Στο δέκατο δημοσίευμα για την Αχερώνη θα αναφερθούμε στην Ερμοπύλη επειδή: Εκεί ο Αλευροπόταμος στου Αχερώνα το ρέμα κυλιέται με τον Καθάριο που πέφτει από την Ερμοπύλη, και στις Εννιά Καμάρες που βαρύβροντα τα δυο ποτάμια σμίγουν.
Κατά τον Σταυράκη Αναγνώστου, η σημερινή Φύλαια έχει το όνομα «από τον Πύλαιον, όστις έφερεν βοήθειαν εις τους Τρώας, κατά των Αχαιών, εκ της Αιολικής Αποικίας, της υπό του Ορέστου, περί την Τρωάδα, οδηγηθείσης» προσθέτοντας ότι «το προς δυσμάς του Λειμώνος Μοναστηρίου κείμενον εν τω μεταξύ, και πλησιέστατον εις την Φύλαιαν όρος, καλείται υπό των εγχωρίων “Ερημοτύλαια” (σ.σ. με ψιλή). Τούτου πιθανώς το ορθόν είχε ποτέ “Έρημο-Πύλαια”, ή Έρημος Πύλαια, ή “Έρημο-Πύλαιον”. Όπου, κατά τινας αυτόπτας, και ίχνη ερειπίων ανακαλύπτονται, και δεξαμεναί περίπου τεσσαράκοντα μάλιστα, ή φρέατα, σώζονται παλαιά». (Λεσβιάς ωδή, Σμύρνη 1850, σελ. 197).
Η αναφορά αυτή είναι στηριγμένη στον Όμηρο, που αναφέρει «τον Ιππόθοο και τον ανδρείο Πύλαιο, υιούς του Πελασγού Λήθου που κατοικούσαν στην Λάρισσα περί την Τρωάδα» (Ιλιάδα Β. 840-43) και στον γεωγράφο Στράβωνα που καταγράφει ότι «Λέσβιοι δε υπό Πυλαίω τετάχθαι / των Πελασγών άρχοντι, αφ’ ου και το παρ’ αυτοίς όρος έτι Πύλαιον καλείται». (Βιβλίο 13, 3, 3).
Ο Σταύρος Τάξης αναφέρει: «Φύλια. Εκ των αρίστων κοινοτήτων της νήσου περί την αρχαίαν Ερμοπύλην (σ.σ. με ψιλή), αύτη μεταξύ Φύλιας και της Μονής του Λειμώνος, κειμένη επί του Πυλαίου.» (Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία Λέσβου, Κάιρον 1909, σελ. 132).

Ο Σταύρος Καρυδώνης: «Την καλουμένην σήμερον «Ερμοτύλιαν» (σ.σ. με δασεία). Αύτη μέσον της Φίλιας και της Μονής του Λειμώνος κειμένη ελάχιστα σώζει της αρχαιότητος ίχνη. Λίαν δε αξιοπερίεργοί εισιν αι υπό την γην εν βράχοις λαξευτοίς μεγάλαι δεξαμεναί αυτής και τα εν εκείναις κρυερώτατα, κρυσταλλώδη ύδατα. Η δε ονομασία του χωρίου τούτου, ως εκ της συνθέσεως της λέξεως, εγένετο βεβαίως εκ του Ερμής και πύλη ή κατ’ άλλους εκ του έρημος και πύλη. Ώστε κατά την πρώτην υπόθεσιν έχομεν την λέξιν Ερμού-πύλαι (σ.σ. με δασεία), κατά σε την δευτέραν Ερημο-πύλαι (σ.σ. με ψιλή), κατά συνέπειαν δε την ερμηνείαν εις το ή ότι η καταστροφή του χωρίου έπλασε το όνομα της θέσεως, ή ότι το αρχικόν όνομα αυτού και επελθούσης της καταστροφής διεσώθη». (Τα εν Καλλονή της Λέσβου Μοναστήρια, Κωνσταντινούπολις 1900, σελ. 41)
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ο Σταύρος Καρυδώνης, για τη συγγραφή του παραπάνω βιβλίου, πρέπει να χρησιμοποίησε τις σημειώσεις του Μητροπολίτη Μηθύμνης Νικηφόρου Γλυκά, για τον οποίο ο Γάλλος περιηγητής, χημικός L. de Launay στο βιβλίο του: «Κοντά στους Έλληνες της Τουρκίας», Παρίσι 1897 σελ. 62, έγραψε: «Επέστρεψα στην Acheronia de Kalloni για να επισκεφθώ τον Μητροπολίτη Νικηφόρο Γλυκά, ο οποίος είναι συμπαθής, διακεκριμένος και οξυδερκής, πιστή ασκητική μορφή, διαχειρίζεται με πρακτικότητα τα της επαρχίας του, ένας σπουδαίος και υπεύθυνος επίσκοπος, ομιλητικός με ζωηρό ενδιαφέρον στη αρχαιολογία.»

Ο Παναγιώτης Τσουνάς, παρατήρησε έξι κίονες στη περιοχή: «1.-Μέσα στο ναό της Αγίας Λεμονής, την Αγία Τράπεζα υποβαστάζει αρράβδωτη κολόνα. 2.-Στον τοίχο ενός νταμιού έχει ενσωματωθεί στρογγυλή πέτρα, ίσως σφόνδυλος από κίονα. 3.-Στον Άγιο Γεώργιο σώζονται τμήματα παλιού ναού όπου ανευρίσκεται ένας αρράβδωτος κίονας. 4.-Στη γωνία λιθόχτιστου νταμιού, κοντά στην τέταρτη δεξαμενή-ακουμπά ένας μικρός αρράβδωτος κίονας. 5.-Στο διπλανό ντάμι έχει εντοιχιστεί μια άλλη κολόνα. 6.-Στη γωνία μιας πεζούλας έχει εντοιχιστεί σπασμένο κομμάτι μεγάλου αρράβδωτου κίονα». Επίσης καταγράφει: «Συμπαγής τετράπλευρος γωνιόλιθος με δύο τόρμους στην μία πλευρά. Πάνω του ίσως υπήρχε η πλάκα του θυσιαστηρίου, του βωμού, ή της μετέπειτα Αγίας Τράπεζας. / Στην αυλή των νταμιών ξεχωρίζει αρχαίο συμπαγές θεμέλιο / κατευθύνεται δυτικά στα ριζά του βράχου όπου σχηματίζεται μία είσοδος. / Τα αρχιτεκτονικά μέλη που ανευρίσκονται δείχνουν την πιθανή ύπαρξη ενός μεγάλου κτηρίου, ίσως κάποιου ιερού της αρχαιότητας.» (Μεσαιωνικοί οικισμοί Λέσβου ΙΙ, Μυτιλήνη 2008)»
Επίσης η Ταξιαρχούλα Ψαρρού, φωτογραφία της οποίας δημοσιεύουμε, στην εργασία της «Μεταβυζαντινά μνημεία στη Λέσβο» σημειώνει: «Κάτω από τις γούρνες εικάζεται ότι υπήρχε θησαυρός τον οποίο πήρε Έλληνας αγνώστου ταυτότητας ο οποίος ενημερώθηκε από Τούρκο, στο παρελθόν». Θα συνεχίσουμε στις επόμενες δεκαπενθήμερες επισημάνσεις με περισσότερα για την Ερμοπύλη και την ονομασία της.