«Τις ρίζες και τα μάτια μας/μήπως σωθούν βλαστάρια και κλωνιά» 

(από το ποίημα «Ρίζες» της συλλογής «Άλλοι ουρανοί», 2023) 

«Μόνος σε άνυδρα εδάφη βαδίζοντας/για καθαρότητα ζωής/φλέγομαι θυσιαζόμενος σε οράματα ουτοπίες»  

(Από το ποίημα «Καθαρές γλιστέρνες» της συλλογής «Άλλοι ουρανοί», 2023) 

Τα παραπάνω αποσπάσματα από δύο ποιήματα της τελευταίας συλλογής του Ξενοφώντα Μαυραγάνη, που κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά τον αιφνίδιο θάνατό του, («Άλλοι ουρανοί», Εκδόσεις Μπαρμουνάκης, Θεσσαλονίκη 2023, Επιμέλεια - Πρόλογος: Δημήτρης Μπρούχος) κρυσταλλώνουν μέσα τους κάποιες από τις βασικές αρχές της κοσμοθεωρίας και του αξιακού φορτίου του εκλιπόντος. 

Γνώρισα τον αείμνηστο και ξεχωριστό Ξενοφώντα πριν από 20 περίπου χρόνια, όταν επιστρέφοντας στο Πλωμάρι, τη γενέθλια γη, που βέβαια ποτέ δεν είχε εγκαταλείψει, πήρε στα χέρια και στις πλάτες του την αδρανοποιημένη «Λέσχη Πλωμαρίου Βενιαμίν ο Λέσβιος» και την κατέστησε σ’ ένα από τα πιο δραστήρια και δυναμικά πολιτιστικά σωματεία του νησιού: εκδηλώσεις, εκθέσεις, συνέδρια, βραβεύσεις μαθητών, συνεργασίες με άλλα σωματεία, προβολές, εκδόσεις, ριζική ανακαίνιση του ιστορικού κτηρίου στην παραλία του Πλωμαρίου είναι μερικά από τα επιτεύγματα ενός ανθρώπου δραστήριου, ικανότατου, οξυδερκή, που κατόρθωσε να εμπνεύσει τους συνεργάτες του, να τους δώσει όραμα, ουτοπικό και γήινο συγχρόνως, να τους κινητοποιήσει . 

Ο Ξενοφώντας αγαπούσε το Πλωμάρι, αγαπούσε τα γράμματα, τις τέχνες, τον πολιτισμό. Και η αγάπη του αυτή δεν ήταν θεωρητική αλλά μετουσιωνόταν σε πράξη, έργο, προσφορά. Μπροστάρης πάντα ο ίδιος, ανήσυχος και ανικανοποίητος, πάντα σχεδίασε, συνεχώς διεκδικούσε και πάντα κάτι υλοποιούσε. 

Η εντονότατη δράση του στη «Λέσχη Πλωμαρίου», το άνοιγμα του στην κοινότητα, συνυπήρξε με την εσωτερική του καταβύθιση στον κόσμο της λογοτεχνίας, στην πεζογραφία και στην ποίηση. Ο Μαυράγανης έδινε το χέρι του στους άλλους και τους καλούσε τόσο στο χώρο του πολιτισμού, όσο κα ξεχωριστά στο πεδίο της λογοτεχνίας. 

«Όχι. Ποτέ δεν πίστεψα/στην ανάσταση νεκρών./Μόνο την ανάπλαση ψυχών και νόων,/μια ζωή επιμένοντας στα αδύνατα,/κυνηγώ» γράφει στις «Καθαρές γλιστέρνες». 

Το λογοτεχνικό του έργο, εννιά βιβλία πεζογραφίας και ένα βιβλίο ποίησης, καθώς και πολλά πεζά και ποιήματα δημοσιευμένα στο «Λεσβιακό Ημερολόγιο. Γράμματα - Τέχνες - Πολιτισμός» του Παναγιώτη Σκορδά και σε ηλεκτρονικά περιοδικά έχουν κερδίσει τον έπαινο της κριτικής και την αγάπη των αναγνωστών. Καθώς τώρα έχει πια ολοκληρωθεί είναι σίγουρο ότι θα ξαναδιαβαστεί και θα μελετηθεί συνολικά και συγκριτικά και υπό το πρίσμα ότι «οι εμπνεύσεις του συνιστούν συνοπτική έκφραση των διαλογισμών», όπως ο ίδιος καταθέτει στον πρόλογο της συλλογής. 

