Η οργανωμένη άθληση δίνει την ευκαιρία στο παιδί να βελτιώσει τη φυσική του κατάσταση και να υιοθετήσει υγιεινά πρότυπα διαβίωσης. Ο αθλητισμός μειώνει τον κίνδυνο για προβλήματα υγείας (τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και κατά τη μετέπειτα ενήλικο ζωή) όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση και ποικίλες αναπτυξιακές διαταραχές του μυοσκελετικού συστήματος. Επίσης, συμβάλλει στην ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων και του νευρομυϊκού συντονισμού.
Επιπλέον, με τη συμμετοχή σε ομαδικά αθλήματα το παιδί γίνεται μέλος μιας ομάδας και μαθαίνει να επικοινωνεί ισότιμα και με κανόνες, να συμμετέχει σε μια προσπάθεια προς έναν κοινό στόχο.

Είναι όλα τα αθλήματα κατάλληλα για όλα τα παιδιά;
Είναι μεγάλης σημασίας η επιλογή ενός αθλήματος που να ταιριάζει στην ηλικία, τις επιθυμίες και τις δεξιότητες του εκάστοτε παιδιού. Για παράδειγμα, τα περισσότερα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν έχουν ακόμη τις κινητικές δεξιότητες και την απαραίτητη αυτοσυγκέντρωση για να ασχοληθούν με τα περισσότερα από τα οργανωμένα ομαδικά αθλήματα. Παράλληλα, σε ένα παιδί που δε συμπαθεί την άθληση, ιδιαίτερα σημαντική είναι η συζήτηση για τα οφέλη του αθλητισμού, αλλά και η διερεύνηση των ανησυχιών του και η προσφορά εναλλακτικών επιλογών άθλησης μέχρι να βρεθεί αυτό που του ταιριάζει.
Αρκετά συχνά, πάντως, η λάθος επιλογή αθλήματος, οι πιεστικοί γονείς ή οι φιλόδοξοι προπονητές μπορεί να μετατρέψουν τη χαρά του μικρού αθλητή σε απογοήτευση. Το παιδί και ειδικά το παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να μην είναι ακόμα αναπτυξιακά έτοιμο να ασχοληθεί με κάποιο άθλημα, ενώ άλλες φορές ίσως να πιεστεί να ακολουθήσει κάτι που δεν του ταιριάζει. Ακόμη όμως και οι προικισμένοι μικροί αθλητές, δυσκολεύονται συχνά να συνδυάσουν τις αυξημένες απαιτήσεις του αθλήματος με τις υπόλοιπες σχολικές και κοινωνικές υποχρεώσεις τους και συχνά καταπονούνται ψυχικά και σωματικά στην προσπάθεια να επιτύχουν τη νίκη με κάθε κόστος.

Υπάρχουν περισσότερο υγιεινά ή βλαβερά αθλήματα;
Όλα τα αθλήματα είναι ωφέλιμα, υπό την προϋπόθεση να διεξάγονται υπό την επίβλεψη κατάλληλα εκπαιδευμένου γυμναστή-προπονητή, μετά από σωστή προετοιμασία και εφόσον τηρούνται με ευλάβεια οι κανονισμοί ασφαλείας. Βέβαια, υπάρχουν αθλήματα όπως η κολύμβηση όπου γυμνάζεται αρμονικά όλο το σώμα και ευνοείται η ομαλή ανάπτυξη του μυοσκελετικού συστήματος με ισομετρικό τρόπο, χωρίς κραδασμούς και ακραίες καταπονήσεις των αρθρώσεων, γεγονός που μειώνει την πιθανότητα ορθοπαιδικών προβλημάτων, ενώ σε άλλα όπως η άρση βαρών ή η κωπηλασία χρειάζεται ειδική προσοχή προκειμένου να αποφευχθούν τραυματισμοί και μόνιμα προβλήματα κατά την ενήλικο ζωή. Τα δε ομαδικά αθλήματα συνδέονται με μεγαλύτερο ποσοστό οξέων τραυματισμών σε σχέση με τα ατομικά. Αυτό πάντως που πρέπει να τονιστεί είναι ότι όλα τα αθλήματα είναι σχετικά ασφαλή εφόσον αποφεύγονται οι υπερβολές. Ο πρωταθλητισμός αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση και προϋποθέτει συνεχή επίβλεψη από εξειδικευμένο προπονητή και ιατρική ομάδα προκειμένου να εξασφαλιστεί πάνω από όλα η υγεία του νεαρού αθλητή.

Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των γονιών;
Οι γονείς μπορούν και πρέπει να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των παιδιών τους, να παρακολουθούν και να σχολιάζουν τις δραστηριότητές τους, καθώς και να αθλούνται μαζί τους. Μπορούν σε συνεργασία με τον ιατρό και το γυμναστή να συμβάλλουν στην επιλογή του κατάλληλου αθλήματος, με κύριο γνώμονα τις επιθυμίες και τις δεξιότητες του παιδιού και όχι προβάλλοντας επάνω του τις δικές τους ανησυχίες. Καλό είναι να διατηρούν ρεαλιστικές προσδοκίες για την εξέλιξη και τις επιδόσεις του παιδιού και να δίνουν έμφαση στον ψυχαγωγικό χαρακτήρα του αθλήματος, να το επαινούν για την προσπάθεια και να το ενθαρρύνουν σε περίπτωση αποτυχίας. Επίσης, με το παράδειγμά τους μπορούν να διδάξουν τη σωστή αθλητική συμπεριφορά, τη διατήρηση της ψυχραιμίας σε καλές και κακές στιγμές και το σεβασμό προς τους αντιπάλους. Οι γονείς θα πρέπει να επικοινωνούν με τους προπονητές και τους άλλους γονείς, για να διασφαλίζουν τις κατάλληλες συνθήκες άσκησης και την αποφυγή υπερβολικής πίεσης στα παιδιά.

