Χαρακτηριστικό στοιχείο κατά την αρχαιότητα και ειδοποιός διαφορά της Λέσβου από άλλες μεγάλες νήσους ήταν η ύπαρξη πολλών πόλεων στην περιφέρειά της. Σε ιστορικώς πρώιμη φάση η νήσος ήταν οκτάπολις, αργότερα εξάπολις και για σημαντικό διάστημα πεντάπολις (Μυτιλήνη, Μήθυμνα, Ερεσός, Πύρρα, Άντισσα). Σήμερα υπάρχει ένα σύνολο περίπου 105 πόλεων, κωμοπόλεων, χωρίων και οικισμών διεσπαρμένων σε όλη την επιφάνειά της, πλην του δυτικού τμήματός της, του πλέον αραιοκατοικημένου λόγω των παγκοσμίως μοναδικών γεωλογικών χαρακτηριστικών του.
Συμφώνως με την απογραφή πληθυσμού τού 2001, μόνο το 30% του χειμερινού πληθυσμού της νήσου των 90.436 κατοίκων κατοικούσε στο Δημοτικό Διαμέρισμα της κυρίας πόλεως και πρωτεύουσας Μυτιλήνης των 27.247 κατοίκων, όταν στη νήσο Ρόδο των 115.334 κατοίκων το 45% του πληθυσμού συσσωρεύεται στην πρωτεύουσά της και στη Χίο το 46%. Όσον αφορά το θερινό πληθυσμό της, είναι σε όλους γνωστό ότι το μέγιστο μέρος των τουριστών στη Λέσβο μεταβαίνει και διανυκτερεύει σε αποκεντρωμένους ανά τη νήσο τουριστικούς προορισμούς και, δυστυχώς, ελάχιστοι παραμένουν στην πρωτεύουσά της. Ο θερινός πληθυσμός της Μυτιλήνης είναι ποσοστιαίως ακόμη μικρότερος του χειμερινού 30% επί του συνόλου της νήσου.
Συνεπώς, η Λέσβος από την αρχαιότητα παραμένει σε σημαντικό βαθμό μία αρκετά αποκεντρωμένη νησιωτική κοινωνία με σημαντικούς περιφερειακούς πόλους. Δεν ήταν, άλλωστε, τυχαίο ότι κατά την προκαλλικράτεια εποχή λειτουργούσαν στη νήσο 13 δήμοι.
Η Μυτιλήνη είναι και θα παραμείνει το αδιαφιλονίκητο διοικητικό, οικονομικό, πολιτιστικό εκπαιδευτικό κ.ά. κέντρο της Λέσβου. Είναι η πρωτεύουσα που - με την εκρηκτική οικιστική επέκτασή της - συντόμως θα εξαπλούται από τις Ν. Κυδωνίες, τα Μιστεγνά και τη Θερμή έως την Κράτηγο, το Πυργί και την Κώμη, περικλείοντας οικισμούς που θα την εμπλουτίζουν και θα της ολοκληρώνουν την εικόνα. Όμως:

