Η βιβλική αφήγηση είναι γνωστή. Ο Θεός διέταξε το Μωυσή να απελευθερώσει το λαό του από τους Αιγυπτίους και να τους οδηγήσει πίσω στην πατρίδα. Μετά τις δέκα πληγές του Φαραώ, με τις οποίες ο Θεός έπληξε τους Αιγυπτίους, οι Ισραηλίτες διέφυγαν προς την Ερυθρά Θάλασσα. Εκεί τα νερά τραβήχτηκαν, επιτρέποντάς τους να διαβούν στην αντίπερα όχθη. Όμως, αμέσως μετά, οι υδάτινες μάζες επέστρεψαν, παρασύροντας στο βυθό τους Αιγύπτιους στρατιώτες που τους καταδίωκαν.

Ελάχιστοι είναι οι ιστορικοί που αποδέχονται τη συγκεκριμένη εκδοχή των γεγονότων. Άλλοι δηλώνουν απερίφραστα το σκεπτικισμό τους, κάνοντας λόγο για φανταστικές ιστορίες. Μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης προσέγγισης, κινείται μεγάλος αριθμός επιστημόνων, που διερευνά εδώ και δεκαετίες την ιστορική αλήθεια που κρύβεται πίσω από την αφήγηση της Εξόδου των Ισραηλιτών. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν συνδράμει σημαντικά οι μελέτες γεωλόγων και αρχαιολόγων που διενεργούνται τα τελευταία έτη.

Η Barbara J. Sivertsen, καθηγήτρια Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, έχει ασχοληθεί επισταμένως με το θέμα. Οι έρευνές της, που περιλαμβάνουν και την ηφαιστειακή δραστηριότητα εκείνης της περιόδου στην περιοχή, δίνουν το έναυσμα για μια διαφορετική «ανάγνωση» των κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης.

H αιτία της μετακίνησης

Αρχικά, οι αρχαιολόγοι εμφανίζονται εξαιρετικά δύσπιστοι σε ό,τι αφορά την αιχμαλωσία των Ισραηλιτών. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι έχει συσταθεί σχολή επιστημόνων που θεωρεί εσφαλμένη την άποψη ότι οι Χαναναίοι υπήρξαν εχθροί των Ισραηλιτών. Ο συγκεκριμένος λαός κατοικούσε στην Παλαιστίνη πριν από την εμφάνιση των δεύτερων. Πιθανότατα και οι Ισραηλίτες να αποτελούσαν φύλο των Χαναναίων που σταδιακά διαχωρίστηκε άνευ δραματικών συγκρούσεων, σχηματίζοντας τον εβραϊκό λαό. Σοβαρά αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν συχνές μετακινήσεις πληθυσμών τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Μερικά φύλα εξανάγκαζαν άλλα σε φυγή. Μεγάλες ομάδες ατόμων έφευγαν για να εγκατασταθούν σε διαφορετικά σημεία, ενώ, σε συνθήκες αιχμαλωσίας, κατέληγαν σκλάβοι σε απομακρυσμένες περιοχές. Ωστόσο, ο βασικός λόγος της μετακίνησης των αρχαίων φύλων ήταν η αποφυγή της λιμοκτονίας τις περιόδους της ξηρασίας.

Στην έρημο της βορειοδυτικής Σαουδικής Αραβίας, τα γκέιζερ έχουν μετατρέψει μια τεράστια περιοχή σε νεκρή φύση με την απόθεση μαύρου βασάλτη. Η καιόμενη βάτος που, κατά τη Βίβλο, ο Μωυσής αντίκρισε στην έρημο, ίσως να αφορούσε σε ένα τέτοιο γκέιζερ

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας

Η καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας μπορεί να εξηγήσει τις δέκα πληγές του Φαραώ που αναφέρονται στη βιβλική αφήγηση. Τέτοιας ισχύος έκρηξη θα είχε οπωσδήποτε δημιουργήσει τεράστιο νέφος ηφαιστειακής τέφρας. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι θα έφτανε σε ύψος 36-38 χιλιομέτρων, στα ανώτερα στρώματα της τροπόσφαιρας. Μία ώρα μετά το ωστικό κύμα, ένα τεράστιο τσουνάμι έφτασε στις αιγυπτιακές ακτές. Τεράστιος όγκος υδάτων εισήλθε βαθιά μέσα στο Δέλτα του Νείλου, πλημμυρίζοντας όλες τις πεδινές εκτάσεις της περιοχής. Τις επόμενες μέρες η Αίγυπτος γνώρισε τις επιπτώσεις που είχε το θαλασσινό νερό στο Δέλτα. 

