ΑΡΘΡΟ

Η κρίση δεν είναι αποκλειστικώς και μόνον ελληνική, αυτό είναι κοινός τόπος. Η ελληνική ιδιαιτερότητα, όμως, υπάρχει και είναι φανερή στην έκταση που έχει πάρει η κρίση αυτή, στο γεγονός ότι η χώρα μας αναφέρεται με τον καθόλου καθησυχαστικό προσδιορισμό ως το «μαύρο πρόβατο» στην αλυσίδα της ευρωζώνης, καθώς και στην, κατά γενική παραδοχή, αποδυνάμωση και εξαφάνιση των μικρομεσαίων που συνδέεται απ’ ευθείας και με την αποσύνθεση του παραγωγικού ιστού του τόπου.
Λοιπόν, δεν υπάρχει λύση; Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από τα σκληρά εισπρακτικά μέτρα που επιβάλλονται; Μήπως πέρα από την (ατελέσφορη, ως τώρα τουλάχιστον) προσπάθεια για την πάταξη της φοροδιαφυγής και την κλιμακούμενη μείωση του εισοδήματος των ασθενέστερων τάξεων, χρειάζεται μια οικονομική πολιτική με κοινωνικό πρόσωπο, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ξανά η οικονομία;

Η ευρωπαϊκή αδυναμία
Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής στις Βρυξέλλες κατέδειξε, για μια ακόμη φορά αλλά με πολύ περισσότερο «σασπένς» στη συγκεκριμένη περίπτωση, τις εγγενείς αδυναμίες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ιδιότυπη ένωση κυρίαρχων κρατών, η Ευρωπαϊκή Ένωση - ιδιαίτερα μάλιστα μετά την τελευταία και ευρύτατη διεύρυνσή της - δυσκολεύεται σε πολλά και βασικά σημεία στα οποία θα έπρεπε να ακολουθήσει κοινή πολιτική, ενώ για πρώτη φορά τώρα εξ αιτίας (ή χάρη στην) της κρίσης διατυπώθηκε και η ανάγκη μιας κοινής οικονομικής διακυβέρνησης.
Αν η Ε.Ε. (η Γερμανία, δηλαδή, και η στερούμενη οράματος μικροπολιτική τής κ. Μέρκελ) καθυστέρησε να αντιμετωπίσει την ελληνική κρίση, η ίδια και χειρότερη ολιγωρία χαρακτήρισε την ευρωπαϊκή πολιτική όταν το 2008 ξέσπασε η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ για να πάρει γρήγορα παγκόσμια διάσταση. Οι ηγέτες της ευρωζώνης έχασαν την ευκαιρία να δράσουν γρήγορα και τα χαλαρά τους ανακλαστικά επιδείνωσαν την ήδη δυσχερή κατάσταση, παρ’ όλο που ο τότε Γερμανός υπουργός Οικονομικών είχε νομίσει ότι «είδε» τον «πάτο του πηγαδιού».
Ως ένα σημείο η ελληνική κρίση αντικατοπτρίζει τόσο τη δυσλειτουργία του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος, όσο και το ιδιότυπο θεσμικό πλαίσιο μιας Ένωσης, στην οποία έχουν παραχωρηθεί από τα κράτη-μέλη σημαντικά μέρη εθνικής κυριαρχίας (το ευρώ είναι ίσως το σημαντικότερο), την ίδια στιγμή που το θεσμικό έλλειμμα είναι ορατό. Η Ένωση είναι στην ουσία «πολυκέφαλη», το μόνο αιρετό της όργανο είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η λεγόμενη «ευρωπαϊκή διακυβέρνηση» μένει όραμα ρομαντικό.

Η λεγόμενη συστημική κρίση στην Ε.Ε. και η συναφής οικονομική δυσλειτουργία της είναι άμεση συνέπεια αυτής της ιδιόμορφης υπερεθνικής θεσμικής δομής, όσο κι αν η ίδια η ύπαρξη της Ένωσης, η μέχρι σήμερα πορεία της και μόνον αποτελούν ίσως το πιο ενδιαφέρον πολιτικό ειρηνικό εγχείρημα του μεταπολέμου.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τις παθογένειες της νομισματικής ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (άλλο ιδιότυπο όργανο, νομοθετικό και εκτελεστικό ταυτοχρόνως) προσπάθησε να καλύψει το παραπάνω κενό διακυβέρνησης εκπονώντας την πολιτική για την «Ευρώπη 2020». Με λίγα λόγια, έθεσε πέντε φιλόδοξους στόχους μέχρι το 2020: απασχόληση, καινοτομία, εκπαίδευση, κοινωνική ένταξη και κλίμα/ενέργεια. Προς βελτίωση, εννοείται.
Δεν είναι λίγοι όσοι αναρωτιούνται «πού να στράβωσαν» άραγε τα πράγματα. Μια προσέγγιση θα ήταν το γεγονός ότι το αρχικό ευρωπαϊκό όραμα των «ιδρυτών πατέρων» εξελίχθηκε - ιδίως μετά την πτώση των ανατολικών τειχών - σε ενός είδους... οικονομικό πρόγραμμα, αγγλοσαξωνικού τύπου. Η ευρωπαϊκή κεντροδεξιά θέλησε την νομισματική ένωση στοχεύοντας στη σταθερότητα, αλλά έχασε από τα μάτια της το αρχικό όραμα για την πολιτική ένωση, κι αυτό βάθυνε τη θεσμική κρίση στο εσωτερικό τής Ε.Ε.. Αν λάβουμε επίσης υπόψη το λεγόμενο ευρωπαϊκό δημοκρατικό έλλειμμα λόγω του πανθομολογούμενου κενού ενημέρωσης και της δυσλειτουργίας των οργάνων τής Ε.Ε., τότε δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς για ποιο λόγο ο μέσος Ευρωπαίος πολίτης αδυνατεί να καταλάβει με τη σειρά του όσα του συμβαίνουν.

