Μπορούν οι νέες τεχνολογίες και η συμμετοχή στις διαδικτυακές εικονικές κοινότητες να ανακτήσουν και να επαναδομήσουν την απολεσθείσα αίσθηση ελέγχου, της οποίας η έλλειψη οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην παραίτηση και την κατάθλιψη;
Τα πορίσματα της έρευνας είναι αποκαλυπτικά: Η χρήση του διαδικτύου μπορεί να ωφελήσει τα άτομα με αναπηρία στην εκπαίδευση, στην πρόσβαση στην πληροφορία, στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων, την καλλιέργεια της φαντασίας, στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση και δημοκρατία, στην οικονομική αυτονομία και τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τέλος στην ερωτική-σεξουαλική ζωή.
Αν και τα στατιστικά καταδεικνύουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αναπήρων στερείται ευκαιριών μόρφωσης, η ψηφιακή επανάσταση και η τηλεκπαίδευση προσφέρουν μοναδικές δυνατότητες για την άρση του εκπαιδευτικού αποκλεισμού. Η συμμετοχή σε παρόμοια προγράμματα καταπολεμά τον αναλφαβητισμό, αναπτύσσει τις δεξιότητες, την αυτοπειθαρχία και την ικανότητα προγραμματισμού, οργάνωσης και διατήρησης του χρόνου. Τα άτομα με αναπηρία μπορούν να ανακαλύψουν το δικό τους ρυθμό μάθησης και να αξιοποιήσουν τις ατέλειωτες ώρες αδράνειας, στις οποίες ήταν καταδικασμένα, εξασκώντας παράλληλα τις επαγγελματικές προτιμήσεις τους. Τα παραπάνω ενισχύουν τα κίνητρα για μάθηση, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής, ενδυναμώνουν τη συμμετοχή στο κοινό όραμα της εκπαίδευσης και στέκονται αρωγοί στην κοινωνική ενσωμάτωση.
Η φαντασία απογειώνεται επειδή το διαδίκτυο και η συμμετοχή σε εικονικές κοινότητες μεταφέρει τα ΑμεΑ από το «εδώ και τώρα» στην περιοχή του συμβολισμού και της αφαιρετικής σκέψης. Συμβολικές δραστηριότητες, όπως η φροντίδα ενός εικονικού οικόσιτου ζώου, η ενασχόληση με ψηφιακές οικογένειες, η κατασκευή και οργάνωση κόσμων και πολιτισμών, τα παιχνίδια και οι διαδικτυακές ευκαιρίες ψυχαγωγίας αποσπούν το ανάπηρο άτομο από το περιθώριο και τη ρουτίνα της καθημερινότητας, παρέχοντας τρόπους και μέσα για να συμμετέχει επώνυμα ή ανώνυμα, ατομικά ή ομαδικά, σ’ ένα κοινωνικό κεφάλαιο του διαδικτύου, που σταδιακά θα καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων.
Δεδομένου ότι τα μέχρι στιγμής κρατικά μέσα επιδοματικής πολιτικής δεν ήρκεσαν ή δεν αποσκοπούσαν στην ενσωμάτωση και κοινωνική επανένταξη, το διαδίκτυο προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία κοινωνικοποίησης μέσω της προσωπικής ενδυνάμωσης και ενασχόλησης. Η κοινωνία, σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις της, παρουσιάζει στην οθόνη του υπολογιστή και δίνει την ευκαιρία στον ανάπηρο, διά της ανακαλυπτικής μεθόδου και της διερευνητικής μάθησης, να ανοιχτεί με το δικό του προσωπικό ύφος στον κόσμο.
Το σημασιολογικό ιντερνέτ, το web 2 και 3, οι μηχανές αναζήτησης, οι κοινότητες μάθησης, οι εγκυκλοπαίδειες τύπου wikepedia, οι ομάδες συζητήσεων, η ηλεκτρονική αλληλογραφία και τα fora συζητήσεων, τα εξειδικευμένα portals, οι υπηρεσίες υγείας και ενημέρωσης, η πρόσβαση σε νόμους και στον κοινωνικό διάλογο αποτελούν ένα θαυμαστό πεδίο πληροφόρησης, το οποίο αν και αυτονόητο για τα μη ανάπηρα άτομα ήταν πάντα περίκλειστο για τα ΑμεΑ. Οι έννοιες της αυτονομίας, της αυτεπάρκειας και της συμμετοχής στον 21ο αιώνα είναι συνυφασμένες με την πληροφορία. Μέσα από το διαδίκτυο ο ανάπηρος μπορεί να μάθει τα δικαιώματά του, να συμβουλευτεί για νομικά ζητήματα, να συζητήσει για την κοινωνική δικαιοσύνη, να συνδιαμορφώσει τις κοινωνικές αξίες, να κατοχυρώσει ή και να αποκρύψει τις ιδιαιτερότητες και τη διαφορετικότητά του, να συνομιλήσει με τους ιθύνοντες, να συγκρίνει, να αξιολογήσει, να επικρίνει ή να ενώσει τις δυνάμεις του με συμπάσχοντες και ενδιαφερομένους, να αποκτήσει κοινωνική ταυτότητα, συλλογική εμπειρία, κοινή γνώση, αποδοχή και να ενισχύσει σε εύρος και βάθος τα κοινωνικά του δίκτυα.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.