Η αποπομπή των Ισραηλιτών 

Οι Ισραηλίτες δεν έφυγαν για να γλιτώσουν από την οργή του Φαραώ μετά τις καταστροφές που έπληξαν τη χώρα. Ο Φαραώ μάλλον θα ζήτησε από τον ξένο λαό να φύγει λόγω της έλλειψης τροφίμων που ενέσκηψε μετά τις εκτεταμένες ζημιές στην αγροτική παραγωγή που προκάλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων ηγετών που σε αντίστοιχες συνθήκες ανέλαβαν να οδηγήσουν το λαό τους σε άλλες περιοχές προς αποφυγή της λιμοκτονίας. 

Ο Μωυσής συγκέντρωνε όλα τα προσόντα. Είχε ταξιδέψει στη γη των Μαδιανιτών, στο βορειοδυτικό άκρο της σημερινής Σαουδικής Αραβίας, είχε δει το φαινόμενο που οι γεωλόγοι αποκαλούν «γκέιζερ», ο ίδιος όμως το αντιλήφθηκε ως καιόμενη βάτο και το ερμήνευσε ως θεϊκή παρουσία.

Εν προκειμένω, η μορφή του Μωυσή ερμηνεύεται ως η προσωποποίηση της συλλογικής γνώσης. Ιστορικές πηγές μαρτυρούν ότι ποιμένες από το Wadi Tumilat είχαν ταξιδέψει στην έρημο προς τα ανατολικά. Γνώριζαν επομένως ποιους λαούς θα συναντούσαν στο δρόμο τους. Ο Μωυσής ήταν σε θέση να επιλέξει τη σωστή διαδρομή.

Από το Wadi Tumilat ακολούθησαν πορεία προς τα νότια και μπήκαν στην έρημο του Σινά, στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Ένας ισχυρότατος βόρειος άνεμος, φυσικό επακόλουθο της επίδρασης της ηφαιστειακής έκρηξης στο μετεωρολογικό σύστημα, μπορεί να προκάλεσε τη μετακίνηση της υδάτινης μάζας. Όπως αυτή αποτραβήχτηκε, έδωσε το περιθώριο στους Ισραηλίτες να διαβούν με ασφάλεια στην απέναντι μεριά. 

Ερυθρά Θάλασσα ή Μεσόγειος;

Οι Αιγύπτιοι συνέχισαν τις εξορμήσεις, αποσκοπώντας στην εξασφάλιση νέων σκλάβων. Σε μια από αυτές, ένα τεράστιο κύμα κατάπιε τους Αιγύπτιους στρατιώτες. Η ερμηνεία του γεγονότος θα πρέπει να αναζητηθεί σε ένα άλλο ελληνικό νησί, το Γυαλί, που ανήκει στο ηφαιστειακό συγκρότημα της Νισύρου. Σύμφωνα με τους γεωλόγους, την περίοδο εκείνη σημειώθηκε υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη μικρότερης ισχύος από εκείνη του ηφαιστείου της Θήρας, αλλά αρκετά δυνατή ώστε να προκαλέσει τσουνάμι.

Σύμφωνα με την Barbara J. Sivertsen, υπάρχει υπόβαθρο ιστορικής αλήθειας στην αφήγηση της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, την καιόμενη βάτο, τις δέκα πληγές του Φαραώ και τα νερά που άνοιξαν κι έκλεισαν, πνίγοντας τους Αιγύπτιους στρατιώτες. Δεν πρόκειται όμως για την Ερυθρά Θάλασσα αλλά για τη Μεσόγειο και τα γεγονότα δεν εξελίσσονται ταυτόχρονα, αλλά μεσολαβεί, από την απόσυρση έως την επαναφορά της υδάτινης μάζας, μια χρονική περίοδος περίπου 180 χρόνων.