Χρονιά αφιερωμένη στον Οδυσσέα Ελύτη θα είναι το 2011. Αυτό ανακοίνωσαν, στα μέσα του προηγούμενου μήνα, το προεδρείο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Παύλος Γερουλάνος. Μια απόφαση που ξεκινά με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του νομπελίστα ποιητή και δίνει το έναυσμα για μια ευρεία γκάμα εκδηλώσεων και πολιτιστικής «παραγωγής». Ειδικά στη Λέσβο, τον τόπο απ’ όπου κατάγεται και τον οποίο ύμνησε στο έργο του, ο κατά κόσμον Οδυσσέας Αλεπουδέλης.

«Πουθενά σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου,
ο ήλιος και η Σελήνη δε συμβασιλεύουν τόσο αρμονικά,
δε μοιράζονται τόσο ακριβοδίκαια την ισχύ τους,
όσο επάνω σε αυτό το κομμάτι της γης που κάποτε,
ποιος ξέρει, σε τι καιρούς απίθανους, ποιος θεός,
για να κάνει το κέφι του, έκοψε και φύσηξε μακριά
ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους».

Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Οδυσσέας Ελύτης τη Λέσβο, την «Άλλη Λέσβο», όπως την έχει ονομάσει, στο κείμενό του «Ο ζωγράφος Θεόφιλος», από τα «Ανοιχτά Χαρτιά», που το Δεκέμβρη του 1973 κυκλοφόρησε και ως αυτοτελές βιβλίο από τις εκδόσεις «Αστερίας».
Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης (1911 - 1996) γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο παιδί της Μαρίας Βρανά και του Παναγιώτη Αλεπουδέλη, από τον Παπάδο της Γέρας η πρώτη και από τον Καλαμιάρη Παναγιούδας ο δεύτερος, πλούσια οικογένεια, με παράδοση στη σαπωνοποιία και την πυρηνελαιουργία. Ιδεαλιστής και ανυπόταχτος από νεαρή ηλικία, απαρνήθηκε το οικογενειακό του όνομα που, όπως ο ίδιος έχει πει εν συντομία, ήταν συνδεδεμένο με αξίες που δεν ασπαζόταν, όπως η εμπορική πίστη και ο ωφελιμισμός, και επέλεξε το ψευδώνυμο «Ελύτης», με το οποίο έμελλε να μείνει γνωστός στο πάνθεον των Ελλήνων - και όχι μόνο - ποιητών. Το 1979 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, που επισφράγισε την ανάδειξή του σε έναν από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα.

Ο Ελύτης της Μυτιλήνης
Ο τόπος καταγωγής του είχε σημαντική παρουσία στο πολύχρονο ποιητικό και συγγραφικό του έργο και είχε εμπνεύσει έντονα τον Οδυσσέα Ελύτη. Η Λέσβος αποτέλεσε σε μεγάλο βαθμό τη «μούσα» του, προσφέροντας για τον ίδιο «μια τόσο πλούσια και καθαρή τροφή στα μάτια», που για να αντέξει το φως κάποιος «θα έλεγες ότι πρέπει να ‘ναι κανένας τρελός ή αόμματος».
Οι Εκδόσεις Αιολίδα κυκλοφόρησαν πέρυσι το δίτομο έργο «Ο άγνωστος Ελύτης της Μυτιλήνης», ένα «σχέδιο βιογραφίας» του ποιητή, δοκιμιογράφου και κριτικού λογοτεχνίας Δημήτρη Νικορέτζου, μέσα από τις σελίδες του οποίου έρχονται για πρώτη φορά στο φως τα λεσβιακά «συμβραζόμενα» της άδηλης οικογενειακής ζωής του Οδυσσέα Ελύτη. Το μεγάλο αυτό έργο απαρτίζουν αποσπάσματα κειμένων του, ειδήσεις, εικόνες και περιστατικά που συνδέονται - άμεσα ή έμμεσα - με τον τόπο καταγωγής του και καταγράφονται οι ρίζες του, τα παιδικά του χρόνια και τα άγνωστα γεγονότα των νεώτερών του χρόνων.

