«Ο ΑΓΙΟC ΠΕΤΡΟC» και «Ο ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC», στις δυο πάνω γωνίες στην εικόνα, με εξίτηλες-σβησμένες σχεδόν, με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα, πλάι στα φωτοστέφανα επιγραφές, φανερώνουνε τους εικονιζόμενους κορυφαίους Αποστόλους.

Εικονίζονται όρθιοι, ολόσωμοι, μετωπικοί, σε χρυσό κάμπο-βάθος, να πατάνε γυμνοπόδαροι με σανδάλια από πέτσινες λαγάρες σε λαδοπράσινο έδαφος. Βρίσκονται ο ένας απέναντι στον άλλο, βαστάνε μακέτα-προσχέδιο, ομοίωμα τρουλωτής εκκλησιάς κι από πάνω, στην κορυφή και στη μέση της εικόνας, τους ευλογεί ο Χριστός. Είναι θαυμάσια μεταβυζαντινή, στο 17ο αιώνα, ζωγραφισμένη από άγνωστο αγιογρά­φο πάνω σε ξύλο, με ύφος 96, πλάτος 73,5 και πάχος 2,5 εκατοστά.
Βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο, στον ιερό ναό Αγίου Θεράποντα και προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίων Αποστόλων Μυτιλήνης.
Ο Άγιος Πέτρος αριστερά φορά βαθυγάλαζο μακριό χιτώνα και καστανωπό ιμάτι-φόρεμα, που πέ­φτει βαριά μ’ έντονες πτυχώσεις. Αποδίδουνε πλαστικά κι οργανικά τον σωματικό όγκο με πλατιές ανταύγειες κι άσπρα φώτα και ισκιώματα. Μικρό πρόσωπο, ανάλογο με το κορμί του, με σγουρά μαλ­λιά στο κεφάλι, που αποδίδονται με γραμμικό τρό­πο, γένια κοντά με άσπρες λεπτές πινελιές. Φρύδια καμαρωτά, μάτια μικροαμυγδαλωτά, τονισμένα ζυγωματικά (τα κόκκαλα στα πλάγια, στο πρόσωπο). Προπλασμός ή βώλος ανοιχτός καστανός, που φωτίζεται με άσπρα φώτα ή λάμματα, δηλαδή λαμπρότεροι τόνοι στα χρώματα. Με το δεξί χέρι του ως τη μέση ευ­λογεί, με το αριστερό βαστά το ομοίωμα της εκ­κλησιάς κι απ’ αυτό κρέμονται, δεμένα με κορδόνια-γαΐτάνια δυο κλειδιά για τον παράδεισο: «γλυκό ‘ναι της παράδεισος να μελετάς τα κάλλη», μνημονεύει ο Διονύσιος Σολωμός. Ο Απόστολος Ιη­σού Χριστού Πέτρος «γέρων στρογγυλογένης», «με την λευκήν ουλήν (σημαδεμένη) κόμην εις μικρούς βοστρύχους (μπούκλες)», είναι μπροστά από τους απόστολους «χαίρε των αποστόλων το ασίγητον (ασώπαστο)στόμα».
Ο Άγιος Παύλος δεξιά φορά, κι αυτός, βαθυγάλαζο μακριό χιτώνα και κοκκινωπό ιμάτι, μ’ έντο­νη πτυχολογία κάθετη κι επίπεδη. Πρόσωπο αυγοειδές, με κανονικά χαρακτηριστικά, πάντοτε «αναφαλαντίας» (που έχει άτριχο το πάνω από το κούτε­λο μέρος από το κεφάλι του), με καστανά λιγοστά σγουρά μαλλιά και γένια. Φρύδια καμαρωτά, μάτια μεγάλα αμυγδαλωτά. Είναι λίγο γυρισμένος προς το κέντρο. Με το δεξί χέρι του βαστά το ομοίωμα της εκκλησιάς και με το αριστερό κλειστό σταχωμένο (βιβλιοδετημένο βυζαντινά) βαριό διακοσμημένο περίτεχνα ευαγγέλιο. Γύρω στα κεφάλια και στους δυο απόστολους χρυσά φωτοστέφανα μέσα σε κόκκινο περίγραμμα, στολίζονται με κόκκινα και βαθυπράσινα λουλούδια.
