Κατά το εισαγωγικό σημείωμα θα πρέπει να πούμε ότι το συγκεκριμένο κείμενο που έχει συντάξει ο Παναγιώτης Κοντέλης Ι τέως γραμματέας Ακρασίου - Αμπελικού - Νεοχωρίου και οι φωτογραφίες που φιλοξενούνται δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Το Ακράσι» - ΤΕΥΧΟΣ 56  του Πολιτιστικού Συλλόγου Ακρασίου Λέσβου «ΑΚΡΑ – ΣΙΩΝ».

Tα αρχαία Λατομεία της Λέσβου, καταγεγραμμένα 14 , μνημεία της φύσης και του ανθρώπου, αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της αξιοποίησης των φυσικών πόρων της Λέσβου και μπορούν να αξιοποιηθούν ως σημαντικές θέσεις ενδιαφέροντος του Γεωπάρκου Λέσβου. Επί πλέον, στο Αιγαίο αποκτούν αυτά ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα, διότι καταδεικνύουν τη διαχρονικότητα του Ελληνισμού.

Στην γύρω περιοχή μας λοιπόν, Νεοχώρι, Ακράσι, Αμπελικό, υπάρχουν τρία αρχαία λατομεία θα έλεγα, που ελάχιστοι έως λίγοι γνωρίζουν, όπως θα αναφέρω παρακάτω. Χαρακτηριστικό της αναγνώρισης τους εκ πρώτης όψεως και στα τρία αποτελούν τα υπολείμματα της λάξευσης που υπάρχουν μπροστά στο χώρο, σε ογκώδη μορφή.

Το πρώτο εξ αυτών είναι στη αγροτική περιοχή «Χώμα» ονομαζόμενο «Λατόμ» περιοχής Ακρασίου στα όρια Ακρασίου και Νεοχωρίου, ιδιοκτησίας Μιχάλη Ασλάνη, καταγωγής από Ακράσι. Εκεί έχουν παρέμβει χωματουργικά μηχανήματα μεταγενέστερα για εκμετάλλευση του λατομείου και δεν υπάρχουν ή δεν υπήρχαν, ημιτελή επεξεργασμένα ευρήματα, πλην όμως είναι σημαντικό καθώς αναφέρεται στην βιβλιογραφία του Οικονόμου Τάξη.

Το δεύτερο είναι στη θέση «Σεντούκια» περιοχής Νεοχωρίου με λίγα ημιτελή λαξευμένα ευρήματα, ιδιοκτησίας Πέρσας Βερβέρη καταγωγής από Νεοχώρι (βλέπε τις 3 παρακάτω φωτογραφίες).

Στην τοποθεσία «Βεργάρι» στα όρια Αμπελικού – Νεοχωρίου υπάρχει το τρίτο και πιο σημαντικό θα έλεγα σε ευρήματα, από τα άλλα δύο, ονομαζόμενο λατομείο «Κάπας» ή και «Λατόμ», ιδιοκτησίας Καλδέλη Γιάννη, καταγωγής από το Νεοχώρι. Εκεί υπάρχουν εντυπωσιακά ημιτελή λαξευμένα ημίεργα ,όπως ένας κίονας, καθώς και ορθογώνιοι παραλληλόγραμμοι και κυβοειδείς ογκόλιθοι. Είναι φανερά τα σημάδια της λάξευσης και της επιφανειακής εξόρυξης γύρω από τον χώρο αυτό. (βλέπε τις 5 παρακάτω φωτογραφίες).

 Όλα είχαν και έχουν την ίδια αξιόλογη όμοια ποιότητα μαρμάρου το οποίο ήταν περιζήτητο για την στερεότητά και τον έξοχο ποικιλόχρωμο χρωματισμό του , σε όλα δε η αναγνώριση είναι εύκολη από τα υπολείμματα της λάξευσης που υπάρχουν μπροστά στο χώρο, αλλά για τον εντοπισμό τους πρέπει να γνωρίζεις καλά την κάθε τοποθεσία μιας και έχουν καλυφθεί από την υπάρχουσα βλάστηση.

