Ένας παλιός γνώριμος του νησιού μας ο Καταρροϊκός Πυρετός μάς επισκέφτηκε ξανά (Bluetongue disease). Η νόσος οφείλεται σε RNA ιό (ΒΤV), ο οποίος μεταδίδεται με αρθρόποδα του γένους Culicoides. Υπάρχουν τουλάχιστον 26 αναγνωρισμένοι ορότυποι του ιού. Στη χώρα μας, έχουν ταυτοποιηθεί οι BTV-1, BTV-4, BTV-8, BTV-9 και BTV-16. Ο ορότυπος της φετινής επιζωοτίας είναι ο BTV-4 που ταυτοποιήθηκε και σε άλλες περιοχές της χώρας όπως στην Καστοριά από τον Αύγουστο στις Σέρρες στην Θεσσαλονίκη και ακόμα στη Λακωνία.

Μέχρι σήμερα έχουν επιβεβαιωθεί συνολικά 280 εστίες Καταρροϊκού Πυρετού στις περιφέρειες Κοζάνης, Φλώρινας, Γρεβενών, Καστοριάς, Καβάλας, Ξάνθης, Δράμας, Θεσσαλονίκης, Σερρών, Ημαθίας, Πιερίας, Πέλλας, Χαλκιδικής, Κιλκίς, Τρικάλων, Λάρισας, Καρδίτσας, Μαγνησίας, Αιτωλοακαρνανίας, Ευρυτανίας, Φωκίδας, Εύβοιας, Νήσων, Λακωνίας, Αργολίδας, Ηλείας και Θεσπρωτίας, καθώς και στα νησιά της Λήμνου, της Ικαρίας, της Κέρκυρας και της Λευκάδας κατάσταση που θυμίζει την επιζωοτία του 2014 με κρούσματα σε όλη την χώρα. Συμπτώματα εμφανίζουν κυρίως τα πρόβατα. (Οι αίγες προσβάλλονται σπανιότερα) και είναι γνωστά στους κτηνοτρόφους του νησιού μας από προηγούμενες χρονιές, αφού το νησί μας είχε το «προνόμιο» να είναι η πρώτη περιοχή της Ευρώπης στην οποία παρατηρήθηκαν κρούσματα καταρροϊκού από το 1981-82. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται πυρετός>40.5, αδυναμία, ανορεξία, οίδημα στόματος, οφθαλμών και αυτιών, ρινικό έκκριμα, οίδημα γλώσσας, που μπορεί να γίνει κυανή χωλότητα, με έντονη ερυθρότητα και στην περιοχή της στεφάνης στο άνω τμήμα των χειλιών. Τα ζώα στέκονται με κυρτωμένη τη ράχη και κινούνται με δυσκολία. Η θνησιμότητα ποικίλλει από 2-30% για τα πρόβατα, στα οποία όμως μπορεί να αγγίξει και το 70%.

Όταν πρωτοεμφανίστηκε η νόσος στο νησί μας έγινε προσπάθεια εκρίζωσης της με εκτεταμένες σφαγές βοοειδών τα οποία θεωρήθηκαν ασυμπτωματικές δεξαμενές της νόσου δεδομένου ότι υπήρξε έντονο ενδιαφέρον από την ΕΕ η οποία δεν επιθυμούσε την διασπορά της νόσου στα υπόλοιπα κράτη μέλη, εκτός των άλλων και για λόγους εμπορίας βοείου κρέατος από την Αμερική στην οποία ενδημούσε η νόσος.

Από τότε η ασθένεια παρουσιάστηκε στην Ισπανία, Γαλλία, και έφτασε μέχρι την Ολλανδία και τις υπόλοιπες χώρες ενώ παρουσιάζεται κάθε 5-6 χρόνια και στη Λέσβο, η οποία είναι σε μόνιμη καραντίνα σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές ζωντανών προβάτων πράγμα που προκαλεί μεγάλη οικονομική ζημιά για τους κτηνοτρόφους μας.

Γνωριμία με τα έντομα

Η νόσος έχει παρατηρηθεί και πανευρωπαϊκά ότι παρουσιάζεται κάθε πέντε ως έξι χρόνια και υπάρχει ευρεία επιστημονική συζήτηση για την εξήγηση του φαινομένου στην συζήτηση έχει παρέμβει και ο υπογράφων με παρουσιάσεις εργασιών σε Κτηνιατρικά συνέδρια μία εκ των οποίων είχα την τιμή να παρουσιαστεί από την συνάδελφο κ. Ο. Μαγγανά προϊσταμένη στο εργαστήριο ιών του ΥΠΑΑΤ στις Βρυξέλες

Με το σημερινό σημείωμα θα κάνουμε γνωριμία με τα έντομα που μεταδίνουν τον ιό, ο βιολογικός κύκλος των οποίων περιλαμβάνει τα εξής στάδια: Το αυγό, 4 προνυμφικά στάδια, νύμφη και ενήλικο. Τα ενήλικα είναι μικροσκοπικά και λεπτά έντομα 1-3 mm. Μόνο τα θηλυκά τρέφονται με αίμα, συστατικό απαραίτητο για την ωρίμανση των ωοθηκών τους και την ανάπτυξη περίπου 30-450 αυγών, τα οποία και εναποθέτουν σε υγρό υπόστρωμα (σάπια φύλλα, λάσπη, κοπριά κ.ά.). Ο χρόνος ζωής των ενηλίκων κυμαίνεται σε λίγες εβδομάδες. Επιβιώνουν στη λάσπη, κυρίως γύρω από τις ποτίστρες, στις λασπώδεις κοπροσωρούς, στα σάπια φύλλα, κ.α.

Τα ενήλικα θηλυκά απομυζούν αίμα από διάφορα ζώα.Τρέφονται μία φορά κάθε 3-5 μέρες περίπου. H κοιλιακή χώρα, τα αυτιά, οι μηροί των ζώων αποτελούν τα μέρη προτιμήσεών τους. Θεωρείται ότι τα έντομα προτιμούν να τρέφονται όταν τα ευαίσθητα ζώα ευρίσκονται σε ανοικτούς εξωτερικούς χώρους, χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα. Τα Culicoides κατά τη διάρκεια της ημέρας ζουν μέσα στο στάβλο, στις υγρές και σκοτεινές γωνιές του. Το ζεστό, ξηρό εξωτερικό περιβάλλον και ο δυνατός ήλιος τα απενεργοποιεί και τα εξουδετερώνει Τα ενήλικα Culicoides παραμένουν στην περιοχή όπου γεννήθηκαν και μετακινούνται σε μία απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από αυτή. Παρόλα αυτά μπορούν να μεταφερθούν παθητικά, με ρεύματα αέρα, σε μια απόσταση άνω των 100-300 χλμ. Κατά τη διάρκεια της αιματοφαγίας και εφόσον τραφούν με μολυσμένο αίμα από ζώο φορέα (πρόβατο, αγελάδα κ.ά.),προσλαμβάνουν τον ιό, ο οποίος πολλαπλασιάζεται μέσα στο έντομο. Την επόμενη φορά που το έντομο θα απομυζήσει αίμα, θα μεταδώσει τον ιό του Καταρροϊκού Πυρετού σε άλλο ζώο, το οποίο και θα μολύνει. Τα έντομα παραμένουν μολυσμένα (φορείς του ιού) σε όλη τη ζωή τους (1 με 1,5 μήνα, συνήθως). Δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για τα άρρωστα ζώα. Ο κίνδυνος της εξάπλωσης της νόσου αντιμετωπίζεται κυρίως με περιορισμούς στις μετακινήσεις των ζώων, έλεγχο των εντόμων φορέων και, κατά περίπτωση, την εφαρμογή συμπληρωματικών μέτρων, όπως οι σφαγές των ασθενών και σε σπάνιες περιπτώσεις ο εμβολιασμός.