Η (νέα) Καλλονή με την προπομπό της (αρχαία) Αρίσβη, αδιαμφισβητήτως το ταχύτατα ανερχόμενο εμπορικό, οικονομικό και… ποδοσφαιρικό (!) κέντρο στον ομφαλό της Λέσβου, η ελαιόφυτη Γέρα, κυρίαρχη του εκπληκτικού κόλπου της με τον κεντροβαρικώς τοποθετημένο Παπάδο, ο γαλήνιος Δήμος Ευεργέτουλα, πρωτεύουσα της πεδινής ελαίας, το Πλωμάρι και τα χωριά του με τη μοναδική βιομηχανική και ναυτιλιακή ιστορία του και το παρόν του, ο (δυστυχώς) γηράσκων Πολιχνίτος, γενέτειρα πανσπουδάστων επιστημόνων, δικαστών και τοπικών πολιτικών, συμπληρούμενος από τη «διονυσογενή» Βρίσα, τα βυζαντινά Βασιλικά και το εύφορο Λισβόρι, η βασίλισσα των ορέων Αγιάσος με τον οικολογικό Ασώματο, κέντρο πνεύματος και θρησκευτικού τουρισμού, ο κτηνοτρόφος δημοκράτης Μανδαμάδος της κεραμικής και των αρχαίων καμίνων, το αδιάσπαστο σύμπλεγμα Μήθυμνας - Πέτρας (με το Πετρί και το Λαφιώνα) - Εφταλούς - Ανάξου - Σκουτάρου, κορωνίδα του λεσβιακού τουρισμού και της νέας επιχειρηματικότητας, οι περιλεπετύμνιοι και εποπτεύοντες την Αιολίδα οικισμοί με την αφάτου κάλλους Συκαμινιά, το αρχιτεκτονικώς ανυπέρβλητο οικιστικό σύνολο Άντισσας - Βατούσας - Σκαλοχωρίου, η Ερεσός της φιλοσοφίας, της ποιήσεως και του έρωτα (σε όλες του τις μορφές!), το μοναδικό Σίγρι με το εκπληκτικό Μουσείο και Γεωπάρκο (και το διαρκώς αναμενόμενο λιμένα!), ο φρουρός της ανατολικής ακτής του Κόλπου Γέρας, τα Λουτρά, του μόχθου και της παραγωγής, το πλέγμα Μεσότοπος - Άγρα - Ταβάρι, πρωτεύουσα του λεσβιακού γάλακτος και πατρίδα εξαιρετικών νοικοκυραίων μαστόρων, η πανελλήνια κορωνίδα σχολικών κτηρίων και μουσείων ελιάς Αγ. Παρασκευή, το ενιαίο παρακόλπιο σύμπλεγμα Σκάλας Καλλονής - Παρακοίλων - Αποθήκας με τις μεγάλες ενδοκόλπιες δυνατότητες κ.ά. είναι όλα σημαντικά έως σημαντικότατα κέντρα αποκεντρωμένων δραστηριοτήτων της Λέσβου και τοπικοί πόλοι με ιδιαίτερο χαρακτήρα και συμβολή.

Πλέον τούτων, οι χιλιομετρικές αποστάσεις πολλών περιφερειακών κέντρων από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη είναι μεγάλες. Αναφέρονται χαρακτηριστικώς: Μήθυμνα - Πέτρα: 62 χλμ., Σίγρι: 94 χλμ., Καλλονή: 42 χλμ., Πλωμάρι: 41 χλμ.. Το οδικό δίκτυο προς το σύνολο της περιφέρειας της νήσου είναι του προπροηγουμένου αιώνα, όσον αφορά τη χάραξή του, με αποτέλεσμα ο χρόνος μεταβάσεων να είναι αυξημένος (έως και δύο ώρες !).
Τέλος, οι τοπικές συνθήκες και νοοτροπίες, οι μικροπολιτισμοί, ο τρόπος σκέψεως, η μορφή αντιδράσεων και η προϊστορία των περιφερειακών κέντρων είναι βέβαιον ότι συμπληρώνουν και εμπλουτίζουν το σύνολο της νήσου. Ταυτοχρόνως, όμως, δημιουργούν και ολίγες έως αρκετές διαφορές ή και αντιθέσεις, καθιστώντας δυσχερή το συντονισμό ενεργειών και επιδιώξεων και σχεδόν αδύνατη την ταυτόχρονη ικανοποίηση όλων.
Ούτως εχούσης της λεσβιακής πραγματικότητας, δυσκόλως θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το μεγάλο, αποκεντρωμένο και ιδιόμορφο αυτό κοινωνικό και γεωμορφολογικό σύστημα είναι δυνατόν να διοικηθεί αποκλειστικώς και μόνον από το γεωγραφικώς έκκεντρα τοποθετημένο κέντρο του, τη Μυτιλήνη. Είναι βασική αρχή στη διοίκηση ότι συστήματα με χαρακτηριστικά αυτής της μορφής και ταυτοχρόνως διοικούμενα κεντρικώς και ασφυκτικώς, χωρίς βαλβίδες διαφυγής, μπορούν ευκόλως να οδηγηθούν σε καταστάσεις ασταθείας.
Υπάρχουν αποκεντρωτικοί τρόποι βελτιώσεως της καταστάσεως, ακόμη και στο πλαίσιο της επιβληθείσας συγκεντρωτικής καλλικράτειας δομής και υπό καθεστώς οικονομικής δυσπραγίας. Απόφαση και αποφασιστικότητα απαιτούνται, χαρακτηριστικά τα οποία διαθέτουν οι σημερινοί διοικούντες τη νήσο.

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

* Ο καθηγητής Κ. Ι. Μουτζούρης είναι πρώην πρύτανης ΕΜΠ.