Η αναφορά για την αξιόλογη ποιότητα του μαρμάρου, ξεκινάει από τον Πλίνιο, Ρωμαίο φυσιοδίφη, φυσικό φιλόσοφο και ιστοριογράφο ο οποίος θεωρείται ο πρώτος εγκυκλοπαιδιστής, ο Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος (Gaius Plinius Secundus, 23 - 79 μ.χ.) ο οποίος στο έργο του «Φυσική Ιστορία ΧΧΧV,62» γράφει: «Υπάρχει εν Λέσβω μέλαν τε και ποικιλόχρωον είδος μαρμάρου, όπερ ήν παρ΄αρχαίοις λίαν περιζήτητον δια την στερεότητα και τον έξοχον αυτού χρωματισμόν».

Αναφέρει δε ο Οικονόμου Τάξης[1]  (1856 – 1922) το 1909 , ως δεύτερη έκδοση του νεανικού έργου, σε φωτομηχανική ανατύπωση της έκδοσης του 1874 «Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου και Τοπογραφία αυτής υπό Σ.Γ.Τ.» σελ.11.

«Του ωραίου και μοναδικού τούτου μέλανος και ποικιλοχρώου μαρμάρου της νήσου στρώμα αρκούντως ευρύ και προς επικερδή εκμετάλλευσιν πρόχειρον υπάρχει εν Σκοπέλω Γέρας και Ακρασίω Πλωμαρίου, εξ ου ελήφθησαν προ τινών ετών τμήματα τινά προς κατασκευήν κιόνων δια τι ανάκτορον της Κωνσταντινουπόλεως. Η περιοχή δε του στρώματος του μαρμάρου τούτου καλείται εν Ακρασίω «Λατόμ» (λατομείον).

Τώρα ενδείξεις από απομεινάρια για την εξόρυξη του υλικού υπάρχουν μόνο στο λατομείο «Κάπας» ή «Λατόμ», όπου φαίνονται τα αυλάκια – φάλκεςχάραξης σε πολλά σημεία του και λίγα θέση «Σεντούκια», στο δε «Λατόμ» περιοχή «Χώμα Ακρασίου» ιδιοκτησίας Μιχάλη Ασλάνη δεν υπάρχουν ή δεν υπήρχαν και λόγω μεταγενέστερης εκμετάλλευσής του.

Τεχνικές εξόρυξης:

Μέσα στα αυλάκια – φάλκες- κατασκεύαζαν σφηνοειδείς οπές για την τοποθέτηση ξύλινων σφηνών, (πάσσαλοι) τους οποίους εμπότιζαν με νερό και με τη διαστολή, επιτυγχάνοντας την απόσπαση παραλληλεπίπεδων ογκόλιθων. Τα ίχνη των εργαλείων εξόρυξης έχουν τη μορφή ψαροκόκαλου που για κάποιους παραπέμπουν στη Ρωμαϊκή εποχή.

Στο ονομαζόμενο λατομείο «Κάπας» ή και «Λατόμ» υπάρχουν περιμετρικές αύλακες, ίχνη σφηνών, βαθύνσεις από την εξόρυξη, που το αδυσώπητο φαινόμενο της φθοράς των πάντων δεν κατάφερε να σβήσει. Αυτά τα ανεξίτηλα ίχνη, δίνουν αρκετές φορές απαντήσεις απλές και συγκεκριμένες.

Χρονολόγηση: Κλασική-ελληνιστική εποχή (Λατόμ, με βάση τα ημίεργα αρχαιολογικά μέλη και τα ίχνη εξόρυξης). Νεότερων χρόνων (Ι. Κουρτζέλλης, Αρχαιολόγος Κ΄ ΕΠΚΑ). Υπάρχει λειτουργία και σε νεότερους χρόνους. ΚΛΑΣΙΚΗ (500-330 π.Χ.) & ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (330-69 Π.Χ.).

Αρκετές φορές όμως δημιουργούν δέος και θαυμασμό γι΄ αυτά που πέτυχαν εκείνοι που άφησαν αυτά τα πέτρινα ίχνη. Με την εξόρυξη του όγκου ακολουθούσε η πρώτη λάξευση ή «πελέκηση».

Με τον τρόπο αυτό έφευγε το περιττό βάρος και γινόταν ευκολότερη η μεταφορά. Τα διάφορα μισοτελειωμένα ευρήματα, όπως κίονες κ.λ.π. που βρέθηκαν, ενισχύουν αυτή την πεποίθηση.

