Η Μάρω Κρητικού γεννήθηκε στη Μυτιλήνη. Δάσκαλοί της στην τέχνη του πηλού ήταν ο Γιάννης Χατζηγιάννης και ο Ηλίας Κουρτζής. Με οδηγό την παραδοσιακή τέχνη των Λέσβιων κεραμιστών και την εσωτερική της παρόρμηση, «παίζει» με το χρώμα και τη φωτιά στο εργαστήρι της, αποτυπώνοντας την προσωπική της σφραγίδα. Πιστεύει ότι η παράδοση συνεχίζεται όχι μόνο με την απλή μίμηση, αλλά με την έμπνευση και τη δημιουργία του καλλιτέχνη. Συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις πολιτισμού που προβάλλουν το νησί της και παράλληλα διοργανώνει και δικές της ατομικές εκθέσεις. Διδάσκει σε παιδιά και ενήλικες την τέχνη του πηλού, δίνοντας στα άτομα αυτά την ευκαιρία να εκφραστούν και να δημιουργήσουν. Στο «Ε» μίλησε για τη μέχρι σήμερα πορεία της, καθώς και για την ομορφιά της κεραμικής.


Κυρία Κρητικού, πότε και πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με την κεραμική;
«Με την κεραμική ασχολούμαι από το 1988. Τότε βέβαια έλεγα ότι έπαιζα με τον πηλό. Μου άρεσαν οι καλές τέχνες γενικότερα και την εποχή που επέστρεψα στη Μυτιλήνη ήταν της μόδας τα ρουστίκ έπιπλα, η κεραμική τέχνη. Κυκλοφορούσαν πολλά κεραμικά αντικείμενα τότε, χρηστικά και έργα τέχνης. Η κεραμική ήταν στην ακμή της. Τότε λοιπόν, όταν ακόμα… έπαιζα με τον πηλό, έφτιαξα κι ένα μικρό εργαστήριο στην αυλή του σπιτιού μου στη Νεάπολη, όπου ζω ακόμα, και ασχολούμουν. Αργότερα, γνώρισα τους μαστόρους στην Αγιάσο, όπως τον κ. Χατζηγιάννη, του οποίου το εργαστήριο επισκεπτόμουν και μάθαινα τροχό. Τα πρώτα μαθήματα κεραμικής από εκείνον τα πήρα. Στη συνέχεια, παρακολουθούσα μαθήματα και στο εργαστήριο κεραμικής που είχε φτιάξει ο Ηλίας Κουρτζής. Μετά, φοίτησα για τρία χρόνια σε μια σχολή κεραμικής που είχε γίνει από τη ΝΕΛΕ. Έπειτα ήταν τέτοιες οι συνθήκες της ζωής μου και αποφάσισα να ακολουθήσω επαγγελματικά πια την κεραμική. Το 1998 ήταν όταν έφτιαξα το εργαστήριό μου στην Ερμού. Τότε πια έμαθα στην πράξη πώς είναι να είσαι επαγγελματίας κεραμίστας, μια και είναι εντελώς διαφορετικό να διατηρείς το δικό σου εργαστήριο, από το να ασχολείσαι απλά με την κεραμική ως χόμπυ. Πρόκειται για μία τέχνη που απαιτεί πολλές γνώσεις τεχνικής και χρειάζεται να διαθέτεις ταλέντο καλλιτεχνικής φύσης, ώστε να δώσεις το στίγμα σου στο χώρο της κεραμικής. Επίσης χρειάζεται αφοσίωση· πρέπει να έχεις υπομονή και επιμονή, πράγματα που εγώ τα απέκτησα όταν άρχισα να ασχολούμαι επαγγελματικά πια με την κεραμική.»

