Το οικολογικό πρόβλημα, ή μεγάλη οξύτητα του oποίου είναι αισθητή τα τελευταία χρόνια, αποτελεί ιστορικό απο­τέλεσμα της ανάπτυξης της αντίθεσης ανάμεσα στην άνοδο της κλίμακας και των ρυθμών της ανθρώπινης δραστηριότη­τας και του φυσικού περιβάλλοντος της κοινωνίας. Αυτό το πρόβλημα έγινε οικουμενικό κυρίως στην πορεία ανάπτυξης της επιστημονικής - τεχνολογικής επανάστασης (ΕΤΕ). Συνηθίσαμε να βλέπουμε την ΕΤΕ ως θετικό παράγοντα που βοηθά στη βελτίωση του υλικού και πνευματικού επιπέδου των ανθρώπων, ως πανίσχυρο επιταχυντή της κοινωνικής προόδου. Αλλά ή ΕΤΕ εμφανίζεται και ως παράγοντας που δημιουργεί ορισμένες οικολογικές δυσκολίες, οδηγεί σε αντιθέσεις ανάμεσα στην κοινωνία και τη φύση. Με αφορμή το γιορτασμό του 2009 ως παγκόσμιου έτους αστρονομίας, ας δούμε πώς μια τέτοια κατάσταση δημιουργήθηκε και στην κατάκτηση του διαστήματος, που συνδέεται με μία σειρά από αρνητικές συνέπειες της ΕΤΕ!
Υπάρχουν προφανώς ορισμένα οικολογικά όρια στη διαστημική δραστηριότητα των ανθρώπων. Τα όρια αυτά συνδέονται μ’ εκείνη την επίδραση της κοινωνίας στη φύση διαμέσου των διαστημικών συσκευών, που οδηγούν σε ορι­σμένες αρνητικές συνέπειες για τη Γη και το περίβλημά της, για το διαστημικό χώρο ή τους πλανήτες του ηλιακού συ­στήματος, σε ανεπιθύμητες διαταραχές ή σε καταστροφή μοναδικών στο είδος τους διαστημικών αντικειμένων. Αυτές οι διαταραχές μπορούν να είναι είτε έμμεσες επιδράσεις των διαστημικών μέσων στη γήινη και διαστημική φύση, ή να εμφανίζονται άμεσα στην πορεία επίδρασης στα διαστημικά αντικείμενα και στο περίβλημα της Γης για γνωστικούς ή για παραγωγικούς σκοπούς.
Για παράδειγμα, η διέλευση των πυραυλικών διαστημι­κών συστημάτων μέσα από την ατμόσφαιρα επιδρά στη σύν­θεση και την κίνησή της. Η εκτόξευση πανίσχυρων φορέων από τη Γη καταστρέφει το στρώμα όζοντος της ατμόσφαι­ρας, που προστατεύει τους γήινους οργανισμούς από τις βλαβερές υπεριώδεις ακτίνες. Ο χώρος γύρω από τη Γη ρυπαίνεται από χιλιάδες διαστημικές συσκευές που έπαψαν πια να λειτουργούν…
Οι διευρυνόμενοι ρυθμοί δραστηριότητας στο διάστημα και ο αριθμός των διαστημι­κών ερευνών βάζουν με οξύτητα το πρόβλημα της πρόβλε­ψης και του έλεγχου των αρνητικών επιδράσεων στη φύση. Είναι γνωστό ότι οι ανάγκες εκτόξευσης διαστημικών συ­σκευών αυξάνονται γρήγορα, όπως και η χρήση πυραυλικών μέσων νέας γενιάς, οι διαστημικές συσκευές πολλαπλής χρήσης. Η συχνότητα των εκτοξεύσεων αυξάνεται γρή­γορα. Άλλα ελέγχονται τα ανώτατα όρια συχνότητας εκτοξεύ­σεων αυτών των συσκευών που συνδέονται με την αναγ­καιότητα διατήρησης του στρώματος όζοντος και των άλλων στρωμάτων της σύνθεσης της ατμόσφαιρας της Γης; Σίγουρα, πρέπει να αναζητηθούν και να προετοιμαστούν διαστημικά τεχνικά μέσα υπολογίζοντας τις οικολογικές απαιτήσεις. Πρέπει ν’ αυξηθεί η ασφάλεια και η διάρκεια λειτουργίας των συσκευών στο διάστημα, η πολλα­πλότητα της χρήσης τους, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για μεγάλο αριθμό εκτοξεύσεων. Άλλα, σε τελευταία ανάλυση, η αντίθεση που έχει δημιουργηθεί μπορεί να λυθεί ριζικά με τη δημιουργία σχετικά αυτοτε­λούς παραγωγικής βάσης στο διάστημα, όπως σε μικρή κλίμακα υπάρχει ο διεθνής διαστημικός σταθμός!
Τα οικολογικά όρια δεν εμφανίζονται μόνο στο επίπεδο των έμμεσων αποτελεσμάτων της λειτουργίας των διαστη­μικών τεχνικών μέσων. Υπάρχουν και στον τομέα της άμε­σης επίδρασης στο χώρο και τα αντικείμενα του διαστήμα­τος, που γίνεται με στόχο τη γνώση. Μερικά από τα αντικεί­μενα των διαστημικών πειραμάτων είναι μοναδικά στο είδος τους και έχουν αξία όχι μόνο από γνωστική άποψη. Η δρα­στήρια επίδραση πάνω τους στην πορεία του πειράματος μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτες αλλοιώσεις. Για παράδειγμα, η μεταφορά γήινων μικροοργανισμών στον πλανητικό χώρο, που είναι ίσως είναι ευνοϊκός για την ύπαρξη ζωής, μπορεί να οδηγήσει σε αλλοιώσεις του επιφανειακού πλανητικού περιβλήματος και να γίνει παράγοντας παρεμπόδισης της παραπέρα αντικειμενικής μελέτης της φύσης, του δοσμένου πλανήτη, της ουσίας της ζωής. Σε συνέχεια, διαφοροποιημένες μορφές ζωής μετα­φερόμενες στις γήινες συνθήκες θα μπορούσαν, με τη σειρά τους, να φέρουν ανεπιθύμητες συνέπειες οικολογι­κού χαρακτήρα. Ακριβώς τέτοιες επιδράσεις αποτελούν το αντικείμενο ειδικού έλεγχου!
Στα 50 περίπου χρόνια της διαστημικής έρευνας έχει συγκεντρωθεί ικανή πείρα, δημιουργήθηκαν διεθνείς οργανώσεις που ετοιμάζουν συστή­ματα οδηγιών και καθορίζουν τους αντίστοιχους κανόνες για την πραγματοποίηση μιας σειράς πειραμάτων. Η μελέτη των φυσικών πόρων με τη βοήθεια της διαστημικής είναι μια από τις κατευθύνσεις των διαστημικών ερευνών. Μέσα από το διαπλανητικό λάκκο των λεόντων, πιστεύουμε πως η ανάπτυξη του κλάδου της διαστημικής οικολογίας που μελετά τις νομοτέλειες και τις δυνατότητες χρήσης των αστρονομικών μέσων για την επίλυση του οικολογικού προβλήματος, είναι αναγκαία περισσότερο από ποτέ...
…ο Δανιήλ.