Την Δευτέρα 8 Απριλίου 2024, στην Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής πρόκειτα να γίνει η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Μάντζαρη με τίτλο «ΕΑΜ Λέσβου -Ηττημένοι νικητές».

Το βιβλίο έρχεται ως απόρροια της διπλωματικής διατριβής του συγγραφέα και αναδεικνύει την τοπική ιστορία της εποχής στην οποία εστιάζει, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι Εαμίτες της Λέσβου μπορεί να έχασαν την εξουσία από λάθη άλλων ωστόσο στην συνείδηση του λαού της Λέσβου παρέμειναν νικητές.

Η συνέντευξη

Πως προέκυψε το συγγραφικό αυτό έργο ;

«Ουσιαστικά το βιβλίο αποτελεί μία επεξεργασμένη μορφή της διατριβής την οποία έκανα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας

και την υποστήριξα τον Οκτώβριο 2023. Αυτό λοιπόν το βιβλίο ουσιαστικά είναι η διατριβή η οποία είναι δοσμένη λίγο πιο εκλαϊκευμένα ώστε να είναι δυνατόν έτσι και μη πανεπιστημιακοί να μπορούν να το διαβάσουν».

Ποια περίοδος εξετάζεται και ποιες πηγές χρησιμοποιήθηκαν;

«Το βιβλίο όπως λέει και ο τίτλος του «ΕΑΜ ΛΕΣΒΟΥ - Ηττημένοι Νικητές» ουσιαστικά αναφέρεται στην περίοδο της δεκαετίας του 40 . Ξεκινάμε βέβαια το πρώτο κεφάλαιο λίγο για το μεσοπόλεμο για να δούμε ποια ήταν η κατάσταση στη Λέσβο την περίοδο του μεσοπολέμου στο νησί της Λέσβου. Εστιάζεται στο νησί της Λέσβου και μιλάμε δηλαδή για τοπική ιστορία και στην συνέχεια αναλύεται η περίοδος κατοχή που περιλαμβάνει βέβαια και την αντίσταση τη δημιουργία του ΕΑΜ και συνεχίζει βέβαια και μετά την απελευθέρωση όπου εξετάζεται η τοπική εξουσία του ΕΑΜ που ειδικά για τη Λέσβο είχε μία διάρκεια μεγαλύτερη από ότι στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Δηλαδή η εξουσία του ΕΑΜ στην υπόλοιπη Ελλάδα διήρκησε μέχρι το Δεκέμβρη και σε ορισμένες περιοχές της χώρας μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας. Εδώ στη Λέσβο έχουμε μεγαλύτερη διάρκεια και συμβατικά μπορεί να πει κανένας ότι κράτησε περίπου ένα χρόνο από το Μάιο του 44 - ενώ ήταν ακόμη Γερμανοί στο νησί- ουσιαστικά τα χωριά ήταν ελεύθερα και εκεί υπήρχε η εξουσία του ΕΑΜ και την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Οι Γερμανοί δηλαδή είχαν μία μικρή φρουρά 200 - 300 στρατιώτες μόνο στην πόλη της Μυτιλήνης και σε όλα τα υπόλοιπα χωριά ουσιαστικά πολιτικά επικρατούσε το ΕΑΜ μέχρι το Μάιο του 45 οπότε αν ήρθε το κράτος του νόμου και της τάξης με την εθνοφυλακή και τη δικαιοσύνη.

Τώρα όσον αφορά τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν και το αρχειακό υλικό πρέπει να πούμε ότι είναι βασικά διάφορες πήγες ξεκινώντας από το διαθέσιμο αρχείο που υπήρχε εδώ στη Λέσβο, μιλάμε ουσιαστικά για τις εφημερίδες της εποχής. Υπάρχει ένα πλούσιο αρχείο στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης με όλες σχεδόν τις εφημερίδες της εποχής διασώζεται περίπου στο 80 με 90% των φύλλων της εποχής εκείνης, αν εξαιρέσουμε δηλαδή την περίοδο της κατοχής που έβγαινε μόνο το ΚΑΤΟΧΙΚΟ ΦΩΣ το οποίο ήταν εφημερίδα των Γερμανών ουσιαστικά δωσιλογική, όλη την υπόλοιπη περίοδο είχαμε φύλλα τα οποία πρόσκεινται στο ΕΑΜ και φύλλα τα οποία ήταν αντίθετα με το ΕΑΜ. Έχω μετρήσει γύρω στους 15 τίτλους εφημερίδων. Από κει και πέρα χρησιμοποιήσαμε πολλές πηγές

