Συχνό φαινόμενο, ιδιαίτερα την περίοδο της Σαρακοστής, αποτελεί η υιοθέτηση μιας νηστίσιμης διατροφής, κυρίως λόγω θρησκευτικών παραδόσεων. Το κύριο χαρακτηριστικό της διατροφής σε περίοδο νηστείας είναι η απουσία τροφίμων ζωικής προέλευσης (κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα) και η αυξημένη κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων (ψωμί, ρύζι, ζυμαρικά, όσπρια), φρούτων και λαχανικών και θαλασσινών. Πολλοί επιλέγουν ακόμη και μια πιο αυστηρή νηστεία, αποφεύγοντας και το λάδι.
Πώς όμως επηρεάζει αυτή η αλλαγή τη σωματική υγεία του καθενός; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η νηστεία και τι κινδύνους κρύβει;

Αρχικά, πρέπει να επισημάνουμε ότι η συνολική ενεργειακή πρόσληψη από ένα νηστίσιμο πρόγραμμα διατροφής είναι περίπου ίση με την ενεργειακή πρόσληψη από μια φυσιολογική και ισορροπημένη διατροφή που ακολουθεί τα πρότυπα της μεσογειακής δίαιτας. Αυτό συμβαίνει διότι αυξάνεται, κατά μεγάλο ποσοστό, η πρόσληψη ενέργειας από τις αμυλούχες τροφές, ενώ παράλληλα μειώνεται η κατανάλωση λίπους και πρωτεϊνών. Επίσης, ισχύει σε περιπτώσεις όπου δεν ακολουθείται άκρως αυστηρή δίαιτα, δηλαδή επιτρέπεται η κατανάλωση λαδιού.

Η μειωμένη αυτή κατανάλωση πρωτεϊνών και λίπους και συγκεκριμένα τροφίμων ζωικής προέλευσης, η αύξηση της κατανάλωσης φυτικών ινών, φρούτων και λαχανικών, όσο και των θαλασσινών, είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση πολλών ευεργετικών αποτελεσμάτων τόσο στη σωματική, όσο και στην ψυχική υγεία.

Αναλυτικότερα, τα πλεονεκτήματα της νηστείας είναι τα εξής:
1. Μείωση των επιπέδων χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, λόγω μείωσης της κατανάλωσης λίπους και κυρίως κορεσμένου. Έχει παρατηρηθεί μείωση της ολικής και της LDL χοληστερόλης σε ποσοστό μέχρι και 20%.

2. Μείωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου και της αρτηριακής πίεσης.
3. Βελτίωση της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος, λόγω αύξησης της πρόσληψης φυτικών ινών, είτε μέσω των φρούτων και των λαχανικών, είτε μέσω των σύνθετων υδατανθράκων και οσπρίων. Αυτό είναι επίσης σημαντικό στην πρόληψη διαφόρων μορφών καρκίνου.
4. Τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος και ενίσχυση της συνολικής υγείας, λόγω αύξησης της πρόσληψης αντιοξειδωτικών ουσιών.
5. Αύξηση της πρόσληψης πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και κυρίως ω-3 (DHA και EPA), μέσω κατανάλωσης θαλασσινών, τα οποία κρίνονται απαραίτητα για την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος και της πνευματικής ανάπτυξης. Αυτό είναι σημαντικό μετέπειτα για τη μείωση της εμφάνισης κατάθλιψης και ψυχικών διαταραχών.

Παρ’ όλα όμως τα παραπάνω οφέλη, η νηστεία παρουσιάζει και κάποιους κινδύνους, οι οποίοι χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, ακόμα περισσότερο σε ομάδες κινδύνου όπως τα άτομα με σιδηροπενική αναιμία και διαβήτη και οι έγκυες γυναίκες.

Η πολύ αυστηρή και μεγάλης διάρκειας νηστεία μπορεί να προκαλέσει ελλείψεις σε διάφορα θρεπτικά συστατικά, όπως σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, στο σίδηρο και στο ασβέστιο.

Γι’ αυτόν το λόγο απαιτείται αύξηση της κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων, για μεγαλύτερη πρόσληψη των μικροθρεπτικών αυτών συστατικών. Συγκεκριμένα, για την κάλυψη των απαιτήσεων σε ασβέστιο, μπορεί να πραγματοποιηθεί αύξηση της κατανάλωσης πράσινων φυλλωδών λαχανικών (μαρούλι, μπρόκολο, κουνουπίδι, σπανάκι κ.ά.), ξηρών καρπών (όπως καρύδια, αμύγδαλα, ηλιόσποροι, ταχίνι, σουσάμι), κάποιων ενισχυμένων προϊόντων, όπως διάφορων δημητριακών και χυμών, και τέλος χαλβά, αλλά με μέτρο λόγω του υψηλού θερμιδικού του περιεχομένου.

Από την άλλη, για επαρκή ποσότητα σιδήρου συνίσταται πάλι η κατανάλωση πράσινων φυλλωδών λαχανικών, ξηρών καρπών, οσπρίων, όπως οι φακές, και αποξηραμένων φρούτων. Για την καλύτερη απορρόφησή του, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι πρέπει να γίνει ταυτόχρονη αύξηση της πρόσληψης τροφίμων με βιταμίνη C, όπως εσπεριδοειδών.

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η νηστεία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη σωματική υγεία και ευεξία, αλλά μόνο όταν πραγματοποιείται για ένα μικρό χρονικό διάστημα και από άτομα τα οποία δεν εμφανίζουν πολύ υψηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά.