Κλείσαμε τα μάτια και αφεθήκαμε στα χέρια των ιστορικών, για να μας ταξιδέψουν 200 χρόνια πίσω, τότε που η έννοια της Εθνικής Συνείδησης ήταν πιο επίκαιρη από ποτέ, τότε που ο πόθος για Ελευθερία έβραζε στα στήθια των ανθρώπων ενός ολόκληρου λαού και άναψε το φιτίλι στα όπλα των αγωνιστών του 1821 που, με πείσμα και αυταπάρνηση, έπεσαν στα πεδία των μαχών για ένα καλύτερο μέλλον.

Ο Ιστορικός και Πρόεδρος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, Στρατής Αναγνώστου και ο  Ιστορικός Παναγιώτης Μιχαηλάρης μίλησαν στο «Ε» για την σημασία της Λέσβου την εποχή εκείνη, για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο νησί και για τους Λέσβιους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Η γεωπολιτική θέση της Λέσβου

Η γεωπολιτική θέση της Λέσβου την εποχή της Επανάστασης του 1821 ήταν πολύ σημαντική. Η Λέσβος ήταν ένα νησί που βρισκόταν κοντά στην έξοδο των Δαρδανελίων και αποτελούσε ισχυρή βάση του οθωμανικού στόλου. Μάλιστα την εποχή εκείνη οι Οθωμανοί διατηρούσαν στο σημερινό νότιο λιμάνι της Μυτιλήνης - εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Δημοτικός Κήπος και το Δημοτικό Θέατρο - Σουλτανικό Ναυπηγείο. Εκτός των άλλων η πόλη της Μυτιλήνης διέθετε ένα πολύ καλό υδρευτικό δίκτυο ικανό να εφοδιάσει τα πληρώματα του Οθωμανικού Ναυτικού με νερό γι’ αυτό και κατά την επανάσταση του 1821 πολύ συχνά η Λέσβος χρησιμοποιήθηκε σαν βάση εξόρμησης του οθωμανικού στόλου. Η Λέσβος ήταν ουσιαστικά το πρώτο αγκυροβόλιο όταν ο οθωμανικός στόλος απέπλεε από τα Στενά των Δαρδανελίων. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα, την επίκαιρη θέση του νησιού στις θαλάσσιες μεταφορές και την ισχυρή παρουσία του οθωμανικού στόλου στη Λέσβο και γύρω από τη Λέσβο γεγονός που συνυπολογίζεται στα επαναστατικά δρώμενα.

Τα μέτρα των Οθωμανών

Οι χριστιανοί της Λέσβου δεν εξεγέρθηκαν μαζικά, όπως έγινε σε άλλα νησιά, διότι εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης του νησιού οι Οθωμανοί θα έκαναν το παν για να μην επαναστατήσουν οι Λέσβιοι. Μάλιστα στο πλαίσιο αυτό πήραν μέτρα. Συγκεκριμένα περιτοίχισαν την πόλη με ένα τοίχος γύρω - γύρω ώστε να μη δεχθεί η πόλη τυχόν επιθέσεις από τη στεριά από επαναστάτες Έλληνες. Επίσης ένα άλλο σημαντικό μέτρο που πήραν οι Οθωμανοί ήταν να συλλαμβάνουν και να αφήνουν ελεύθερους, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, τους χριστιανούς δημογέροντες τους οποίους και τους χρησιμοποιούσαν ως ομήρους σε περίπτωση που γινόταν εξέγερση. Ένα τρίτο μέτρο που πήραν ήταν τον Απρίλιο με Μάιο του 1821 αποβίβασαν στο νησί 2.000 γενιτσάρους τους οποίους του εγκατέστησαν στην πόλη της Μυτιλήνης και μάλιστα στη χριστιανική συνοικία επιτάσσοντας ορισμένα σπίτια με στόχο να ελέγχουν άμεσα τυχόν εξέγερση των χριστιανών.

