Μοναστήρια της Λέσβου ω10

Μετά το γεφύρι της Ποταμιάς, στον δρόμο προς Παράκοιλα, επάνω από τον Άγιο Παντελεήμονα, αρχίζει το βραχώδες ύψωμα, η Πλάτη που από τον δρόμο όπου ακουμπά η «ουρά του», ανεβαίνει προς τα ΒΔ και φθάνει στο άλλο του άκρο, σε απόκρημνους, κοφτούς βράχους, ύψους 250 μέτρων. Και εκεί στο υψηλό, απόμερο άκρο του, οχυρώθηκε, μέσα στο διάβα των αιώνων και έμεινε στην μνήμη σαν «Ξηρόκαστρο» (γνωστό από το 1890 από τον R. Koldewey). Στον όρμο «Παχύς Άμμος» στις χαμηλότερες, δυτικές παρυφές του πέτρινου υψώματος, ανακοίνωσα την Αρχαία Κώμη και θεωρώ ότι, αυτά που θα δούμε τώρα στο υψηλότερο, ΒΔ άκρο του εντυπωσιακού «βράχου», αποτελούσαν την Ακρόπολη διαφυγής του μεγάλου οικισμού, ο οποίος πιθανόν να είχε και λιμενική εγκατάσταση. Αν μάλιστα υπήρξε η πόλις Ίσσα, του Στέφανου Βυζάντιου, αυτή θα ήταν σ’ αυτή τη θέση. Και ίσως να είχε λιμάνι, με τα πλοία, που αναφέρεται σε μια επιγραφή σε πέτρα. Υποθέσεις, που ποτέ δεν θα επαληθευτούν. (Μάκης Αξιώτης Ένας Άγνωστος Περιτείχιστος Οικισμός Αιολικά Χρονικά Τομ. Ι 2008, σελ5-9). Η διάρκεια ζωής του οχυρού (από το 750 π.Χ. έως και το 320 π.Χ.) (Γιάννης Κοντής:Λέσβος και η Μικρασιατική της παραλία 1973) υπολογίζεται από την αρχαϊκή περίοδο έως και την Ελληνιστική.

Στους Βυζαντινούς χρόνους, ο απόκρημνος βράχος, μας δίνει ξανά σημεία ζωής. Επάνω στο παλιό τείχος, κτίζεται το νέο. Μικρή πέτρα και κουρασάνι. Άφθονα τα τουβλάκια, εντοιχίζονται και αυτά. Στην νότια πλευρά έχουν χρησιμοποιήσει το αρχαίο υλικό. Βλέπουμε τις πέτρες με τα τσινέτια και τους τόρμους των γόμφων. Και σε τούτο το τείχος, υπάρχουν πύργοι. Διακρίνονται τουλάχιστον δύο. Ένας προς το μέσον του, ορθογώνιος (βορειότερα του αρχαίου) και ένας στην νότια άκρη, κυκλικός, επάνω στον παλιό. Θεμέλια χτισμάτων, τούβλα, κεραμίδια και όστρακα αγγείων, σ’ ένα απίθανο συνονθύλευμα, γεμίζουν τον χώρο, από αυτή την εποχή. Και κάτω από την σκιά του μεγάλου βράχου, στο δυτικό άκρο, δίπλα σε μια χιλιόχρονη αγριλιά και μια δρυ, βρίσκεται το νεόχτιστο εκκλησάκι της Παναγιάς.

Κρατά το όνομα του Μοναστηριού, που βρισκότανε εδώ επάνω. Τα θεμέλια του καθολικού φαίνονται μπροστά από αυτό. Μέσα στο ναΐσκο, υπάρχει ένα μεγάλο, μαρμάρινο επίθημα με σταυρό στο πλάι, μοναδικό απομεινάρι του παλιού ναού (Πίν.64,6). Σε μια Πατριαρχική Συνοδική πράξη της 6^ης Απρ του 1331, αναφέρεται «το Μοναστήριον της Ξηροκάστρου». (Ι. Κ. Μουτζούρης Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ, 1989 ΣΕΛ. 137). Φαίνεται πως γύρω από το Μοναστήρι κτίστηκε ο Μεσαιωνικός οικισμός. Στα υπολείμματα ανήκει και ένα λιθόστρωτο που αρχίζει από την πύλη του κάστρου (κοινή φαίνεται μέσα στο πέρασμα των αιώνων) και έρχεται προς τα μέσα (είδος μωσαϊκού από στρογγυλά βότσαλα μπηγμένα σε ασβεστοκονίαμα και με υπόστρωμα μικρές πέτρες). Ίσως να κάλυπτε τον κεντρικό δρόμο του οικισμού. Το Μοναστήρι ήταν εξ αρχής οχυρωμένο. Βρήκανε τα αρχαία τείχη, και επάνω σ’ αυτά υψώσανε τα δικά τους. Με την ανάπτυξη του Βυζαντινού Οικισμού, το Μοναστήρι φαίνεται ότι διαλύθηκε και έμεινε η εκκλησιά του. Τούτο κρατά κάμποσα χρόνια. Το 1621 αναφέρεται από τον Γαβριήλ, ότι το «Άστυ» είναι «ηρημωμένο» και υπάρχει ακόμα ο ναός. (Ιωάννου Φουντούλη: Γαβριήλ Μητροπολίτου Μηθύμνης Περιγραφή της Λέσβου Αθήνα 1960). Και αυτός με την σειρά του, έδωσε την θέση του στην μικρή Παναγίτσα, στο μέσον του ερειπιώνα.

με τον χώρο της και του μετέπειτα μοναστηριού

το τείχος σε Λεσβία δομή της ακρόπολης

η ακρόπολη από την κώμη

το μεσαιωνικό τείχος επάνω στο αρχαίο

το μεσαιωνικό τείχος

με τα θεμέλια του οικισμού

και το βοτσαλωτό του μοναστηριού