Σε μια εποχή που οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εμφανίζουν μείωση του καπνίσματος, εμείς οι Έλληνες σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είμαστε πρώτοι στους καπνιστές καθώς το 38,4% του πληθυσμού άνω των 15 ετών καπνίζει. Η μικρή μείωση των ανδρών καπνιστών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια υπεραναπληρώθηκε από τη μεγάλη αύξηση των γυναικών καπνιστριών. Η διακοπή του καπνίσματος στις μεγαλύτερες ηλικίες (πιθανόν λόγω της εμφάνισης προβλημάτων) που έχει επιτευχθεί, δεν οδηγεί στη μείωση των καπνιστών, γιατί σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες καταγράφεται μεγάλη αύξηση του καπνίσματος στις ηλικίες 15 - 18 ετών.
Το κάπνισμα μεταξύ των εφήβων είναι συχνότερο στην εποχή μας, αφού σύμφωνα με μελέτες τα Ελληνόπουλα ξεκινούν να καπνίζουν από την ηλικία των 12 - 13 ετών και το 13% των εφήβων δηλώνουν τακτικοί καπνιστές. Γνωρίζουμε πλέον ότι η νικοτίνη που περιέχεται στα τσιγάρα είναι εθιστική και εξαρτησιογόνος ουσία και ότι στην τρυφερή ηλικία των 12 - 13 ετών λίγα τσιγάρα την ημέρα μπορούν να προκαλέσουν εθισμό.

Ποιοι παράγοντες οδηγούν τα παιδιά στο κάπνισμα
Οι παράγοντες που σπρώχνουν τα παιδιά στο κάπνισμα είναι πολλοί και αφορούν σε τομείς του περιβάλλοντος και της προσωπικότητας του παιδιού. Περιέργεια, μίμηση, αίσθηση ανεξαρτητοποίησης και κοινωνικοποίησης, τρόπος καταπολέμησης του άγχους είναι τα συνήθη αίτια έναρξης του περιστασιακού καπνίσματος. Αργότερα το κάπνισμα γίνεται μέσο επικοινωνίας στις σχέσεις, στην παρέα και στη διασκέδαση, μέρος της προσωπικότητας και τρόπος ζωής (lifestyle).
Η επίδραση του περιβάλλοντος είναι καθοριστική, καθώς τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές γονιών, δασκάλων και φίλων. Τα παιδιά γονιών καπνιστών έχουν πολλαπλάσιες πιθανότητες να γίνουν καπνιστές. Η διαφήμιση με την άμεση ή έμμεση προβολή των προϊόντων καπνού επιδρά επίσης στο κάπνισμα των εφήβων, αφού γνωρίζουμε πόσο ευάλωτα είναι τα παιδιά στα διαφημιστικά μηνύματα.

Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα
Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα είναι σε όλους πια γνωστοί (καρκίνος, αγγειοπάθειες, πνευμονοπάθειες, καρδιοπάθειες,). Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στους μικρούς καπνιστές είναι ακόμα πιο σοβαρές, καθώς ο οργανισμός τους, οι μηχανισμοί άμυνας, και κυρίως το αναπνευστικό σύστημα δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως Το κάπνισμα ειδικά για παιδιά με ιστορικό άσθματος είναι ολέθριο.

Τρόποι αντιμετώπισης
Γονείς, δάσκαλοι και γιατροί πρέπει συντονισμένα να δράσουν για να έχει αποτέλεσμα η αντικαπνιστική προσπάθεια. Ο δάσκαλος που καπνίζει στο σχολείο και ο γιατρός που καπνίζει στο ιατρείο ακυρώνουν με τη στάση τους πολλές «ημερίδες» και «ομιλίες» κατά του καπνίσματος.
Τα παιδιά δεν ανησυχούν για τις απώτερες συνέπειες του καπνίσματος (καρκίνος κ.λπ.), τα ενδιαφέρουν περισσότερο οι άμεσες επιπτώσεις, όπως είναι τα κίτρινα δόντια, η μυρωδιά του τσιγάρου στα μαλλιά, η δύσοσμη αναπνοή, η εύκολη κόπωση.
Οι γονείς πρέπει με ηρεμία να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τις συνέπειες του καπνίσματος, δίνοντας έμφαση στα άμεσα αποτελέσματα, να στρέψουν το ενδιαφέρον τους σε αθλητικές δραστηριότητες και την υγιεινή διατροφή, αλλά πάνω από όλα να διατηρήσουν στενή επαφή μαζί τους.
Στα σχολεία η «αγωγή υγείας» πρέπει να λειτουργήσει ουσιαστικά και όχι τυπικά. Είναι γνωστό ότι χώροι του σχολείου χρησιμοποιούνται για κάπνισμα από μαθητές.
Να ζητηθεί η ενεργητική συμμετοχή δασκάλων και καθηγητών στην προσπάθεια κατά του καπνίσματος των μαθητών, γιατί ο ρόλος τους στη διαμόρφωση απόψεων και συμπεριφορών των παιδιών είναι καταλυτικός.
Οι γιατροί πρέπει να συμβάλουμε πιο ενεργά στην ενημέρωση κυρίως των εφήβων και να τους αποτρέψουμε από την έναρξη μιας επιζήμιας συνήθειας που θα έχει επιπτώσεις σε όλη τους τη ζωή. Μαζί με τη λήψη του ιστορικού και εξετάζοντας έναν έφηβο, ας αδράξουμε την ευκαιρία να τονίσουμε τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος.
Η συντονισμένη δράση προϋποθέτει οργάνωση που πολλές φορές λείπει από την κοινωνία μας και αδρανοποιεί τα μέλη της. Ας μη σταθεί αυτό εμπόδιο στην ατομική προσπάθεια του καθένα μας προσωπικά. Εύκολα βρίσκουμε σήμερα την πληροφορία για τις «βλαβερές συνέπειες του καπνού» και σίγουρα υπάρχει παιδί-έφηβος στο περιβάλλον μας…

* Η Μαρία Λόζου είναι παιδίατρος, πρώην διευθύντρια της Παιδιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Μυτιλήνης.