Τα γεγονότα

Μυτιλήνη, 27 Μαΐου 1821

Βέβαια παρά τα μέτρα είχαμε μία εξέγερση όχι όμως του χριστιανικού στοιχείου αλλά του μουσουλμανικού. Η εξέγερση αυτή έγινε στις 27 Μαΐου του 1821 όταν μουσουλμανικός όχλος επιτέθηκε κατά του χριστιανικού με την αιτιολογία ότι ο Δημογέροντας Χατζηγιωργάκης Μάνδρας, ο οποίος ήταν ο πιο ισχυρός χριστιανός δημογέροντας ασκούσε την πραγματική διοικητική εξουσία στο νησί και όχι οι μουσουλμάνοι. Οι Οθωμανοί ήθελαν με τον τρόπο αυτό να επανέλθει η διοικητική εξουσία σε εκείνους. Αυτή η εξέγερση είχε ως αποτέλεσμα τον σφαγιασμό 45 χριστιανών μέσα στην πόλη της Μυτιλήνης και την λεηλασία των περιουσιών τους.

Ερεσσός, 27 Μαΐου 1821

Την ίδια ακριβώς ημέρα 27 Μαΐου του 1821 στην Ερεσσό, ο Δημήτρης Παπανικολής, πυρπολούσε μία μεγάλη οθωμανική φρεγάτα και στην πυρπόληση αυτή οι ντόπιοι κάτοικοι βοήθησαν εξοντώνοντας το πλήρωμα του τουρκικού πλοίου που έβγαινε στη ξηρά. Κάποιοι συνέδεσαν το πρώτο γεγονός με το δεύτερο, ωστόσο όπως εξηγεί ο Ιστορικός κ. Μιχαηλάρης, οι συνθήκες επικοινωνίας που επικρατούσαν τότε στο νησί δεν επέτρεπαν την μεταφορά μηνύματος και της άμεσης κινητοποίησης των Οθωμανών μέσα σε τόσο λίγες ώρες.

Πλωμάρι και Αγιάσος, Απρίλιος 1822

Ένα άλλο περιστατικό εξίσου σημαντικό που έγινε τον Απρίλιο του 1822 ήταν η εξέγερση δύο χριστιανικών χωριών της Αγιάσου και του Πλωμαρίου. Τα χωριά αυτά την εποχή εκείνη ήταν μεσόγεια - σ.σ. το Πλωμάρι που σήμερα είναι παραλιακό την εποχή εκείνη ήταν στη θέση που βρίσκεται το σημερινό Μεγαλοχώρι- δεν είχαν καθόλου μουσουλμάνους, οι χριστιανοί ξεσηκώθηκαν ζήτησαν την ελευθερία τους. Προφανώς, επειδή δεν υπήρχαν καθόλου δρόμοι την εποχή εκείνη, παρά μόνο μονοπάτια, θεώρησαν ότι θα ήταν εύκολη η εξέγερση. Ωστόσο μετά από κάποιες ημέρες κατέφθασε στη περιοχή οθωμανικός στρατός και την κατέπνιξε. Είναι ουσιαστικά η μοναδική μαζική εξέγερση χωριών - οικισμών της Λέσβου.

Τα πρόσωπα

Η μεγάλη και ουσιαστική συμμετοχή της Λέσβου βρίσκεται στα πρόσωπα, στους Λέσβιους εκείνους , οι οποίοι έδρασαν καταλυτικά και υπέρ της επανάστασης και του αγώνα εκτός της Λέσβου. Τα πρόσωπα εκείνα είναι Φιλικοί που αργότερα κάποιοι από αυτούς αγωνίστηκαν στα πεδία των μαχών. Συγκεκριμένα είναι ο Παλαιολόγος Λεμονής και τα αδέρφια του, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας και ο Βασίλειος Μπούχλιας - Πογωνάτος.

Παλαιολόγος Λεμονής

Διαπρεπής Φιλικός ο Παλαιολόγος Λεμονής, έμπορος με εμπορικό οίκο στην Κωνσταντινούπολη και στην Οδησσό. Στον εμπορικό οίκο του Παλαιολόγου Λεμονή ως γραμματικός δούλεψε και ο - εκ των ηγετών της Φιλικής Εταιρείας- Εμμανουήλ Ξάνθος. Ο Παλαιολόγος Λεμονής, είχε έρθει σε επαφή και ήταν άμεσος συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας. Στο όνομα του Λεμονή αγοράστηκε από τη Φιλική Εταιρεία το καράβι, μέσα στο οποίο βρισκόταν ο Παπαφλέσσας το οποίο πέρασε από τις Κυδωνίες και έφτασε στην Ύδρα. Στο ταξίδι αυτό μαζί με την ψυχή της Επανάστασης, όπως μπορεί να χαρακτηριστεί ο Παπαφλέσσας, ήταν και ο Παλαιολόγος Λεμονής. Ηταν το πρόσωπο εκείνο που τον Δεκέμβριο του 1820 μετάφερε το μήνυμα της Ελευθερίας στη Λέσβο, αλλά προδόθηκε από κάποιον δημογέροντα τον Χατζηγιωργάκη Μάνδρα. Αποτέλεσμα ήταν αρκετοί από τους μυημένους δημογέροντες να εκτελεστούν. Ο Παλαιολόγος Λεμονής είχε προλάβει και είχε φύγει από τη Μυτιλήνη για να μεταδώσει και αλλού το μήνυμα αυτό.