Αφορμή για γόνιμη συνεργασία
Το Υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) συνηθίζουν να αφιερώνουν κάθε έτος σε ένα σημαντικό άνθρωπο των Γραμμάτων της Ελλάδας. Το 2008 ήταν Έτος Καραγάτση, το 2009 Έτος Ρίτσου, ενώ ο χρόνος που μόλις έφυγε ήταν αφιερωμένος στο Νίκο Καββαδία. Χρονιές σημαδιακές, που συμπλήρωναν 100 χρόνια από τη γέννηση κάθε συγγραφέα ή ποιητή.
«Είναι το λιγότερο που μπορεί να κάνει η Ελλάδα για ένα δημιουργό που την ταξίδεψε σε κάθε γωνιά της γης», ανέφερε χαρακτηριστικά για τον Ελύτη ο υπουργός Πολιτισμού τη μέρα που ανακοινώθηκε η απόφαση για το έτος στο οποίο μόλις μπήκαμε. Φέτος, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη, η Λέσβος έχει μια μεγάλη ευκαιρία να εκμεταλλευτεί την απόφαση των δύο φορέων και να τιμήσει με τον τρόπο της τον ποιητή που την αγάπησε τόσο. Και μάλιστα σε μια κρίσιμη καμπή για το νησί, που μπαίνει στη νέα χρονιά έχοντας να αντιμετωπίσει τόσο τη μετατροπή του σε ένα δήμο, με ό,τι και αν συνεπάγεται αυτό για τον τομέα του πολιτισμού, όσο και τη γενικότερη οικονομική κρίση, που ως είθισται σε αντίστοιχες περιπτώσεις σύντομα μπορεί να οδηγήσει τον τελευταίο στο να «πνεύσει τα λοίσθια».
Αφορμή για το νέο Δήμο να δώσει δείγματα εικαστικής ευαισθησίας από την αρχή της θητείας του; Για την Περιφέρεια ή και τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου να διοργανώσουν σε τοπικό επίπεδο σχετικές εκδηλώσεις ή να εκδώσουν ακόμη κάποιο σχετικό έντυπο; Κάποια έστω σχολεία του νησιού σίγουρα θα διοργανώσουν αφιερώματα στο νομπελίστα ποιητή, όπως έχουν κάνει και τις προηγούμενες χρονιές σε συνεργασία με το ΕΚΕΒΙ. Το ίδιο προβλέπεται και για το Μουσείο - Ελαιοτριβείο Βρανά, το εργοστάσιο του παππού του Ελύτη, προύχοντα της περιοχής του Παπάδου. Τον Οδυσσέα Ελύτη θα μπορούσε να τιμήσει και το Μουσείο Θεόφιλου, με την τέχνη του οποίου ήρθε σε επαφή ο ποιητής σε επίσκεψή του στη Λέσβο με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και επηρεάστηκε.
Ό,τι και να σχεδιαστεί, το ζητούμενο είναι ένα αποτέλεσμα που θα είναι πρωτότυπο και δημιουργικό και θα περιλαμβάνει τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων εμπλεκομένων στα πολιτιστικά πράγματα του τόπου, αλλά και του τομέα του τουρισμού, που μόνο να ωφεληθεί μπορεί από τη στήριξη όποιων σχετικών πρωτοβουλιών. Να «δεθούν» οι φορείς του νησιού με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή και να δράσουν γόνιμα και δημιουργικά.
Το ακόλουθο απόσπασμα από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ θεωρούμε πως είναι ιδανικό για την περίπτωση: «Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα, ο παράδεισος ή η κόλαση που θα χτίσουμε. Αν η ποίηση παρέχει μία διαβεβαίωση, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ’ όλα αυτά βρίσκεται στα χέρια μας.»



ΕΠΩΝΥΜΩΣ

Με αφορμή το Έτος Ελύτη

Αγαπητό «Εμπρός»,
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, διά στόματος του κ. Γερουλάνου, ανακοίνωσε ότι το 2011 θα είναι Έτος Οδυσσέα Ελύτη, αφού συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του. Νομίζω ότι αυτή είναι μια ευκαιρία, που ειδικά υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες μπορεί να διαδραματίσει ένα σπουδαίο ρόλο για τη Λέσβο, που τόσο υμνήθηκε από το Μυτιληνιό νομπελίστα ποιητή.
Σε συνεργασία με το Υπουργείο, αλλά και από μόνοι μας, μπορούμε να προβάλουμε με τον πλέον δυναμικό τρόπο το νησί μας, διοργανώνοντας συναυλίες με μελοποιημένα ποιήματα, ποιητικούς διαγωνισμούς, εικαστικές εκθέσεις κάθε είδους, με κεντρικό θέμα τη Λέσβο, όπως την αποτύπωσε ο Ελύτης, κάποιο συνέδριο ίσως κ.λπ. κ.λπ.. Η προβολή των εκδηλώσεων από τα εθνικής εμβέλειας Μ.Μ.Ε. μπορεί να θεωρείται δεδομένη, αφού εμπλέκεται και το Υπουργείο, που σφόδρα επιθυμεί την παραγωγή ενός έργου στον τομέα του. Άλλωστε δεν πρόκειται για έναν τυχαίο ποιητή, αλλά έναν κάτοχο του βραβείου Νόμπελ, που σημαίνει ότι η εμβέλειά του είναι πολύ πιο πέρα από τα τοπικά ή εθνικά μας σύνορα.
Σίγουρα η νέα δημαρχία, οι πολιτιστικοί μας σύλλογοι, αλλά και το Εμπορικό Επιμελητήριο, η Ένωση Ξενοδόχων και άλλοι, θα έχουν πολλές και ενδιαφέρουσες ιδέες να καταθέσουν για το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε την πρωτοβουλία του Υπουργείου. Ίσως προβάλλοντας το διαχρονικά σπουδαιότερο εξαγώγιμο προϊόν του νησιού μας - τον πολιτισμό μας -, να συμβάλουμε στην αντιμετώπιση της διαβόητης κρίσης.

Γιώργος Παπαδάκης