Ποιες είναι οι δυσκολίες που συναντήσατε στην τέχνη σας όταν αυτή έγινε το επάγγελμά σας;
«Πρέπει να αφιερώνεις πολλές ώρες στη δουλειά σου για να πεις ότι κάνεις παραγωγή. Δεν υπάρχουν γιορτές, σχόλες κι αργίες. Όλη σου η ζωή περιστρέφεται γύρω από την κεραμική. Κι αυτό γιατί χρειάζεται συγκεκριμένη διαδικασία, πολύ χρονοβόρα, για να ολοκληρωθεί ένα κομμάτι. Όταν λοιπόν θέλεις να έχεις παραγωγή, πρέπει να είσαι πολύ καλά οργανωμένος. Η μεγαλύτερη δυσκολία ωστόσο στο χώρο μας, στη σημερινή εποχή, είναι η πεσμένη αγοραστική κίνηση. Τα κεραμικά κινούνται περισσότερο το καλοκαίρι, με τους επισκέπτες του νησιού μας. Οι ντόπιοι όλο και κάποιο κεραμικό αντικείμενο θα έχουν στο σπίτι τους από παλιά και δεν το αναζητούν τόσο.

Πρόβλημα το κόστος
»Το άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, οι περισσότεροι κεραμίστες φαντάζομαι, είναι το κόστος των αντικειμένων που δημιουργούμε, που ανάλογα με τις εργατοώρες που ξοδεύουμε είναι πολύ μικρό. Αυτό, δυστυχώς, πολλοί από τους πελάτες μας δεν το καταλαβαίνουν. Υπάρχει πλέον και ο ανταγωνισμός με τα είδη λαϊκής τέχνης από άλλες χώρες, που πωλούνται πολύ φθηνότερα, χωρίς όμως να έχουν τη χάρη των χειροποίητων και παραδοσιακών που κατασκευάζουμε εμείς. Βέβαια, οι ανάγκες της εποχής και το στυλ έχουν αλλάξει και ο κόσμος θέλει αντικείμενα διαφορετικά. Τα παραδοσιακά κεραμικά θεωρείται από πολλούς ότι είναι για τη βεράντα ή το εξοχικό. Δεν είναι όμως έτσι. Χρειάζεται φαντασία για να διακοσμήσεις ένα χώρο και άποψή μου είναι πως ένα κεραμικό αντικείμενο, ακόμα και παραδοσιακό, μπορείς να το αξιοποιήσεις με ποικίλους τρόπους.
Ο κόσμος όμως έχει πάντα δίκιο και μάλλον πρέπει να ακολουθήσουμε τις ανάγκες της εποχής. Εγώ, για παράδειγμα, σκέφτομαι να αλλάξω στυλ. Θα έχω φυσικά ένα μέρος παραδοσιακά κεραμικά, αλλά θα μπω στη διαδικασία να ασχοληθώ και με ένα διαφορετικό στυλ. Ωστόσο, εγώ συνεχίζω ακάθεκτη, με ρομαντισμό.»

Κι οι χαρές του πηλού
Ποιες οι χάρες του πηλού;
«Ο πηλός είναι ένα ζωντανό υλικό, όλο εκπλήξεις. Η μάζα του πηλού διαστέλλεται και συστέλλεται διαρκώς, είτε όταν είναι σε υγρή μορφή, ή όταν στεγνώνει. Έχεις τους δικούς του νόμους και αντιδράσεις. Ακριβώς επειδή είναι ένα ζωντανό υλικό, χρειάζεται να εναρμονίζεσαι με αυτό, να μην κάνεις λάθη κατά τη διάρκεια της διαμόρφωσής του, γιατί μετά το πληρώνεις. Έπειτα, μπορείς να παίξεις με τα διάφορα είδη του πηλού, με τα σχήματα που θα του δώσεις και με τα χρώματα που θα χρησιμοποιήσεις. Είναι τόσο ευρύ το φάσμα έκφρασης μέσα από τον πηλό, που οι δυνατότητές του σε μαγεύουν. Μπορείς να δημιουργήσεις τα πάντα από τον πηλό. Κι είναι λυπηρό, στην Ελλάδα που έχει τόση παράδοση από αρχαιοτάτων χρόνων στην κεραμική, να μην υπάρχει μια ανώτατη σχολή για το αντικείμενο αυτό, την ώρα που στην Τουρκία υπάρχει έδρα Κεραμικής. Υπάρχουν τόσα πράγματα να διδαχθεί κανείς, σε πρακτικό αλλά και θεωρητικό επίπεδο.
Για να ολοκληρώσω, η μέγιστη χάρη του πηλού είναι για μένα το ότι ασχολείσαι με μια αρχέγονη τέχνη, χρησιμοποιώντας όλα τα στοιχεία της φύσης, τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και το χώμα. Αν το σκεφτούμε καλύτερα, από χώμα είμαστε κι εμείς φτιαγμένοι. Αυτή την προσωρινότητά μας μάς θυμίζει ο πηλός.»