εγγράφων αρχειακές που υπήρχαν στα αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, που υπήρχαν σε αρχεία της Χωροφυλακής, στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Παράλληλα όμως υπήρχαν και πήγες από το εξωτερικό δηλαδή από τα Βρετανικά Αρχεία, από τα αρχεία των Ηνωμένων Εθνών στα οποία φυλάσσεται το αρχείο της βοήθειας της UNRRA στην Ελλάδα και από εκεί βρήκαμε αρχεία που αποτελούσαν εκθέσεις των αξιωματούχων της UNRRA για την κατάσταση στα νησιά και γενικότερα στη Λέσβο την περίοδο που εξετάζεται. Εκτός από αυτά τα αρχεία είχαμε και δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα ημερολόγια, δηλαδή υπάρχουν κάποια ημερολόγια που στο βιβλίο αυτό βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας, τα βρήκα δηλαδή εντελώς τυχαία από ανθρώπους που μου τα έδωσαν όταν έμαθαν για την έρευνα που κάνω και κάποια δημοσιευμένα που είχαν δημοσιευτεί ανθρώπων που κρατούσαν ημερολόγιο την εποχή εκείνη. Και βέβαια είχαμε και κάποιες προφορικές μαρτυρίες οι περισσότερες από αυτές είχαν δοθεί σε παρελθόντα χρόνο σε άλλους και όχι σε μένα -γιατί αυτοί οι άνθρωποι όταν εγώ ξεκίνησα την εργασία μου είχαν πεθάνει - και τα αρχεία αυτά μου τα παραχώρησαν ευγενώς κάποιοι φίλοι όταν έμαθαν για τη δουλειά που κάνω. Και λίγες τέσσερις-πέντε προφορικές συνεντεύξεις από ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που ήταν εν ζωή. Παράλληλα σημαντική βοήθεια μου έδωσε ένα αρχείο της Νομαρχιακής επιτροπής ΕΑΜ Λέσβου που και αυτό για βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας που βρέθηκε στη στέγη ενός νεοκλασικού στην οδό Βουρνάζων 17 και το διαφύλαξε η κυρία Μυρσίνη Τουρβαλή».

Πέρα από αυτά που αναφέρθηκαν τι άλλο καινούργιο φέρνει που δεν το είχαμε δει μέχρι τώρα και δεν το ξέραμε ;

«Εκείνο που έρχεται ως ερευνητικό ερώτημα και διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου είναι το ερώτημα «γιατί το ΕΑΜ στη Λέσβο είχε τόσο μεγάλη απήχηση πολιτική» το πρώτο αυτό και το δεύτερο ερώτημα που είναι παράπλευρο : Εντάξει μπορεί το ΕΑΜ να είχε μεγάλη απήχηση αμέσως μετά την κατοχή σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, αμέσως μετά ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος και αυτή η απήχηση περιορίστηκε σε πολλές περιοχές της χώρας και περιορίστηκε ακόμη περισσότερο την περίοδο 1951 -1967 όταν το ΚΚΕ, όπως ξέρουμε, ήταν παράνομο και οι ηττημένοι του εμφυλίου ήταν στις ανατολικές χώρες ως πολιτικοί πρόσφυγες. Η ειδοποιός διαφορά της Λέσβου σε σχέση με άλλες περιοχές της χώρας είναι ότι εδώ το ΚΚΕ και η αριστερά κράτησε ουσιαστικά αλώβητες τις δυνάμεις της και την κοινωνική αποδοχή και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τόσο την περίοδο της κατοχής όσο και μετά την περίοδο του εμφυλίου δεν διαταράχθηκε η κοινωνική συνοχή, δηλαδή δεν έγιναν ούτε στην κατοχή ούτε στον εμφύλιο οι αγριότητες και οι βιαιότητες που συναντάμε στην υπόλοιπη χώρα. Και η κατοχή μπορώ να πω σε εισαγωγικά - γιατί στη γερμανική κατοχή παντού υπήρχε βία- ήταν ηπιότερη σε εισαγωγικά σε σχέση με όλα αυτά που έγιναν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Δηλαδή εδώ στη Λέσβο δεν είχαμε καμένα χωριά, δεν είχαμε εκατοντάδες αμάχους σκοτωμένους, είχαμε μεν κάποιες εκτελέσεις 42 τον αριθμό και κυρίως δεν είχαμε εμφύλιο στη διάρκεια της κατοχής, δεν είχαμε τάγματα ασφαλείας ας πούμε κάτι που συνέβη σε άλλες περιοχές της χώρας όπως στην Πελοπόννησο και στη Δυτική Μακεδονία. Και το δεύτερο που ακολουθεί συνέχεια είναι ότι και ο εμφύλιος στην Λέσβο ήταν ηπιότερος σε σχέση με τις ακρότητες που έγιναν στις υπόλοιπες περιοχές.

