εκατοστά. Είναι ιερό «δρώμενο» από το Δωδεκάορτο.

Τη Βάφτιση του Χριστού, που έγινε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Πρόδρομο και Βαφτιστή Ιωάννη, τιμάμε και προσκυνάμε στις 6 Γενάρη. Λέγονται Άγια Θεοφάνεια ή Επιφάνεια του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, γιατί φανερώθηκε ξε­κάθαρα η Αγία Τριάδα. Από τον γεννήτορα, από τη φωνή του Πατέρα ακούστηκε να λέει: «Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός, στον οποίο αναπαύεται το Πνεύμα μου.» Με την επιφάνεια, ξεπετάχτηκε το φως και τα φώτισε όλα. Βαφτιζόταν και το Πνεύμα το Άγιο, ο Γιος και ο Λόγος του Θεού, που φανερωνό­ταν σαν περιστέρι. Παλιά συνηθιζόταν να βαφτίζον­ται πολλοί κατηχούμενοι στα Θεοφάνεια. Κι επειδή έπαιρναν το άγιο βάφτισμα ή φώτισμα, η γιορτή λέγεται και «Φώτα». Το φως της Αγίας Τριάδας φωτί­ζει το δρόμο στους πιστούς. Μετά την τελετή του βαφτίσματος και ύστερα από νηστεία μεταλαβαίνουμε το Μεγάλο Αγιασμό.
Από δυο τρίκορφα βυζαντινά βουνά, ρόδινο δεξιά κι ωχροκίτρινο αριστερά, πηγάζει ο Ιορδάνης ποταμός, που ζωγραφίζεται σε σχήμα τριγωνικό. Στις κορφές από τρία δεντράκια και τετρακλώναρα πράσινα χορταράκια. Με καφετιές καμπυλωτές παράλληλες πι­νελιές γράφονται οι πλαγιές. Στη μέση του γαλά­ζιου ποταμού, με άσπρες πτυχώσεις, στέκεται μισόγυμνος ο Χριστός, γυρισμένος λίγο αριστερά. Από τη μέση του κρέμεται άσπρο περίζωμα-μπροστέλα, που φτάνει ως πάνω από τα γόνατα, στο μηρό (μερί - μπούτι). Ο σκούρος προπλασμός γράφει τα γυμνά μέρη στο σώμα. Κοντογενειοφόρος με καφετιά μαλλιά στο κεφάλι, που πέφτουν στους ώμους. Γύρω στο κεφάλι χρυσό σταυροφόρο φωτοστέφανο με κόκκινα μεγαλογράμματα «Ο ΩΝ» στις άκρες. Πάνω από τους ώμους, στα νερά του ποταμού, κόκκινο μονομεγαλόγραμμα «ΙC ΧC». Με το δεξί χέρι προς τα κάτω ευλογεί και τ’ αριστερό ακουμπά στο περίζωμα. Στον ποταμό, γύρω από τον Χριστό, τρία ψάρια δεξιά κι ένα φίδι, κι από αριστερά τέσσερα ψάρια και ξανά φίδι. Είναι οι ζαβοί, θεόστραβοι δράκοντες, που έβαλε ο «μισόκαλος», ο διάβολος, όπως λέγεται στ’ Αγιονόρος. Τους καταπάτησε και κατάπνιξε ο Χριστός. Κάτω αριστερά καθώς τελειώνει το βουνό, δεντράκι με τσεκούρι στον κορμό του. Θυμίζει όσα είπε ο Προφήτης Πρόδρομος στους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους, «γεννή­ματα εχιδνών», που πήγαιναν να βαφτιστούν από τον Ιωάννη (μετάφραση): «Να και το τσεκούρι πέφτει και στη ρίζα των δέντρων βρίσκεται· κάθε λοιπόν δέντρο που δεν κάνει καρπό καλό κόβεται και στη φωτιά πετιέται» (Ματθ. γ΄, 10).
Από την κορφή και το κέντρο της εικόνας, μέσα από γαλάζιο ακτινοβόλο ημικύκλιο κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα, με μια μεγάλη ακτίνα. Στο τέλος της, μέσα σε κύκλο, είναι το περιστέρι. Όπως μαρτυρούν οι Ευαγγελιστές (μετάφραση): «Κι αφού βαφτίστηκε ο Ιησούς ανέβηκε αμέσως από το νερό· και να άνοιξαν σ’ αυτόν οι ουρανοί, και είδε το Πνεύμα του Θεού να κατεβαίνει σαν περιστέρι και να ‘ρχεται πάνω απ’ αυτόν· και να φωνή από τους ουρανούς λέγουσα· αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός, που έχει όλη μου την εύνοια» (Ματθ. γ΄, 16). «Και μαρτύρη­σε ο Ιωάννης λέγοντας ότι είδα το Πνεύμα να κα­τεβαίνει σαν περιστέρι από τον ουρανό κι έμεινε από πάνω του» (Ιωάν. α΄, 32). Τρεις μικρές ακτίνες πέφτουν στο κεφάλι του Ιησού. Μετά το βάφτισμα ο Χριστός δεν έμεινε στο ποτάμι, όπως οι άλλοι όση ώρα έλεγαν τις αμαρτίες τους. Σαν αναμάρτητος βγήκε αμέσως από το νερό. Κι ο ουράνιος Πατέρας δίνει την επίσημη μαρτυρία του. Το Άγιο Πνεύμα σαν περιστέρι κατέβηκε από τον ουρανό και στάθηκε πάνω από τον βαφτισμένο, για να βεβαιώσει τη μαρτυρία ότι αυτός είναι ο Γιος του Θεού ο αγα­πητός, ο Μεσσίας και Λυτρωτής του κόσμου.
