Οι πρωτοπόροι εξερευνητές της Αφρικής Stanley και Livingstone θα απορούσαν αν μάθαιναν πως 100 και πλέον χρόνια μετά το θάνατό τους η Μαύρη Ήπειρος κρατά ακόμη επτασφράγιστα αρκετά από τα μυστικά της. Την περασμένη χρονιά, 67 επιστήμονες από όλο τον κόσμο αποφάσισαν να αναλάβουν δράση συγκροτώντας τη μεγαλύτερη επιστημονική αποστολή των τελευταίων 50 ετών. Μετέβησαν λοιπόν στην Αφρική, όπου επί τέσσερις εβδομάδες ακολούθησαν πλέοντας το ρου του ποταμού Congo. Στόχος τους ήταν να ανακαλύψουν τους κρυμμένους θησαυρούς της ζωικής, φυτικής και πολιτιστικής ζωής αυτής της μυστηριώδους περιοχής.

Η πρώην βελγική αποικία τού Κονγκό, ή Λαϊκή Δημοκρατία τού Κονγκό, όπως ονομάζεται σήμερα, είναι μια από τις μεγαλύτερες χώρες της Αφρικής, με κακή φήμη σε πολλούς τομείς. Κατά τη διάρκεια της πολυετούς αποικιοκρατίας, ειδικά την περίοδο που η χώρα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από προσωπική ιδιοκτησία του Βέλγου βασιλιά, οι επιστημονικές μελέτες και έρευνες αποτελούσαν δράσεις που καταλάμβαναν τις τελευταίες θέσεις στη λίστα των κυβερνητικών προτεραιοτήτων.

Δυστυχώς, η κατάσταση δε βελτιώθηκε μετά την ανεξαρτητοποίηση της χώρας το 1960. Οξύτατα ήταν τα προβλήματα που την ταλάνιζαν, μεταξύ αυτών εμφύλιες συρράξεις και αναταραχές. Εν ολίγοις, δεν περίσσευε χρόνος για οτιδήποτε άλλο. Ακόμη και οι πιο σύγχρονοι χάρτες τού Κονγκό σχεδιάστηκαν προ 50 ετών, ενώ οι γνώσεις μας για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής παραμένουν φτωχές.

Το 2010 ανακηρύχθηκε από τον ΟΗΕ ως το Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας. Την ίδια χρονιά συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την ανεξαρτησία του Κονγκό. Τα δύο αυτά γεγονότα έδωσαν το έναυσμα για τη συγκρότηση της μεγάλης επιστημονικής αποστολής που θα ταξίδευε, όπως τις παλιές καλές μέρες, στο Κονγκό για να ανακαλύψει και να συλλέξει υλικό. Η αποστολή οργανώθηκε από το βελγικό Βασιλικό Μουσείο για την Κεντρική Αφρική, το Βασιλικό Βελγικό Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών, τον Εθνικό Βοτανικό Κήπο του Βελγίου, καθώς και το Πανεπιστήμιο του Kisangani.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, 67 επιστήμονες από όλο τον κόσμο έβαλαν πλώρη για να συλλέξουν ζώα και φυτά, να μελετήσουν γλώσσες και διαλέκτους των τοπικών πληθυσμών και να αναζητήσουν ενδείξεις λοιμωδών νόσων, καθώς και ίχνη προϊστορικών ανθρώπων και των δραστηριοτήτων τους. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επιστημονική αποστολή των τελευταίων 50 ετών, έστω κι αν τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό.

Στόχος ήταν να ακολουθήσουν το ρου του ποταμού Congo από το Kisangani έως την Kinshasa. Δυστυχώς, η αποστολή αντιμετώπισε απρόοπτα στην περιοχή Mbandaka, που κατέστησαν εξαιρετικά επισφαλή τη συνέχιση του ταξιδιού. Έτσι, οι επιστήμονες έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην περιοχή γύρω από τα κεντρικά σημεία του ποταμού Congo και ορισμένων παραποτάμων του. Ακόμη και με αυτό τον περιορισμό, η εργασία τους επιτελέστηκε κάτω από την προστασία ένοπλων φρουρών στα σκάφη.«Οι συνθήκες που επικρατούν, είναι συνθήκες πλήρους ανομίας με τους πειρατές των ποταμών», επισημαίνει ο Δανός βιολόγος Jos Kielgast, που συμμετείχε στο ταξίδι.

Οι επιστήμονες δε συνέλεξαν μόνοι τους όλα τα ζώα. Αρκετά αιχμαλωτίστηκαν από τον τοπικό πληθυσμό

Στις μεγάλες αποστολές του παρελθόντος συμμετείχε πάντα και ένας σκιτσογράφος που κατέγραφε τα είδη που συλλέγονταν. Σήμερα οι φωτογράφοι είναι αυτοί που κυρίως αναλαμβάνουν το συγκεκριμένο έργο. Φυσικά η αποστολή διέθετε το δικό της, το Βέλγο Kris Pannecoucke, οι φωτογραφίες του οποίου συνοδεύουν αυτό το άρθρο.

Η αποστολή θα κάλυπτε μεγάλο εύρος των επιστημονικών πεδίων. Οι γλωσσολόγοι θα μελετούσαν πάνω από 240 διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους τού Κονγκό. Για να υπάρχει δε μια βάση συγκριτικών προσεγγίσεων, σημαντικός όγκος της δουλειάς αφορούσε στην καταγραφή των ονομάτων των διαφόρων ζώων που χρησιμοποιούν οι τοπικοί πληθυσμοί. Και καθώς οι αναταραχές στη χώρα υποχρέωσαν την αποστολή να επιβραδύνει σημαντικά το ρυθμό του ταξιδιού της, οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως οι τοπικοί πληθυσμοί αποτελούσαν την ιδανική πηγή πληροφοριών σε ό,τι αφορούσε τα ζώα και τα φυτά.

Τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες επεδείκνυαν τα οικόσιτα ζώα τους ή ζώα που είχαν βρει στη ζούγκλα - συχνά ζώα εντελώς άγνωστα στους επιστήμονες. Η αμοιβή για ένα νεκρό ζώο προσδιορίστηκε στο ένα μεροκάματο, ενώ για ένα ζωντανό, στα δύο. Η ίδια η αποστολή, βέβαια, αποτέλεσε και την ατραξιόν των ημερών, καθώς πολλά από τα παιδιά δεν είχαν ξαναδεί λευκούς.

Πάντως οι επιστήμονες θα είναι απασχολημένοι για καιρό με την επεξεργασία των ευρημάτων που συγκέντρωσαν. Όμως, είναι ήδη σαφές πως ανακαλύφθηκαν πολλά νέα είδη και στοιχεία για πλήθος άλλων. Παράλληλα, τα ευρήματα των ερευνών τους θα μας επιτρέψουν να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, δίνοντας εκ του σύνεγγυς ώθηση στα ερευνητικά ιδρύματα του Κονγκό, που σήμερα υπολειτουργούν.

ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"