Την ιδιαίτερα δημοφιλή φράση «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις» ανέφερε πρώτος ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης (1919 - 1989). Ο ίδιος μάς λέει ότι δεν ήταν δικά του λόγια και πως το μόνο που έκανε, ήταν να τα διαδώσει όπως ο Απόστολος Παύλος το Χριστιανισμό. Η πατρότητα της φράσης ανήκει στον ηθοποιό Τζ. Καρούσο, ο οποίος συμπληρώνει πως, «αν εγώ δήλωνα ποιητής, σήμερα θα γιόρταζαν τα πενηντάχρονά μου...». Αν και σκοπός του Καρούσο ήταν να περιγράψει το πώς κάποιος γίνεται σκηνοθέτης στην Ελλάδα, ουσιαστικά κατάφερε μέσα σε λίγες λέξεις να περιγράψει με ποιον τρόπο ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει οτιδήποτε. Αρκεί βέβαια να το δηλώσει, είτε προφορικώς είτε εγγράφως.

Ας μη βιαστεί όμως κάποιος να πει ότι τα πτυχία κτώνται με διάφορους τρόπους εκτός από κόπους και θυσίες, ή ακόμα ότι ευθύνονται τα πανεπιστημιακά ιδρύματα ή οι ίδιοι οι σπουδαστές. Αυτές είναι ενδογενείς παθογένειες του ελληνικού συστήματος εκπαίδευσης. Το ζήτημα εδώ, όπως αναφέρει και ο Τσαρούχης, είναι ένας καλός βραδινός ύπνος να σε κοιμίζει ζωγράφο και να σε ξυπνά ποιητή, να σε κοιμίζει ταξιδευτή και να σε ξυπνά κοσμοπολίτη πανεπιστημιακό. Συνεπώς το πρόβλημα δεν έγκειται στην τυπική απόκτηση ενός διπλώματος, αλλά στην ιδιοποίηση χωρίς καμμία ντροπή επιστημονικών γνώσεων που σεβάσμιοι επιστήμονες θυσίασαν τη ζωή τους για να αποκτήσουν. Όχι για να στολίσουν βιογραφικά σα μικρά σεμέν πάνω στα έπιπλα της ζωής τους, αλλά ως εργαλεία γνώσης και προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Ακόμα και ο τελευταίος φοιτητής που καταβάλλει με οποιονδήποτε τρόπο προσπάθεια για να αποκτήσει το πτυχίο του, είναι τιμιότερος των απατεώνων εκείνων που νομίζουν ότι η γνώση είναι διαφημιστικό προϊόν για δημόσια κατανάλωση. Παράλληλα, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι τέτοιου είδους άνθρωποι κατέχουν αιρετά και μη αιρετά υψηλά δημόσια αξιώματα. Διότι, ως γνωστόν, η καλή διαφήμιση μετατρέπει το χώμα σε χρυσόσκονη.

Η κοινωνική εξαπάτηση, όμως, δεν περιορίζεται σε ένα απλό ψέμα. Είναι άκρως ζημιογόνα και επικίνδυνη. Δεν αρκεί η ψευδής δήλωση διάφορων εκπαιδευτικών επιτευγμάτων που χρησιμοποιούνται και για την πλήρωση σημαντικών δημόσιων θέσεων. Τις θέσεις αυτές στερούνται άνθρωποι και κυρίως νέοι με όρεξη για δουλειά και προσφορά, με αποτέλεσμα να αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό. Αυτή η πρακτική, όχι μόνο στερεί από τον τόπο ενεργητικό, εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, αλλά ζημιώνει πολλαπλάσια την κοινωνία. Είναι σα να κυκλοφορεί κάποιος με μια οποιαδήποτε στολή των ενόπλων δυνάμεων για εντυπωσιασμό του γυναικείου πληθυσμού και για να εισπράττει το θαυμασμό και την εκτίμηση που αρμόζει σε κάθε έναν που υπηρετεί στις ένοπλες δυνάμεις. Και όχι μόνο αυτό, αλλά να εισπράττει και την απαραίτητη χρηματική αμοιβή.

Ενώ όμως για το παραπάνω παράδειγμα υπάρχει διαρκής μηχανισμός ελέγχου και αυστηρές νομικές ποινές για τους παραβάτες, οι άνθρωποι που είναι ό,τι δηλώσουν, επιβραβεύονται και επιδοκιμάζονται. Διότι η κοινωνία της οποίας ηγούνται, ξεχνά και δέχεται την εξέλιξη τέτοιων ατόμων με απάθεια, σα φεουδαρχικούς άρχοντες χωρίς τίτλους ευγενείας. Η μόνη ελπίδα για την εξάλειψη του Homo Είμαι Ό,τι Δηλώσω, είναι η αφύπνιση, η διαρκής αμφισβήτηση και η ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης όλων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η προσωπική αυταπάτη είναι και κοινωνική απάτη. Όταν κάποιος νομίζει πως ενσαρκώνει το Μέγα Ναπολέοντα, τότε είναι μια αντιμετωπίσιμη ψυχική διαταραχή, όταν όμως ο ίδιος άνθρωπος αναλάβει μια θέση που επηρεάζει άμεσα την κοινωνία, αποτελεί απειλή και μάλιστα ασύμμετρη.

Το μόνο παρήγορο είναι πως τέτοιου είδους άνθρωποι αποκαλύπτονται εύκολα, όπως ο πραγματικός εαυτός του ερωτευμένου που κουράστηκε να υποκρίνεται. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, ο ψεύτικος χαρακτήρας δεν ξεχνιέται ποτέ, ενώ η ελληνική κοινωνία συνεχίζει να ερωτεύεται το τίποτα που την εξαπατά.

* Ο Μάριος Π. Ανδριώτης είναι υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου, M.Sc. στις Διεθνείς Σπουδές με ειδίκευση στις Στρατηγικές Σπουδές και Διεθνή Πολιτική.