Στην αριστερή ακροποταμιά, δεξιά από τον Χρι­στό στέκεται γερμένος γυμνοπόδαρος ο Βαφτιστής. Βλέπει το περιστέρι. Με το δεξί χέρι απλωμένο, βάζει την παλάμη του στο κεφάλι του Χριστού, με τ’ αριστερό βαστά κουλουριασμένο ειλητάρι-αρχαίο χειρόγραφο σε κύλινδρο. Φορά γαλάζια μηλωτή-προβιά-γουναρικό με άσπρες πτυχώσεις, ως τις γάμπες. Από πάνω πράσινο ιμάτιο-φόρεμα κι αυτό με πτυχώσεις-πιέτες. Τα καφετιά γένια και μαλλιά σγουρά πέφτουν στον ώμο και καταλήγουν σε φιδοουρές. Πάνω από το χρυσό φωτοστέφανο κόκκινο μονοκεφαλόγραμμα «ΙΩ».
Στη δεξιά ακροποταμιά πατάνε στο ροδόχρωμο βουνό τέσσερις άγγελοι, με ολόχρυσες φτερούγες, σκύβουν με ευλάβεια στο Χριστό που βαφτίζεται. Οι τρεις είναι χρυσοντυμένοι. Ο πρώτος ψηλά βλέπει το περιστέρι, το Άγιο Πνεύμα, και ο τέταρτος κάτω γυμνοπόδαρος με κόκκινη φορεσιά, με άσπρες πτυχώσεις. Τα χέρια του είναι σκεπασμένα με λέντιο-πετσέτα-χειρόμακτρο-μαντήλα, όπως ο Χριστός στον Ιερό Νιπτήρα, όταν έπλυνε τα πόδια στους μαθητές του και μ’ αυτό τα σκούπιζε. Τα καστανά μαλλιά από τους αγγέλους πέφτουν στους ώμους, ενώ γύρω από τα κεφάλια τους χρυσά φωτοστέφανα. Τα πρόσωπά τους έχουν γελαστή, χαρούμενη έκφραση. Η λαϊκή αυτή εικόνα, με βυζαντινά στοιχεία, πλαισιώνεται με κόκκινο περίγραμμα.
Από την εικόνα αυτή στο μουσείο, λείπουν δυο βασικά στοιχεία που υπάρχουν στην παραδοσιακή βυζαντινή. Μέσα στην ακτίνα δεν υπάρχουν τα γράμματα «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ηυδόκησα.» Επίσης, δεν υπάρχει μέσα στον Ιορδάνη ένας γέροντας γυμνός ξαπλωμένος δίπλα να βλέπει πίσω του τον Χριστό με φόβο και να βαστά στάμνα που μ’ αυτή χύνει νερό.
«Η ΒΑΠΤΙCΗΣ ΤΟΥ ΧΥ», με κόκκινη μεγαλογράμματη βυζαντινή επιγραφή περιλαμβάνεται επίσης σε σύνθετη λαϊκή εικόνα, με βυζαντινά στοιχεία, στο μου­σείο, στο 18o αιώνα. Προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίου Αντωνίου Τρίγωνα. Στην ίδια εικόνα «Η ΓΕΝΙCΗΣ TOY XY», στηθαίοι-μετωπικοί κι ολόσωμοι αρχάγγελοι και άγιοι. Στην εικόνα αυτή ο Χριστός στέκεται μισόγυμνος μέσα στον γκριζωπό Ιορδάνη ποταμό. Φορά κόκκινο περίζωμα-μπροστέλα. Με σκού­ρο προπλασμό γράφονται τα γυμνά μέρη από το σώ­μα του. Γύρω από το κεφάλι του χρυσό σταυροφόρο κεντημένο φωτοστέφανο. Με κόκκινα μεγαλογράμματα «Ο ΩΝ» στις αντένες του σταυρού. Με το δεξί χέρι ευλογεί, το αριστερό πάνω στο περίζωμα.
Στην αριστερή ακροποταμιά, στέκεται γυμνοπόδαρος μεγαλόσωμος και μεγαλόσχημος ο Βαφτιστής, γερμένος προς το Χριστό. Φορά κίτρινη μηλωτή-γουναρικό ως τους αστραγάλους, με κόκκινη ζώνη, σκε­πασμένη με πράσινο ιμάτι-φόρεμα με χρυσοκοντυλιές. Στο κεφάλι του κεντημένο χρυσοφωτοστέφανο. Βάζει το δεξί χέρι στο κεφάλι του Χριστού. Τ’ αριστερό σε δέηση. Στη δεξιά ακροποταμιά πέντε χρυσοφωτοστεφανωμένοι άγγελοι, με κόκκινα και πράσινα φορέματα οι πρώτοι. Έχουν τα χέρια τους απλω­μένα προς το Χριστό, σκεπασμένα με λέντια-πετσέτες-μαντήλια. Υποκλίνονται μ’ ευλάβεια κι έχουν ευχάριστη έκφραση.