Κατά τη γνώμη μου αυτό οφείλεται ξεκινάει και από την περίοδο του μεσοπολέμου νομίζω όμως ότι οφείλεται και στην πολιτική συγκυρία της εποχής. Σας είπα ότι εδώ οι Γερμανοί είχαν μία μικρή δύναμη στη Λέσβο. Για να καταλάβετε την διαφορά στη Λέσβο στον τελευταίο χρόνο της κατοχής υπήρχε μία φρουρά 300 Γερμανοί την ίδια περίοδο που στη Λήμνο ήταν 4000-5000 Γερμανοί στρατιώτες για λόγους γεωστρατηγικούς που είχαν να κάνουν με τον πόλεμο (..)Αυτό βοήθησε ούτως το ΕΑΜ, να μη φοβάται ο κόσμος και ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο της κατοχής εξαιτίας ακριβώς εκείνης της πατριωτικής στάσης που κράτησε το ΕΑΜ, δηλαδή το γεγονός ότι βοήθησε ουσιαστικά στην επιβίωση του πληθυσμού μέσα από τις επιτροπές συσσιτίων που έκανε, την προμήθεια τροφίμων τα οποία έφερνε διακινδυνεύοντας ανθρώπινες ζωές καθώς καράβια έφευγαν παράνομα και έφερναν από τη Βόρεια Ελλάδα ή από την Τουρκία. Αυτό βοήθησέ να θεωρηθεί από τη μεγάλη μερίδα του πληθυσμού το ΕΑΜ ως μία πατριωτική δύναμη. Δεν είναι τυχαίο για παράδειγμα του πρόεδρος του ΕΑΜ ήταν ο Μητροπολίτης Καλλονής ο Διονύσιος Μήνας για το πρώτο διάστημα της απελευθέρωσης. Και στη διάρκεια διακυβέρνησης του ΕΑΜ η οποία ήταν μία εν πολλοίς δίκαια διακυβέρνηση, δηλαδή το ΕΑΜ δεν προέβη σε ακρότητες, δεν κυνήγησε τους πολιτικούς της αντιπάλους, δεν σκότωσε κόσμο κλπ και αυτό το παραδέχονταν και οι ίδιοι αμέσως μετά την παράδοση της εξουσίας του ΕΑΜ. Όλο αυτό συνετέλεσε στο αποτέλεσμα το οποίο είπαμε και μετά τον εμφύλιο η αριστερά να εξακολουθεί να είναι ισχυρή στη Λέσβο».

Σε ποιους αναφέρεστε με την φράση «Ηττημένοι - Νικητές»;

«Με τον τίτλο αναφέρομαι προφανώς στο ΕΑΜ Λέσβου και λέγοντας ηττημένοι νικητές εννοώ ότι σκέφτηκα μπορεί να έφυγαν από την εξουσία, να έχασαν την εξουσία, να κυνηγήθηκε το ΕΑΜ Λέσβου διότι αυτό έγινε σε όλη την Ελλάδα. Δηλαδή η ήττα του ΕΑΜ στη Λέσβο προέκυψε από την ήττα που δέχθηκε το ΕΑΜ σε όλη τη χώρα λόγω του εμφυλίου πολέμου και την ήττα του ΚΚΕ και της Αριστεράς στον εμφύλιο, στη Λέσβο όμως μπορούμε να πούμε ότι το ΕΑΜ ουσιαστικά δεν έχασε την πολιτική εξουσία από τα δικά του λάθη από τα λάθη των λεσβιών Εαμιτών. Οι Εαμίτες της Λέσβου ήταν οι νικητές στη συνείδηση της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων της Λέσβου. Αυτό προκύπτει και από πολύ απτά από τα γεγονότα όπως είναι οι εκλογικές νίκες του 1946. Όπως ξέρετε το 19 46 η αριστερά έκανε αποχή στις εκλογές και ενώ σε όλη την Ελλάδα τα ποσοστά αποχή ήταν από 20% - 25% στη Λέσβο είχαμε ένα ποσοστό αποχής στο 55% με 60% που είναι ένα πολλαπλάσιο ποσοστό.

Η Λέσβος ήταν μία από τις μόλις έξι εκλογικές περιφέρειες στις οποίες αμέσως μετά όταν έγινε το δημοψήφισμα για τον βασιλιά νίκησε το «ΟΧΙ» νίκησε η δημοκρατία , ηττήθηκε ουσιαστικά η ψήφος στο Βασιλιά με ένα ποσοστό πάλι 60% με 40% αυτό δείχνει ακριβώς ότι οι λέσβιοι Εαμίτες ήταν και εξακολούθησαν να είναι νικητές».