Το ομοίωμα της εκκλησιάς έχει βαθυγάλαζο τρούλο, με κόκκινο σταυρό στην κορυφή, καμάρες όπου το βάθος είναι κοκκινωπό. Από τη μεσαία μεγάλη καμάρα-τοξωτή αψίδα («σ’ αυτές τις κά­τασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες», τραγουδά ο Οδυσσέας Ελύτης) φαίνεται η Αγιατράπεζα, με άγιο ποτήρι, δισκάρι κι αστερίσκο. Από πάνω της κρέμεται μεγάλη καντήλα. Το άγιο ποτήρι, όπου βάζεται το άγιο Σώμα και το τίμιο Αίμα του Χριστού, συμβολίζει αυτό που ο Κύριος έπινε το κρασί του στο Μυστικό Δείπνο. Στο άγιο δισκάρι βάζεται ο άγιος άρτος στην προετοιμασία της Θείας Ευχαριστίας, συμβολίζει την άγια Φάτνη, όπου ξάπλωσε το θείο Βρέφος. Ο αστερίσκος αποτελείται από δυο κυρτά στηρίγματα που ανοίγουνε σταυρωτά σαν αστέρι. Βάζεται πάνω στον άγιο δίσκο για να προστατεύεται ο άγιος άρτος από τα ιερά καλύμματα-σκεπάσματα. Ο αστερίσκος συμβολίζει το αστέρι στη Βηθλεέμ πάνω από την άγια Φάτνη. Η καντήλα ανάβει πάνω από την Αγιατράπεζα. Το λάδι της θυμίζει και συμβολίζει την ευσπλαχνία από το Θεό και το φως της τη ζωή μας που πρέπει να είναι φωτεινή κι αγία.
Στην κορφή, στη μέση της εικόνας, πάνω από την τουρλωτή εκκλησιά, μέσα σε τέσσερα ομόκεντρα σε γαλάζιους και βαθυγάλαζους χρωματισμούς, εικονί­ζεται ο Χριστός μετωπικός ως το στήθος σε προτομή, να ευλογεί, με τα δυο χέρια ανοιχτά, τους απόστολους. Δεξιά από το χρυσό φωτοστέφανο διαβά­ζουμε «Χ C».
Στη μέση της εικόνας, ανάμεσα στους απόστολους κάτω από την εκκλησιά, στο έδαφος, μεγαλογράμματη χρυσή βυζαντινή επιγραφή: «ΔΕΗCΙC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΙΑ CΥΝΔΡΟΜΗC ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑC ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥC ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΕΝ ΤΗ ΠΕΡΙΦΙΜΩ ΧΙΩ. ΟΜΙΩC ΚΑΙ ΤΗ ΕΙΚΟΝΙ ΤΗC ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕCΠΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΕΓΩΝΑΝ».
Η εικόνα πλαισιώνεται με κανονική κόκκινη ταινία.

Κι αλλού…
«Ο ΑΓΙΟC ΠΕΤΡΟC» και «Ο ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC» και σ’ αυτή την εικόνα στις δυο πάνω γωνίες λοξά στα φωτοστέφανα διαβάζουμε επίσης από εξίτηλες-αχνές επιγραφές τα ονόματα από τους δυο κορυφαίους απόστολους, που εικονίζονται ολόσωμοι, όρθιοι, με­τωπικοί σε χρυσό κάμπο-βάθος, να πατάνε γυμνοπόδαροι με σανδάλια από πέτσινες λαγάρες σε α­νοιχτό πράσινο έδαφος με σχηματοποιημένα άσπρα λουλουδάκια. Είναι γυρισμένοι, ζυγισμένοι προς το κέντρο, ο ένας απέναντι στον άλλον και βαστάνε τρουλωτή εκκλησιά σε ομοίωμα. Είναι μεταβυζαντινή στο 18ο αιώνα, κάπως λαϊκίζουσα εικόνα, ιστορημέ­νη από άγνωστο αγιογράφο, πάνω σε ξύλο με ύψος 28, πλάτος 22,5 και πάχος 3 εκατοστά. Βρίσκεται στο ίδιο μουσείο και προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίας Βαρβάρας, στα Πάμφιλα.