Ποιος είναι ο ρόλος του ιατρού;
Κυρίαρχο ρόλο στον έλεγχο και την παρακολούθηση του παιδιού που αθλείται έχει ο παιδίατρος. Σε ορισμένες πάντως περιπτώσεις, που συνυπάρχουν χρόνια προβλήματα υγείας ή επισυμβαίνουν τραυματισμοί, απαραίτητη κρίνεται η συνδρομή από άλλες ιατρικές ειδικότητες, όπως η καρδιολογία και η ορθοπαιδική.
Ο παιδίατρος εκτιμά τη φυσική κατάσταση και την ανάπτυξη των μικρών αθλητών. Είναι μια ευκαιρία να διαγνώσει προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας ή παράγοντες αυξημένου κινδύνου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ασφαλής αθλητική δραστηριότητα. Η κλινική εξέταση θα πρέπει να εστιάσει κυρίως στο καρδιαγγειακό και το μυοσκελετικό σύστημα, ενώ κατά περίπτωση επιβεβλημένη μπορεί να κριθεί η παραγγελία παρακλινικών εξετάσεων, όπως το ηλεκτροκαρδιογράφημα, το υπερηχοκαρδιογράφημα, οι ακτινογραφίες, η μαγνητική τομογραφία κ.ά..
Συνηθέστερα ορθοπαιδικά προβλήματα σε ένα παιδί που αθλείται:
α) Κατάγματα
Η πιθανότητα κατάγματος ποικίλει ανάλογα με το άθλημα, την ηλικία και το φύλο του παιδιού. Γενικότερα πάντως πρέπει να σημειωθεί πως στα αθλήματα επαφής (contact sports, π.χ. ποδόσφαιρο) η πιθανότητα κατάγματος είναι πολλαπλάσια σε σύγκριση με τα υπόλοιπα (non-contact sports, π.χ. στίβος). Η δε πιθανότητα κατάγματος είναι διπλάσια σε αγόρια από ό,τι σε κορίτσια στις περισσότερες ηλικίες. Τα κατάγματα των οστών κατά την παιδική ηλικία παρουσιάζουν κάποιες ιδιαιτερότητες που καθιστούν επιβεβλημένη την κατάλληλη διερεύνηση.
Άλλη μια κατηγορία καταγμάτων που παρουσιάζει ιδιαιτερότητες σε νέους αθλητές και παιδιά, είναι τα κατάγματα κόπωσης (stress fractures). Αυτά προκαλούνται όχι από οξύ τραυματισμό, αλλά από συνεχή και επαναλαμβανόμενη καταπόνηση, συνηθέστατα σε αθλητές υψηλού επιπέδου στο πλαίσιο συνδρόμου υπέρχρησης. Συνήθως αφορούν τα μετατάρσια ή την κνήμη και οφείλονται στο γεγονός ότι ο σκελετός δεν είναι ακόμη ώριμος για να αντεπεξέλθει σε ακραίες και συνεχείς φορτίσεις. Η θεραπεία τους δεν παρουσιάζει δυσκολίες, όμως ο ιατρός θα πρέπει, προκειμένου να τεθεί έγκαιρα η διάγνωση, να είναι ευαισθητοποιημένος και να παραγγείλει ακτινολογικό έλεγχο παρά την απουσία οξέος τραυματισμού.
Τα οστεοχόνδρινα κατάγματα που είναι αρκετά συχνά κατά την παιδική και νεανική ηλικία, είναι ενδοαρθρικά, μπορεί να οφείλονται σε τραυματισμό ή να επισυμβούν αυτόματα και χρήζουν στις περισσότερες των περιπτώσεων χειρουργικής θεραπείας. Η μη άρτια αντιμετώπισή τους, μπορεί να υπονομεύσει τη διάρκεια ζωής μιας άρθρωσης και να οδηγήσει στην ανάπτυξη πρώιμης αρθρίτιδας.
β) Οστεοχονδρίτιδες
Οι οστεοχονδρίτιδες αποτελούν αρκετά συχνές εστίες ενόχλησης σε παιδιά και νεαρούς εφήβους που ασχολούνται με τον αθλητισμό. Οι συχνότερες είναι η οστεοχονδρίτιδα του κνημιαίου κυρτώματος (Osgood Schlatter disease) και η οστεοχονδρίτιδα της πτέρνης (Sever disease). Αυτές προκαλούνται από τις δυνάμεις ελκυσμού που ασκούνται από ισχυρούς τένοντες (επιγονατιδικός και αχίλλειος αντίστοιχα) στο άωρο οστό του νεαρού αθλητή. Η θεραπεία είναι συνήθως απλή, προϋποθέτει όμως συχνά αποχή από αθλητικές δραστηριότητες μέχρι τη σκελετική ωρίμανση.
γ) Οσφυαλγία
Η οσφυαλγία κατά την παιδική ηλικία - σε αντίθεση με την οσφυαλγία των ενηλίκων - χρειάζεται πάντοτε διερεύνηση. Μπορεί να οφείλεται σε τραυματισμό κατά την άθληση, σε αναπτυξιακές διαταραχές όπως η σπονδυλολίσθηση κατά την οποία ένας σπόνδυλος μετατοπίζεται σε σχέση με το γειτονικό του, σε διαταραχή του άξονα της σπονδυλικής στήλης (σκολίωση, κύφωση κ.λπ.), ή να υποκρύπτει ανατομικές παραλλαγές της σπονδυλικής στήλης. Σε κάθε πάντως περίπτωση, το παιδί θα πρέπει να εξετάζεται για διαταραχές του άξονα ιδιαίτερα κατά τις ηλικίες από οκτώ έως και 14 ετών, από ειδικό ορθοπαιδικό, καθώς η πρόληψη σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σημαντική.

* Ο Ματθαίος Π. Κυριακίδης είναι χειρουργός ορθοπαιδικός, πτυχιούχος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, ειδικευθείς στο Νοσοκομείο ΚΑΤ και στα Νοσοκομεία Birmingham Heartlands και Queen’s Hospital της Μ. Βρετανίας.