Το προηγούμενο σημείωμά μου προκάλεσε μεγάλη συζήτηση. Αυτό τουλάχιστο συμπεραίνω από τις πολλές δεκάδες σχόλια, που διατύπωσαν επώνυμοι ή ψευδώνυμοι αναγνώστες των ιστολογίων στα οποία αναρτήθηκε, www.sarantakos.wordpress.com και www.tofistiki.wordpress.com/. Η συζήτηση βεβαίως οφείλεται και στη συγκίνηση που προκάλεσε στην κοινή γνώμη το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα, και επικεντρώνεται στο είδος της ενέργειας που πρέπει τελικά να επιλέξει η Ανθρωπότητα.
Οι επιλογές στο σημείο αυτό δεν είναι πολλές. Ουσιαστικά είναι μόνο τρεις: Τα συμβατικά στερεά, υγρά και αέρια καύσιμα (κάρβουνο, πετρέλαιο και φυσικό αέριο), η πυρηνική ενέργεια με τη σημερινή της μορφή (πυρηνικοί αντιδραστήρες με ουράνιο ή πλουτώνιο) και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ήλιος, άνεμος, υδατοπτώσεις, παλίρροιες, άντε και γεωθερμία).
Καθώς εμπεδώνεται στην κοινή γνώμη η πεποίθηση πως οι δυο πρώτες κατηγορίες ενεργειακών πηγών και πολλούς κινδύνους κρύβουν και ανεξάντλητες δεν είναι, ξαναγεννιέται το ενδιαφέρον για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Γράφω «ξαναγεννιέται το ενδιαφέρον» γιατί έχω την πεποίθηση πως οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες και κυρίως το τραπεζικό κεφάλαιο δεν είδαν από την αρχή με καλό μάτι τη διάδοση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αν θυμάστε, η πρώτη εκτεταμένη πρακτική εφαρμογή της ηλιακής ενέργειας ήταν οι ηλιακοί θερμοσίφωνες. Μέσα σε λίγα χρόνια όλες οι ταράτσες, τα δώματα και οι στέγες των σπιτιών γέμισαν με ηλιακούς θερμοσίφωνες. Υπολογίζεται πως με τη χρήση τους είχαμε εξοικονόμηση πετρελαίου κατά 18%, πολύ σημαντικό ποσοστό δηλαδή. Ενώ, λοιπόν, στην αρχή οι δαπάνες για την εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων ενθαρρύνονταν με κάποια φορολογική απαλλαγή, τα τελευταία 20 χρόνια η απαλλαγή αυτή καταργήθηκε.

Η μεγάλη μάχη, όμως, προετοιμάζεται να δοθεί σε ένα άλλο πεδίο. Στη μορφή που θα πάρουν η παραγωγή και η διανομή της ενέργειας που θα παράγεται από τις ανανεώσιμες πηγές. Εδώ αντιμάχονται δυο απόψεις, που αντιπροσωπεύουν στην ουσία δυο διαφορετικές φιλοσοφίες: Μεγάλες κεντρικές μονάδες παραγωγής και εκτεταμένα δίκτυα μεταφοράς και διανομής ή άπειρες στον αριθμό, μικρού μεγέθους και τελείως αποκεντρωμένες μονάδες;
Όπως είναι ευνόητο, η δεύτερη περίπτωση δεν παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τα μεγάλα οικονομικά συγκροτήματα. Έτσι κι αλλιώς δεν ελέγχουν την πηγή. Ο ήλιος, ο άνεμος, το νερό των ποταμών ή οι παλίρροιες της θάλασσας δεν ανήκουν σε κανέναν, άρα δεν προσφέρονται για οικονομική εκμετάλλευση και κερδοφορία. Αλλά και η τεχνογνωσία της κατασκευής και της εγκατάστασης τέτοιων μικρών μονάδων είναι προσιτή σε πολλούς και δεν μπορεί να μονοπωληθεί. Επιπλέον, αν τέτοιες μικρές μονάδες παραγωγής ενέργειας τοποθετηθούν σε όλες τις κατοικίες, σε όλα τα αγροκτήματα, σε όλες τις επιχειρήσεις παραγωγής ή μεταποίησης, θα περιττεύουν τα δίκτυα διανομής. Εκεί βρίσκεται ο κίνδυνος για τα οικονομικά μονοπώλια.
Έτσι, ενθαρρύνουν την πρώτη περίπτωση: των μεγάλων μονάδων. Από τα σχέδια για γιγάντιες σε έκταση εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών στην… Σαχάρα, που θα στέλνουν το παραγόμενο ρεύμα στην… Νορβηγία, έως τα κεντρικά αιολικά πάρκα ή μεγάλες κεντρικές μονάδες φωτοβολταϊκών ικανές να τροφοδοτήσουν ολόκληρες πόλεις. Δηλαδή σε λύσεις που απαιτούν σοβαρές επενδύσεις κεφαλαίων και έχουν και ανάλογα κέρδη.

Όντας αθεράπευτα αισιόδοξος, πιστεύω πως οι υποστηρικτές των μεγάλων κεντρικών μονάδων και των μεγάλων δικτύων διανομής θα χάσουν το παιχνίδι. Δεν έχουν αντιληφθεί πως η ανθρωπότητα έχει μπει σε μια νέα εποχή, στην οποία η γνώση και η πληροφόρηση έχουν γίνει παραγωγικές δυνάμεις και ισχυρά όπλα αλλαγής. Ο άνθρωπος μαθαίνει ένα - ένα τα μυστικά της φύσης και αρχίζει να τη μιμείται. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα δέντρο. Στην ουσία πρόκειται για μια θαυμαστή μονάδα παραγωγής οξυγόνου και κυτταρίνης, με πρώτες ύλες το διοξείδιο του άνθρακα, που δεσμεύει από τον αέρα και το νερό και τα άλατα, που αντλεί από το έδαφος. Και όλα αυτά τα πετυχαίνει με τις εκατοντάδες χιλιάδες φύλλα του και τις πάμπολλες ρίζες με τα άπειρα ριζίδιά τους και όχι με κάποιον «κεντρικό» μηχανισμό.
Θα βοηθήσει πολύ και η τεχνολογική πρόοδος. Το γραφένιο, για την απομόνωση του οποίου πήραν πέρσι το Νομπέλ Φυσικής δυο Ρώσοι ερευνητές, θα επιτρέψει τη μετατροπή τεράστιων επιφανειών σε παραγωγούς ηλεκτρισμού από τον ήλιο. Η εφαρμογή της πληροφορικής στην ενεργειακή τεχνολογία θα επιτρέψει την κατασκευή υβριδικών μονάδων που θα συνδυάζουν την ηλιακή και την αιολική ενέργεια και θα δουλεύουν ανεξαρτήτως καιρού και χρόνου. Θα κατασκευαστούν πλοία και αεροπλάνα που θα κινούνται με τον ήλιο ή τον άνεμο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα γυρίσουμε στα ιστιοφόρα ή τα ανεμόπτερα.
Ο άνθρωπος θα μιμηθεί τη φύση, που αποστρέφεται το γιγαντισμό και τη μονομέρεια, ταυτόχρονα όμως θα απαλλαγεί από τα δεσμά της και θα πάψει να υποτάσσεται σε ορισμένους νόμους της, που τον έκαναν υποχείριό της. Θα περάσει, δηλαδή, από το βασίλειο της ανάγκης και της υποταγής στο βασίλειο της ελευθερίας.