Ο Απόστολος Πέτρος αριστερά, στρογγυλοπρόσωπος, ασπρομάλλης κι ασπρογένης με σγουρά γένια και μαλλιά στρογγυλωπά. Ο προπλασμός στο πρόσωπο και στο λαιμό ανοιχτοκαστανός με άσπρα φώτα στα μάγουλα και στα μάτια. Φορά λαδοπράσινο χιτώνα, που μόλις ξεχωρίζεται ένα κομμάτι πάνω από τους αστράγαλους και καστανωπό ιμάτι με πολλές κάθε­τες, οριζόντιες και πλάγιες πτυχώσεις. Με το αρι­στερό χέρι βαστά κλειστό ειλητάρι-περγαμηνή και δυο μεγάλα κλειδιά για τον παράδεισο, που κρέμον­ται από κόκκινα κορδόνια. Με το δεξί χέρι του βαστά το ομοίωμα της εκκλησιάς. Το βλέμμα του γυρισμένο κοιτάζει λοξά.
Ο Απόστολος Παύλος μακροπρόσωπος, φαρακλός στην κούτρα του, «κούτελο θείο, λίγο πλατύ, τρανό σημείο του ποιητή» (Γεώργιος Σουρής) και ρυτιδωμένο με ζαρωματιές. Το βλέμμα του με ένταση εκφρά­ζει στοχασμό. Φρύδια καμαρωτά, ζυγισμένα με το μουστάκι. Γένια και μαλλιά καλοχτενισμένα καστανά, τελειώνουνε σε σγουρές φιδίσιες ουρές, και μπούκλες, πλεξίδες. Προπλασμός ανοιχτός στα σαρκώματα με φώτα άσπρα στο πρόσωπο και στο σαγόνι. Φορά βαθυπράσινο ορθόστητο χιτώνα και σε ανοιχτό τόνο ρόδινο ιμάτι με ανοιχτορόδινες πλατιές πτυχώσεις ανταύγειες κι άσπρα φώτα που διαγραφούνε τη σω­ματική ευρωστία, ρωμαλεότητα. Με το αριστερό χέρι βαστά κλειστό σταχωμένο ευαγγέλιο-κώδικα, με περίτεχνη διακόσμηση και με το δεξί το ομοίωμα της εκκλησιάς.
Γύρω από τα κεφάλια τους χρυσά φωτοστέφανα με πιεσμένους, σκαλιστούς, ανάγλυφους κύκλους στο χρυ­σό κάμπο-βάθος. Ανάμεσά τους ομοίωμα τουρλωτή εκ­κλησιά, με κόκκινο τρούλο και περίτεχνο, φτιαγμένο με πολλή τέχνη, μαστορικά δουλεμένο σταυρό, «περί­τεχνη στιχοποιία εις το περίτεχνον αυτό μνημείον» (Κωνσταντίνος Καβάφης). Ο τρούλος βαστιέται πάνω σε γκρίζα οδοντωτή έπαλξη, στην κορυφή πύργου. Το περιστύλιο, η κιονοστοιχία γύρω από την εκκλησιά με πέντε κόκκινες κολώνες. Ο θριγκός, το πάνω από τις κολώνες τμήμα στην εκκλησιά γκρίζος. Ανάμεσα από τις κολώνες, στο μαύρο βάθος, ξεχωρίζει χρυσή Αγιατράπεζα.
Σημαδιακή ξεχωριστή εικονογράφηση στη σύνθεση και στις δυο εικόνες είναι η κίνηση στα πόδια, στις πατημασιές από τους δυο απόστολους στο έδα­φος. Τα πόδια του Πέτρου είναι ανοιχτά, σχεδόν σε περπάτημα, του Παύλου κλειστά, οι πατούσες ενωμένες. Είναι οι ιδρυτές, θεμελιωτές, στυλοβάτες της Εκκλησίας, πρωταπόστολοι. Με το κήρυγμά τους γίνανε χιλιάδες χριστιανοί. Η δεύτερη εικόνα πλαισιώνεται με λεπτή άσπρη και πλατιά κόκκινη ταινίες.
Στη Λέσβο οι άγιοι Πέτρος και Παύλος εικονί­ζονται σε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες στην Περι­βολή, στο Δαμάνδρι, στα Παπιανά και στην Ανεμότια.