Πως μπορεί να καταπολεμηθούν

Θεμέλιος λίθος για την αναχαίτιση και τον έλεγχο της νόσου θεωρείται η καταπολέμηση-μείωση των πληθυσμών των ενηλίκων εντόμων. Απόλυτη εξάλειψη είναι αδύνατο να επιτευχθεί, όμως δραστική μείωση του πληθυσμού τους στον περιορισμένο χώρο, όπου ζουν και αναπτύσσονται (στάβλος, λασπώδες έδαφος πέριξ των ποτιστρών των ζώων, κ.α.) είναι εφικτή και ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Δύο είναι οι βασικοί παράγοντες που μπορούν να εγγυηθούν την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος:

Α) Ο ψεκασμός, με εγκεκριμένα εντομοκτόνα στους χώρους ενσταβλισμού, καθώς και η χρήση εντομοαπωθητικών επί των ζώων, απαιτείται, όμως, η παραπάνω διαδικασία να τελείται μεθοδικά και συντονισμένα. Ψεκάζουμε τις επιφάνειες εντός των στάβλων, τις υγρές και σκοτεινές γωνιές του, τα δάπεδα, τα παράθυρα κ.λπ., κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν τα έντομα περιορίζονται υποχρεωτικά μέσα στο στάβλο. Προσοχή δεν ψεκάζουμε στον αέρα, ούτε και τις μεγάλες υδάτινες συλλογές (π.χ. στέρνες, ρυάκια, κτλ). Καταλυτικής σημασίας είναι να πραγματοποιούνται ψεκασμοί στη λάσπη, που υπάρχει γύρω από τις ποτίστρες, διότι, όπως αναφέρθηκε, τα ενήλικα Culicoides εναποθέτουν στα σημεία αυτά τα αυγά τους. Τέλος, ψεκασμοί πρέπει να διενεργούνται και στις κοπροσωρούς. Οι ψεκασμοί, για να είναι αποτελεσματικοί, πρέπει να επαναλαμβάνονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα ανά 10-20 ημέρες, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, το χρησιμοποιούμενο σκεύασμα και την επιδημιολογική κατάσταση της νόσου. Για τους ψεκασμούς επιφανειών, χρησιμοποιούνται συνθετικά πυρεθροειδή εγκεκριμένων σκευασμάτων, για την καταπολέμηση ακμαίων δίπτερων (εντόμων υγειονομικής σημασίας), τα οποία αραιώνονται σύμφωνα με τις οδηγίες χρήσης. Επίσης, χρησιμοποιούνται και σκευάσματα εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών επί των ζώων, τηρώντας πάντα τις οδηγίες χρήσης και τους χρόνους αναμονής.

Β) Η συμμετοχή του κτηνοτρόφου μετά από εμπεριστατωμένη, κατανοητή και έγκυρη ενημέρωση και εκπαίδευση από τις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου του, καθώς και για την καλή έκβαση της προσπάθειας του για τον περιορισμό διασποράς και την εξάλειψη της νόσου.

Να επαναλειτουργήσει το Κτηνιατρικό Εργαστήριο

Στις καλές εποχές πριν από την οικονομική κρίση όταν υπήρχε και επάρκεια πόρων στο ΥΠΑΑΤ αλλά και συγκροτημένη κτηνιατρική υπηρεσία διανέμονταν δωρεάν εντομοαπωθητικά και προχωρούσαμε σε σφαγή και αποζημίωση των άρρωστων ζώων, με τον τρόπο αυτόν α) μειωνόταν ο αριθμός των δεξαμενών του ιού, β) αποζημιωνόταν ο κτηνοτρόφος ελαχιστοποιώντας την οικονομική ζημία του και τέλος γ) ήταν πράξη ευθανασίας για τα άρρωστα ζώα που υποφέρουν 10 ως 15 μέρες πριν καταλήξουν. Ίσως η Περιφερειακή μας αρχή προβάλλοντας τις ιδιαιτερότητες του νησιού μας πρέπει να ζητήσει την εφαρμογή παρόμοιου προγράμματος, αλλά και να διεκδικήσει επιτέλους και την επαναλειτουργία του Κτηνιατρικού Εργαστηρίου το οποίο πολλά θα μπορούσε να προσφέρει στην αντιμετώπιση των ζωονόσων θέμα για το οποίο θα επανέλθω αναλυτικά σε άλλο σημείωμά μου.

Γιάννης Τσακίρης

Κτηνίατρος