Τρόπος μεταφοράς:

Η μεταφορά, από αυτά τα δύσβατα μέρη, γινόταν με ξύλινα έλκηθρα κάτω από τα οποία τοποθετούσαν φαλάγγια (κυλινδρικά ξύλα) και τα έσερναν βοοειδή.

Από μαρτυρία του πεθερού μου, Περικλή Ξενιτέλη, 97 ετών τώρα, μου ανέφερε περί το 1935 – 1937 περίπου όταν ήταν παιδί, έβλεπε να μεταφέρουν κυβοειδείς ογκόλιθους πάνω σε αραμπά που τον έσερναν βοοειδή, ιδιοκτησίας Χριστόδουλου Μπαρέλη, από το λατομείο «Κάπας» ή « Λατόμ», αφού, προηγουμένως, με κασμάδες είχαν διανοίξει, όσο γινόταν τα δύσβατα μονοπάτια, από το λατομείο μέχρι το χωριό Νεοχώρι, δηλαδή περί τα 4 χιλιόμετρα περίπου και σε κάποια στιγμή φθάνοντας στην είσοδο του χωριού έσπασε η ρόδα του αραμπά!!! Αυτό αποδεικνύει τη λειτουργία του λατομείου και σε νεότερους χρόνους που αναφέρει ο Ι. Κουρτζέλλης, Αρχαιολόγος Κ΄ ΕΠΚΑ.

Εικάζεται από μαρτυρίες ότι έχει παρθεί από εδώ μάρμαρο για την Αγιά Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, καθότι εντός του Ναού υπάρχει τέτοιας ποιότητας μάρμαρο, το οποίο και είδα στο τοίχο (βλέπε τις 2 παρακάτω φωτογραφίες). Πριν 13 χρόνια που πήγα και σε ερώτηση μου στο ξεναγό, αν υπάρχει τέτοια περίπτωση η απάντηση του ήταν καταφατική, ότι όπου βρισκόταν αξιόλογο μάρμαρο, ειδικά από τα Νησιά, το μετέφεραν για την επένδυση του Ναού.

Το ενδιαφέρον μου εστιάστηκε στην φράση του ΟΙΚΟΝΌΜΟΥ ΤΑΞΗ «Εξ ου ελήφθησαν προ τινών ετών τμήματα τινά προς κατασκευήν κιόνων δια τι ανάκτορον της  Κωνσταντινουπόλεως», επομένως ήταν γνωστό στην Κωνσταντινούπολη, πολύ μεταγενέστερα βέβαια. Επίσης στο κάτω μέρος του τέμπλου του Ναού της Παναγίας στην Αγιάσο Λέσβου, η επένδυση και τα κολωνάκια είναι από αυτό το μάρμαρο και φαίνεται από τον χρωματισμό του.

Τα αρχαία λατομεία, μνημεία της φύσης και του ανθρώπου, από τα οποία προήλθαν τα υλικά δομής των μνημείων και άλλων αριστουργημάτων τέχνης (αγάλματα και άλλα γλυπτά), είναι αναμφισβήτητα ένα μεγάλο εθνικό κεφάλαιο γεωλογικής, αρχαιολογικής και ιστορικής σπουδαιότητας.

ΥΓ. Έργα μου που λάξευσα πριν από 10 χρόνια, από πέτρα του λατομείου «ΛΑΤΌΜ» φανερώνουν τον έξοχο ποικιλόχρωμο χρωματισμό του μαρμάρου... τα έχω στη συλλογή μου.

[1] Ο Σταύρος Τάξης (Οικονόμου Τάξης) γεννήθηκε στη

Βατούσα ίσως το 1855 ή 1856, και πέθανε στη Σμύρνη το 1922. Κληρικός και λόγιος, δημοσίευσε ποιήματα και μελέτες ηθικού-θρησκευτικού περιεχομένου, καθώς και την ευρύτερα γνωστή «Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου», η οποία κυκλοφόρησε το 1909 στο Κάιρο, ως δεύτερη έκδοση του νεανικού έργου του το 1874 «Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου και Τοπογραφία αυτής υπό Σ.Γ.Τ.»