Στη Μονή Εισόδια της Θεοτόκου, στην Περιβολή, κοντά στην Άντισσα, στο νότιο τοίχο διαβάζουμε την επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΠΕΤΡΟC», «Ο ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC». Εικονίζονται ο ένας απέναντι στον άλλο, να βαστά­νε ομοίωμα τρουλωτής εκκλησιάς με αυλόγυρο. Ο Πέ­τρος βαστά με το άλλο χέρι κλειστό ειλητάρι και ο Παύλος σταχωμένο ευαγγέλιο. Τα χαρακτηριστικά στα πρόσωπά τους είναι όπως αυτά που ζωγραφιστήκανε στις εικόνες του μουσείου. Όπως παρατηρεί ο βυζαντινολόγος καθηγητής Γεώργιος Γούναρης, «ενδιαφέρον είναι το ομοίωμα του ναού και ο περίβολος που δίνεται μπροστά του. Η μορφή του ναΐσκου δεν έχει καμμία σχέση με το καθολικό της μονής. Όμως ο περίβολος με τα μανουάλια και τους κηροστάτες που φαίνονται μέσα είναι κάτι που για πρώτη φορά σ’ αυτή την παράσταση συναντούμε.». Τοιχογραφίες γίνανε μετά το 1550.
Στο καθολικό της Μονής Κοίμηση της Θεοτόκου, στο Δαμάνδρι Πολιχνίτου, στη μικρή μονόχωρη κεραμοσκεπή εκκλησιά, στο νότιο τοίχο, διαβάζουμε την επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΠΕΤΡΟC», «Ο ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC». Εί­ναι αντικριστοί, γυρισμένοι λίγο προς το κέντρο, όπου υπάρχει ομοίωμα τρουλωτής εκκλησιάς, να τη βαστάνε και οι δυο κορυφαίοι απόστολοι. Στο μπρο­στινό μέρος της έχει τρεις καμάρες-αψίδες τοξω­τές. Ο Πέτρος με το δεξί χέρι του ευλογεί. Ο Παύ­λος με το αριστερό χέρι του βαστά σταχωμένο ευ­αγγέλιο. Τα χαρακτηριστικά στα πρόσωπά τους και το ντύσιμό τους είναι όπως στις εικόνες του μουσείου. Τοιχογραφήθηκε το 1733 από τον Χιώτη ζωγράφο Χω­ματά ή Χωματζά.
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο με νάρθηκα ιερό ναό Μεταμόρφωση του Σωτήρα, στα Παπιανά Καλλονής, στο βόρειο τοίχο, ο άγιος Πέτρος εικονίζεται ολόσωμος όρθιος, γυρισμένος δεξιά, και ο απόστολος Παύλος, διαβάζουμε επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC», γυρισμένος αριστερά. Βαστά και με τα δυο χέρια μισοανοιγμένο βιβλίο. Τοιχογραφήθηκε στα 1600, από τον ζωγράφο ιερομόναχο Νικόλαο. Κτίτορας της εκκλη­σιάς είναι ο μητροπολίτης Μυτιλήνης Παΐσιος (1590 - 1603).
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο ιερό ναό του Αγίου Γεοοργίου, στην Ανεμότια, στο νότιο τοίχο εικονίζονται μετωπικοί ως τη μέση οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Διαβάζουμε τις επιγραφές «Ο ΑΓΙΟC ΠΕΤΡΟC», «ΑΓΙΟC ΠΑΥΛΟC». Ο Πέτρος «γέρων και στρογγυλογένης», ο Παύλος «φαλακρός, βουρλογένης και μιξαιπόλιος». Φοράνε και οι δυο χιτώνα και ιμάτι, με φωτοστέφανα στα κεφάλια τους. Ο Πέτρος αριστερά βαστά ανοιχτό ειλητάρι κι ο Παύλος δεξιά σταχωμένο περίτεχνα φιλοτεχνημένο ευαγγέλιο. Τοιχογραφήθηκε το 1702.