Βενιαμίν ο Λέσβιος

Ένα άλλο επίσης σημαντικό πρόσωπο που είχε ενεργή συμμετοχή στον αγώνα ήταν ο Βενιαμίν ο Λέσβιος. Δάσκαλος του Γένους, γεννημένος στο Πλωμάρι, δίδαξε και στην Ευρώπη, απ’ όπου και πήρε την ιδεολογία του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και την αγάπη για την ελευθερία και την επιστήμη. Μετέδωσε αυτή του την αγάπη στους μαθητές του στις Κυδωνίες, στο Αϊβαλί, που την εποχή εκείνη λειτουργούσε μία πολύ σημαντική σχολή. Εκεί ενέπνευσε στους χριστιανούς του Αϊβαλιού την ελληνική εθνική συνείδηση και την αγάπη τους για την επιστήμη. Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος βρέθηκε στα πεδία των μαχών στην Πελοπόννησο, έλαβε μέρος στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση, ήταν από τα διακεκριμένα στελέχη των πρώτων επαναστατικών χρόνων, έγινε ο πρώτος Αρμοστής στις Κυκλάδες Νήσους και πέθανε στο Ναύπλιο το 1826, από αρρώστια.

Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος

Ένα τρίτο πολύ σημαντικό πρόσωπο τον οποίο η Λέσβος τιμά κάθε χρόνο είναι ο Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, ο τάφος του οποίου βρίσκεται στο ναό του Αγίου Θεράποντα και η προτομή έξω από το Ιερό Ναό. Ο Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος γεννήθηκε στη Μυτιλήνη αλλά έδρασε κυρίως στο Βουκουρέστι, όπου ήταν η έδρα της Μητροπολιτικής του επαρχίας και αργότερα στη Βιέννη, στη Τεργέστη και στη Πίζα. Συνεργάστηκε με εξέχοντες ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης, όπως τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, σώζεται αλληλογραφία του με τον Ιωάννη Καποδίστρια, μετέπειτα πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδος. Είχε σχέσεις με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, το διάσημο ποιητή Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, μέσω του οποίου ήρθε σε επαφή ενδεχομένως και με τον Λόρδο Βύρωνα. Ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας ίδρυσε στην Βιέννη την Φιλόμουση Εταιρεία της Βιέννης, η οποία ήταν και αυτή μία εταιρεία παρόμοια με την Φιλική. Επίσης συγκέντρωνε χρήματα τα οποία έστελνε στους αγωνιστές του 1821.

Βασίλειος Μπούχλιας Πογωνάτος

Ο Βασίλειος Μπούχλιας Πογωνάτος επικεφαλής Λεσβίων που έφυγαν από τη Μυτιλήνη για να βοηθήσουν τον αγώνα βρέθηκε στην Τήνο και από κει έλαβε μέρος με Λεσβίους στις μάχες και σε πολλά από τα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης. Μάλιστα αυτή η ομάδα των Λεσβίων αγωνιστών μαζί με τους Κυδωνιάτες πρόσφυγες που εντάχτηκαν στις επαναστατικές δυνάμεις, τους Μοσχονησιώτες, τους Σμυρνιούς θα αποτελέσει μία κατηγορία ανθρώπων που αργότερα θα τους βρούμε στο Ναύπλιο να διεκδικούν τα πολιτικά τους γεγονότα και να θέλουν να λαμβάνουν μέρος στις εκλογές που γίνονται κλπ. Παρέμειναν εκεί, αφού δεν ήταν δυνατόν να επιστρέψουν στη Λέσβο καθώς θα τους συλλάμβαναν αμέσως και ενδεχομένως θα τους θανάτωναν οι Οθωμανοί.