Η ελληνική κρίση
Ας δούμε τώρα το ελληνικό χρέος. Μπορεί να ταρακούνησε την ευρωπαϊκή οικονομία και να εμφανίστηκε ως γενικότερη απειλή στο ευρωπαϊκό στερέωμα, εν τούτοις είναι κατ’ αρχήν ελληνικό πρόβλημα, τόσο ως προς τα χαρακτηριστικά του όσο και ως προς την πολιτικοκοινωνική του διάσταση. Έδειξε επίσης τι είναι δυνατόν να συμβεί και σε άλλες χώρες αν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν αντισταθούν στους ελιγμούς του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και στις εκβιαστικές «βαθμολογήσεις» των (ιδιωτικών) γραφείων αξιολόγησης.
Η ελληνική κρίση κινδυνεύει να επιδεινωθεί αν οι (απαραίτητες, εν τούτοις) ιδιωτικοποιήσεις γίνουν ανεξέλεγκτα κάτω από το μαστίγιο της τρόικας, του Δ.Ν.Τ. και της ΕΚΤ, με εκχωρήσεις σημαντικού εθνικού πλούτου. Εδώ είναι απαραίτητο να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνική διάσταση των όποιων μέτρων. Οι κοινωνικές πτυχές της κρίσης και το μέγα πρόβλημα της απασχόλησης φαίνεται να περνά σε δεύτερη μοίρα. Αυτό συμβαίνει διότι η κρίση στην Ε.Ε. - ακόμα και σήμερα - αντιμετωπίζεται με όρους λογιστικούς και όχι πολιτικούς (απουσία μιας ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης). Ακόμα και σε επίπεδο λειτουργίας του μηχανισμού EFSF, η λογική παραμένει η ίδια!

Αντιθέτως οι ΗΠΑ, έχοντας διδαχθεί από την κρίση τού 2008, αντιμετωπίζοντας και οι ίδιες ένα τεράστιο εξωτερικό χρέος και πρωτοφανείς για την υπερδύναμη δυσχέρειες, κατανόησαν πολύ πιο εύκολα ότι η κρίση αντιμετωπίζεται μόνο με τη χάραξη βιώσιμης πολιτικής για την απασχόληση και με τη συναφή λήψη ουσιαστικών μέτρων κατά της ανεργίας.
Η φοροεπιδρομή, τα μέτρα που δεν είναι αναπτυξιακά, οι πιέσεις από την ΕΚΤ, η οποία δε χαράζει παρά μόνον αντιπληθωριστική πολιτική και δεν ενδιαφέρεται για την αύξηση της ανεργίας, εντείνουν τους κινδύνους αποσύνθεσης του κοινωνικού ιστού και επέκτασης της ένδειας. Παράλληλα, η Ελλάδα μοιάζει να έχει προσβληθεί από τη λεγόμενη ασθένεια του Baumοl (Αμερικανός οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης), που πλήττει όσες χώρες βασίζουν την ανάπτυξή τους σε τομείς χαμηλής παραγωγικότητας. Με τα δεδομένα αυτά, μια δεκαετία στασιμότητας και το ενδεχόμενο μιας εκ νέου αναδιάρθρωσης του χρέους δεν αποτελούν σενάρια επιστημονικής φαντασίας.
Οι κοινωνικές αναταράξεις και άλλα απρόβλεπτα επιδεινώνουν τις καταστάσεις. Και κάθε μέρα που περνάει, κάνει περισσότερο φανερό ότι το μέγα πρόβλημα είναι η διαφύλαξη και η ενίσχυση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και η τόνωση των παραγωγικών τομέων της οικονομίας. Αν θέλουμε «να δούμε φως στην άκρη τού τούνελ»…

* Ο Στράτος Γεραγώτης είναι λεσβιακής καταγωγής, πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Επιτροπής των Περιφερειών στις Βρυξέλλες, επισκέπτης καθηγητής Κοινοτικού Δικαίου και Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Pavίa, μέλος της Επιτροπής της Νέας Δημοκρατίας για την Κοινωνική Οικονομία.