Έξω από το νησί
Στ’ Αγιονόρος οι κορυφαίοι απόστολοι Πέτρος και Παύλος, υπάρχουνε σε μνημειακές φορητές εικό­νες, όπως σε βημόθυρο, στη Μονή Αγίου Παύλου, στο 16ο αιώνα. Σε τρίπτυχο με Μεγάλη Δέηση, εικονίδιο αμφιπρόσωπο, σε στεατίτη, στη Μονή Βατοπεδίου, στο 13ο αιώνα. Στο εσωτερικό των φύλλων, εικονίζονται ολόσωμες μορφές του Πέτρου με το δεξί χέρι να ευλογεί και με τ’ αριστερό να βαστά υψωμένο μεγά­λο κλειδί για τον παράδεισο, και του «Πάβλου» με το δεξί να ευλογεί και με τ’ αριστερό να βαστά στα-χωμένο ευαγγέλιο. Σ’ επιτραχήλι, κεντημένοι οι από­στολοι Πέτρος και Παύλος, σε κόκκινο ατλάζι, στη πονή Σιμωνόπετρας, στο 17ο αιώνα. Ο Απόστολος Πέ­τρος, αυγοτέμπερα σε ξύλο, όρθιος, ολόσωμος. Με το δεξί ευλογεί, ενώ στο αριστερό βαστά απλωμένο ειλητάρι με εξίτηλη επιγραφή. Στο Πρωτάτο, στο 12ο αι­ώνα. Οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος ως τη μέση, αυ­γοτέμπερα σε ξύλο, Κρητικής Σχολής, το 1542, στο Πρωτάτο. Οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, σε προτο­μή, αυγοτέμπερα σε ξύλο, από Μεγάλη Δέηση, στη Μονή Σταυρονικήτα, στα 1546, Κρητική Σχολή. Ο Πέτρος με το δεξί ευλογεί και με τ’ αριστερό βαστά μισάνοι­χτο ειλητάρι με επιγραφή. Ο Παύλος βαστά και στα δυο χέρια περίτεχνα σταχωμένο ευαγγέλιο. Έργο που φιλοτέχνησε Θεοφάνης ο Κρης.
Στα Γεροσόλυμα, κάτω από το μοναστήρι-εκκλησιά του μυστικού μαθητή του Χριστού Νικοδήμου, με τη συχωρεμένη μάνα μου Έλλη, είδαμε τη φυλακή όπου φυλακίστηκε ο Πέτρος σε υπόγειο χώρο, που λογαριάζεται τμήμα του ρωμαϊκού δικαστηρίου. Σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων, ο βασιλιάς Ηρώδης φυλάκισε τον Πέτρο, για να τον δικάσει μετά το Πάσχα. Οι χριστιανοί προσευχόντανε για τον απόστο­λο που ήτανε πεσμένος αλυσοδεμένος ανάμεσα σε δυο φρουρούς του. Τότε άγγελος, μέσα από υπέρλαμπρο φως τον έλυσε και τον έβγαλε από τη φυλακή, στα Γεροσόλυμα. Στο θαυματουργό προσκύνημα, στη φυλακή, βρίσκονται οι αλυσίδες του Πέτρου.
Ο Πέτρος δίδασκε το λόγο του θεού στη Ρώμη, οπότε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Λεύκιος Δομίτιος Κλαύδιος Νέρωνας (54 - 68), διαβόητος για τη θηριω­δία και την ακολασία του, διέταξε τους στρατιώτες του να τον πιάσουνε και να τον σκοτώσουνε. Αφού πέρασε φριχτά βασανιστήρια, τον σταύρωσαν ανάποδα, το κεφάλι κάτω και τα πόδια ψηλά. Σ’ αυτή τη μαρτυρική στάση πάνω στο σταυρό έμεινε ο Πέτρος ένα μερονύχτι, οπότε την άλλη μέρα παρέδωσε την ευσε­βή ψυχή του στο Θεό. Όταν ξεψύχησε, ένας από τους μαθητές του, ο επίσκοπος Ρώμης Κλήμης, πήρε το λείψανό του και με μεγάλες τιμές το έθαψε σ’ έναν επίσημο τόπο, που ονομάστηκε από τότε Βατικανό.
Επίσης, ο Νέρωνας διέταξε κι εκτελέστηκε ο απο­κεφαλισμός του απόστολου Παύλου (10 - 67;).
Στην Ελλάδα υπάρχουνε και λειτουργούν η Μονή Αγίου Παύλου, στ’ Αγιονόρος, η Μονή Αγίων Πέτρου και Παύλου, στο Κλεινό Τρικάλων, και η Μονή Αποστό­λου Παύλου, στα Γεράνεια.
Στη Λέσβο υπάρχουν ενοριακός ναός αγίου Παύλου στον Πολιχνίτο, και Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, παρεκκλήσι στην Πελόπη, κι εξωκκλήσι στα Χίδηρα. Τη μνήμη τους τιμάμε στις 29 Ιούνη.