Ο Ξενοφώντας υπήρξε μία προσωπικότητα πληθωρική, διορατική, επίμονη που άφησε το αποτύπωμά του στον χώρο της νομικής επιστήμης και στη δημοσιογραφία, συνομίλησε με την ιστορία της χώρας μας, αγάπησε, προσέφερε και τίμησε το νησί και το χωριό του, πίστεψε και αγωνίστηκε για τις ιδεολογικές του αρχές, περπάτησε σε άνυδρα εδάφη με την πίστη ότι και τα αδύνατα γίνονται δυνατά, έθεσε τα γράμματα και τον πολιτισμό ως κορωνίδα της ανθρώπινης δημιουργίας και υπέρτατη αξία. 

Θα τον θυμάμαι πάντα με αγάπη, ανήσυχο, οξυδερκή, δημιουργικό, δυναμικό, με πηγαίο χιούμορ και πάντα φρέσκιες ιδέες, ευθυτενή και αποφασιστικό με το ψάθινο καπέλο του να σεργιανά στη Λέσχη, στο Πλωμάρι και στον Άγιο Ισίδωρο, να παρακολουθεί εκδηλώσεις στη Μυτιλήνη, να πίνει τον καφέ του στην πλατεία της Αγιάσου, να γράφει άρθρα, ποιήματα και πεζά, να κυνηγά ουτοπίες και να φροντίζει τις “ρίζες”. 

Με το ποίημά του «Τις Ρίζες» τον αποχαιρετώ, εκφράζοντας τα συλλυπητήρια μου στην πολυαγαπημένη του σύζυγο, Έφη, στα παιδιά του και στα εγγόνια του. 

«Βαραίνουν τα κυπαρισσόμηλα/ Αύγουστος και στα ξεψυχίσματά του/ωριμάζουν όλα./ Ως και τα άχρηστα και τα ανωφελή./ αναγκάζοντας τις ψηλές/ κι απρόσιτες κορφές/ να δουν σκύβοντας τις ρίζες τους/ σφηνωμένες σα σκληρά βράχια/κι άνυδρα διψασμένα χώματα./ Τις ρίζες και τα μάτια μας/Μήπως σωθούν βλαστάρια και κλωνιά». 
 

Ξενοφών Μαυραγάνης. In Memoriam  

Της Δρ Έλενας Σοφιανού, εκπαιδευτικού, ερευνήτριας 

 Τα διηγήματα του Ξενοφώντα Μαυραγάνη, τα οποία συνθέτουν το βιβλίο «Πάντα Ξένοι», μας υπενθυμίζουν ότι οι ζωές των ανθρώπων βρίσκονται συχνά στο έλεος της ιστορίας. Η πυρπόληση της σύγχρονης Τροίας, «της νύμφης» Σμύρνης, έστειλε χιλιάδες ανθρώπους από την προαιώνια γη των Ιώνων και το Αιολέων στις προκυμαίες και τις παραλίες των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου. 

Ο συγγραφέας ιστορεί, περιγράφει βασανισμένους ανθρώπους που κατάφεραν να επιβιώσουν. Οι πιο ψυχωμένοι από αυτούς να επιτύχουν, αν και οι «περισσότεροι ντόπιοι τους ήθελαν Τουρκόσπορους, ξενομερίτες, γιαουρτοβαφτισμένους».( Μαυραγάνης, Ξ., «Στη δεύτερη πατρίδα», στο «Πάντα Ξένοι», Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2022, σσ. 51-69). Ο Ξενοφών Μαυραγάνης σπάει το τσόφλι της ιστορίας και πηγαίνει μέσα, στις μικροιστορίες των ρημαγμένων αυτών ανθρώπων. Όμως, πιο ξένος κι από τους πρόσφυγες είναι ο Κυρ-Σταύρος, ο ήρωας του διηγήματος «Από Αγάπη». Ξένος ως προς την ανθρώπινη υπόστασή του, δέσμιος των πιο εσωτερικευμένων προκαταλήψεων και προτύπων της πατριαρχικής κοινωνίας: άνδρες - αφέντες, οι οποίοι διαφωνούν, τιμωρούν, σκοτώνουν. 

