Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τη θρησκεία που προσπαθεί να υποκαταστήσει την επιστήμη, αλλά και με την επιστήμη που θέλει να γίνει θρησκεία. Κυκλοφόρησε πέρυσι, στα ελληνικά, το βιβλίο του Richard Dawkins «Η Περί Θεού Αυταπάτη», από τις εξαιρετικές εκδόσεις «Κάτοπτρο». Ο συγγραφέας, πασίγνωστος και πολυβραβευμένος βιολόγος, μας έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα πραγματεία που αφορά στη (λανθασμένη) αντίληψη περί ύπαρξης Θεού. Το βιβλίο σημείωσε ιδιαίτερα υψηλές πωλήσεις και στη χώρα μας. Για πολλούς Έλληνες που δηλώνουν άθεοι, έγινε κάτι σαν «Αντί-Βίβλος». Δικαιολογημένα. Το βιβλίο ήταν άρτια δομημένο και ο συγγραφέας όχι μόνο σοβαρός επιστήμονας αλλά και εξαιρετικός εκλαϊκευτής της επιστήμης. Έκανε όμως ένα λάθος, το οποίο επισημάνθηκε από άθεους και θεϊστές: το βιβλίο είναι γραμμένο με μίσος εναντίον της θρησκείας, μίσος που μερικές φορές καλύπτει τις αλήθειες του βιβλίου και αφήνει μιαν αλγεινή εντύπωση.
Ο Dawkins έχει έναν εκρηκτικό χαρακτήρα γραφής που δεν μπορεί και δε θέλει να κρύψει. Αυτήν τη φορά, όμως, έγραψε με περιττή εμπάθεια και τελικά μας θύμισε, σε μερικά σημεία (ο όρος δεν είναι δόκιμος), επιστημονικό φονταμενταλιστή. Αυτή του η εμπάθεια τον έσπρωξε να θεωρήσει κάποια επιχειρήματα των θεϊστών ιδιαίτερα ανάξια αναφοράς και πόσο ακόμα ανάλυσης. Κατά κάποιον τρόπο τα προσπέρασε, απλά γελοιοποιώντας τα. Το θέμα είναι πως το βιβλίο είχε χρέος να τα αντιμετωπίσει σοβαρά όσο ανόητα και αν φαίνονται και τελικά με ξεκάθαρο τρόπο να προσπαθήσει να τα ανατρέψει. Όταν γράφουμε με μίσος, όσο δίκιο και αν έχουμε, αργά η γρήγορα αυτό το μίσος θα καλύψει το δίκιο μας και θα μας προδώσει κάνοντάς μας να φανούμε άστοχοι και τόσο άκαμπτοι όσο αυτά που κατηγορούμε.
Στον αντίποδα του βιβλίου του Dawkins, οι εκδόσεις «Κάτοπτρο» κυκλοφόρησαν πριν λίγους μήνες το βιβλίο του Paul Davies «Θεός και Μοντέρνα Φυσική», σε δεύτερη έκδοση. Ο Davies μάς παραδίδει μαθήματα στυλ. Γράφει με εξαιρετική ευκρίνεια και πραγματεύεται δύσκολες ιδέες της σύγχρονης κοσμολογίας με τρόπο κατανοητό και πάντα στοχευμένο. Ο Davies συζητά την ιδέα του Θεού χωρίς εμπάθεια και ίσως για αυτόν το λόγο μάς ωθεί να σκεφτούμε πιο σοβαρά εναντίον ιδεών και αντιλήψεων της θρησκείας. Και αυτό γιατί ο Davies υιοθετεί ένα μειλίχιο τρόπο γραφής, που συνεχώς απευθύνεται στη λογική και θεωρεί περιττή κάθε άλλη ανεκδοτολογία ή ειρωνεία.
Το βιβλίο του Davies δε φιλοδοξεί να είναι μελέτη για τη θρησκεία, αλλά θέλει να συζητήσει τι σημαίνουν και τι επιπτώσεις έχουν οι ανακαλύψεις της σύγχρονης φυσικής πάνω σε θέματα που άλλοτε ήταν αποκλειστικό προνόμιο της θρησκείας. Μια εξαιρετική εισαγωγή στο πώς η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να αλλάξει τις θεμελιώδεις αντιλήψεις μας. Το βιβλίο αναφέρεται ακόμα και σε αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με τις έννοιες της φυσικής και της φιλοσοφίας. Ο Davies προσπαθεί να δώσει απαντήσεις μέσα από τη φυσική, ο δε Dawkins μέσα από τη βιολογία. Και οι δυο λοιπόν μάς είναι απαραίτητοι. Μόνο που το βιβλίο του Davies μπορεί να θεωρηθεί πιο πετυχημένο γιατί δεν καμώνεται πως διδάσκει κάποια υπέρτατη επιστημονική αλήθεια την οποία αν δε ασπαστούμε είμαστε παρωχημένοι. Αντίθετα, δίνει με ξεκάθαρο τρόπο πολλά από εκείνα τα επιστημονικά δεδομένα που χρειάζεται κανείς για να στοχαστεί και να αποφασίσει μόνος του πάνω σε θέματα βαθύτατα υπαρξιακά. Αυτήν την ελευθερία την απαιτεί ο κάθε αναγνώστης και πρέπει να τη σέβεται ο κάθε συγγραφέας.