Τι είναι αυτό που σας εμπνέει;
«Η φύση της Λέσβου είναι αυτή που με εμπνέει. Η ελιά, τα ρόδια, η θάλασσα, τα κοχύλια, τα ψάρια και τα χρώματα της Λέσβου. Εγώ τη Λέσβο τη βλέπω “βαμμένη” με την ώχρα, τα πράσινα, τα ασημένια και τα χρυσά. Μου αρέσει πολύ επίσης να κάνω επιτοίχιους πίνακες, πλακάκια, καθώς και ανάγλυφα σχέδια.»

Η διδασκαλία της τέχνης του πηλού
Γνωρίζω ότι διδάσκετε την τέχνη του πηλού σε παιδιά και ενήλικες. Θέλετε να μου μιλήσετε γι’ αυτό;
«Έχω δύο τμήματα ενηλίκων που έρχονται δύο φορές τη βδομάδα στο εργαστήριο. Έχουν πολύ μεγάλη ευαισθησία και αγαπούν την κεραμική. Δεν μπορεί καθένας να ανακατευτεί με τις λάσπες, οι μαθητές μου όμως το διασκεδάζουν. Επιπλέον, έρχονται κάτι παιδάκια δυο ώρες τη βδομάδα και τους δείχνω την κεραμική, καθώς επίσης διδάσκω και στο Ειδικό Σχολείο, όπου με έχουν αγκαλιάσει με πολλή αγάπη οι δάσκαλοι και τα παιδιά. Στο παρελθόν έχω διδάξει στον ΟΑΕΔ, ενώ κατά καιρούς διδάσκω και στη ΝΕΛΕ.
Όσον αφορά τώρα όλους μου τους μαθητές, βλέπω ότι αγαπούν την κεραμική ως χόμπυ, τους αρέσει να περνούν την ώρα τους με αυτό τον τρόπο. Βλέπω στα παιδιά, αλλά και στους μεγαλύτερους, ότι χαλαρώνουν την ώρα που ασχολούνται με τον πηλό. Το να αγγίζεις αυτό το υλικό, να το διαμορφώνεις, να το ζωγραφίζεις, είναι πράγματα που σε χαλαρώνουν. Ακόμα και οι ψυχολόγοι έχουν κάτι να πουν για όλα αυτά, τα οποία αποτελούν το καθένα ξεχωριστά μία θεραπεία. Πρόκειται για μια εσωτερική ευχαρίστηση κι έναν τρόπο έκφρασης. Η αίσθηση ότι δημιουργείς κάτι που θα μείνει, είναι αυτή που σε ικανοποιεί. Βλέπεις αυτό που δημιούργησες και θυμάσαι όλη τη διαδικασία, πώς από το χώμα έφτιαξες ένα μικρό έργο τέχνης, το αποτύπωμά σου.»

Είναι επίσης γνωστό ότι συμμετέχετε σε όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που προβάλλουν το νησί μας, είτε εντός νησιού είτε εκτός.
«Ως πρόεδρος των Κεραμιστών Λέσβου, μαζί με το Δ.Σ. και όλους τους κεραμίστες, συμβάλλουμε στη διάδοση των κεραμικών μας στη Λέσβο, την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και εκτός Ελλάδας. Στα πλαίσια αυτά λοιπόν θα συμμετέχουμε και φέτος στην Παλλεσβιακή Έκθεση Κεραμικής Μανταμάδου. Ως Σύλλογος συμμετείχαμε πρόσφατα και στον 3ο Ελληνικό Λαϊκό Πολιτισμό, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Επίσης, φέτος, η Περιφέρεια μας είχε χρηματοδοτήσει και συμμετείχαμε σε έκθεση στην Αθήνα και στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.
Φυσικά, διοργανώνω και ατομικές εκθέσεις, με στόχο πάντα την προβολή του τόπου μου. Συμμετέχω σε όποια εκδήλωση προάγει την τέχνη και τον πολιτισμό του νησιού μου.»