Αυτές οι εσωτερικευμένες προκαταλήψεις, αυτά τα κανονιστικά δίπολα, άνδρας - γυναίκα, γιός - θυγατέρα, πατέρας - πατριάρχης, υποταγμένη γυναίκα - μάνα, η οποία ζει για τους άλλους…Ναι, αλλά και μέσω των άλλων.( Βίντις, Κ., «Η φιλοσοφία ως πάθος. Η ζωή και το έργο της Σιμόν ντε Μπωβουάρ», Φιλίστωρ, Αθήνα, 1998) Οι πεποιθήσεις αυτές έχουν καταστήσει τους θύτες, θύματα μιας αρσενικής αποικιοποίησης.  

Με ενδελεχή περιγραφή και υποδόριο σαρκασμό, ο συγγραφέας χτίζει τον χαρακτήρα του ήρωά του ανατέμνοντας στερεότυπα της ελληνικής επαρχίας που δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει στις βασικές δομές τους: «Κι ήταν πολύ θρήσκος ο Κυρ-Σταύρος. Και πατριώτης, είχαν να λένε […] και στις εθνικές εορτές πρώτος και καλύτερος ο Κυρ-Σταύρος».( Μαυραγάνης, Ξ., «Από Αγάπη», στο «Πάντα Ξένοι», Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2022, σσ. 71-77). 

Χρησιμοποιώντας πατριαρχική γλώσσα, ο συγγραφέας αναδεικνύει το ιστορικό-κοινωνικό βάθος της διήγησής του υπονομεύοντάς το: «[…] στο δεύτερο, όμως, που ήταν κι αυτό κορίτσι, ‘κεφάλωσε’ την πεθερά του, κι ύστερα ακολούθησαν άλλα τρία, ένα κάθε δυο χρόνια. Όμως, ο γιός, ψωλαράς που τόσο περίμενε, δεν ερχόταν». Φυσικά, ο Κυρ-Σταύρος θα διάλεγε και τους γαμπρούς των θυγατέρων του, προπάντων για την Δώρα, «κόρη αντάξια με το όνομά του […] τέτοια ομορφιά, τέτοια εξυπνάδα και ικανότητα δεν την χάριζες και εύκολα».( Μαυραγάνης, Ξ., «Από Αγάπη», ό.π.» 

Ο συγγραφέας με λιτή γλώσσα, η οποία εμπλουτίζεται με τη λεσβιακή ντοπιολαλιά, ξηλώνει την «πραγματική» πραγματικότητα μιας εποχής απογυμνώνοντας την πατριαρχία των κοινωνικών δομών, την κυριαρχία του ματσίσμο.(Από τη λέξη «μάτσο», που σημαίνει πολύ ανδροπρεπής. Συ χρησιμοποιείται με αρνητική έννοια). Αλλά την Δώρα, «την χτύπησε ο έρωτας. Δυνατός, παράφορος, ακατανίκητος».(Μαυραγάνης, Ξ., «Από Αγάπη», ό.π.) «Ένα μεσημέρι, ο πατέρας της μπούκαρε στο σπίτι που έμεναν οι ερωτευμένοι φοιτητές. Δυο κρότοι πιστολιού […]».(Μαυραγάνης, Ξ., «Από Αγάπη», ό.π.) Ο Κυρ-Σταύρος καταδικάστηκε σε ισόβια «χωρίς ποτέ να θελήσει να δει κανέναν. Μέχρι την ώρα της ταφής του».( Μαυραγάνης, Ξ., «Από Αγάπη», ό.π.) 

Ο Ξ. Μαυραγάνης φαίνεται να εκφράζει την πίστη του στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, στο Αυτεξούσιο, ερώτημα που βρίσκεται στο επίκεντρο της δυτικής φιλοσοφίας. (Ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Πωλ Σαρτρ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπο είναι Αυτεξούσιος. Η ελεύθερη βούλησή του ή τον ανυψώνει στη θέωση ή τον οδηγεί στην απώλεια. Βλ. Σαρτρ, Ζ.-Π., Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, Αρσενίδης, Αθήνα, 1981). 

Ο Κυρ-Σταύρος εγκλώβισε την ψυχή του στο σκοτάδι για να εξιλεωθεί από τον ίδιο τον εαυτό του όπως ο Αυτοτιμωρούμενος, στο «βαρύ» ποίημα του Σαρλ Μπωντλαίρ: 

Είμαι η πληγή και το μαχαίρι! 

Είμαι το χαστούκι και το μάγουλο! 

Είμαι τα μέλη κι ο τροχός 

και το θύμα και ο δήμιος! 

Είμαι της καρδιάς μου ο βρυκόλακας.