Αυτά που γίνονται και λέγονται στη Βάφτιση έχουν σχέση με παλιά ιουδαϊκή παράδοση για τους βασιλιάδες, όπως ο Σαούλ, ο Δαβίδ, ο Σολομώντας. Λέ­γονταν «χριστοί», επειδή χρίονταν από κάποιο προ­φήτη με λάδι ή μύρο. Αργότερα, στην επίσημη ανακή­ρυξη στο βασιλικό αξίωμα ψαλλόταν ο δεύτερος ψαλμός (Δαβίδ), όπου ο Θεός λέγει στο χριόμενο: «Συ είσαι ο Γιος μου, εγώ σήμερα σε γέννησα» (στιχ. 7). Ο Ιησούς, απόγονος του Δαβίδ, χρίεται από το Βαφτιστή και Προφήτη Ιωάννη Μεσσίας, χρισμένος «χριστός» και βασιλιάς του καινούριου κόσμου του Θεού. Βασιλιάς που δεν έχει σχέση με το πολιτικό σχήμα για την εξουσία. Παλιά οι βασιλιάδες χρίονταν με λάδι ή με μύρο. Ο Ιησούς χρίεται με το Άγιο Πνεύμα, που κατεβαίνει σ’ αυτόν με τη μορφή περι­στεριού. Αυτό έχει ξεχωριστή σημασία. Το Πνεύμα του Θεού είναι δικαιοσύνης, χαράς, ειρήνης, ελευθερίας, σωστό, δίκαιο, αγαθό, ωραίο. Φορέας του Πνεύματος αυτού είναι ο Χριστός.
Από την Ιεριχώ προς την ανατολή είναι ο Ιορδάνης, εξαιρετικός ποταμός της Παλαιστίνης, που πήγαμε με τη συχωρεμένη μάνα μου Έλλη και γί­ναμε «χατζήδες». Οι πηγές του αναβρύζουν από τα ριζώματα του Λιβάνου. Η μια ονομάζεται Ιόρ, η άλ­λη Δαν. Αυτές οι δυο πηγές, καθώς κατεβαίνουν στην πεδιάδα της Παναιάδας και σμίγουν στην Καισάρεια της Φιλίππου, αποτελούν τον Ιορδάνη, που αρχίζει από βορρά και τρέχει προς την ανατολή και νότια. Περνά τη λίμνη Μερωνία και τη Σαμαχωνίτιδα, κι από κει, κάνοντας πολλές καμπύλες και γυρίσματα, μπαίνει στη θάλασσα της Γαλιλαίας. Κι από κει πάλι καθώς βγαίνει δέχεται τον Ιωβάκ, κι άλλα διάφορα ρυάκια χειμωνιάτικα, που τον γεμί­ζουν και του δίνουν μεγαλειότητα. Τελειώνει στη νεκρή θάλασσα. Ο Ιορδάνης ποταμός είναι περιβόη­τος για τις πολλές θαυματουργίες όπου έγιναν σ’ αυτόν, όπως: Βάστηξε τα ρεύματά του κι έδωσε στράτα και πέρασαν οι Εβραίοι με την κιβωτό χωρίς να βραχούν. Έδωσε πάνω στους ώμους του θαυμάσιο πέρασμα του προφήτου Ηλία και του Ελισσαιέ με τη μηλωτή τους. Καθάρισε την λέπρα του Νεεμάν, με τις ευχές του Ιλισσαίου. Οι πεδιάδες του έδιναν πηλό για το χύσιμο του ορείχαλκου. Ενδοξότερος στάθηκε με το κήρυγμα του Ιωάννη, όπου βάφτισε πολλούς, βάφτισμα μετάνοιας. Τέλος, έγινε άγιος και προσκυνητός, γιατί σ’ αυτόν βαφτίστηκε ο αναμάρτητος Ιησούς. Αυτός υπήρξε και σύνορο ανατολικό στη γη της επαγγελίας.
Στη Λέσβο δεν υπάρχει εκκλησιά ή ξωκκλήσι που να είναι αφιερωμένα στη Βάφτιση. Υπάρχουν όμως μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, όπως: Στη Μονή Περιβολής, κοντά στην Άντισσα, στο Δωδεκάορτο, στο 16ο αιώνα, όπου διατηρείται ο Πρόδρομος, το τσεκούρι κοντά στο δέντρο, κομμάτια από κάποιο άγγελο και μέσα στο νερό αχνά η προσωποποίηση του ποταμού. Στο ναό Μεταμόρφωση του Σωτήρα, στα Παπιανά Καλλονής, επίσης στο Δωδεκάορτο, η Βάφτιση έξω από το ιερό βήμα, ιστορημένη στα 1600.