Τα 90 τόσα χρόνια που χωρίζουν τις φωτογραφικές μαρτυρίες αυτές με το σήμερα, είναι ακριβώς μία γενιά ολόκληρη. Αυτή η γενιά των τελευταίων Ελλήνων που έζησαν στις αρχές του 20ού αιώνα στα μικρασιατικά παράλια, είχε την ατυχία να ζήσει όχι ένα, αλλά δύο διωγμούς, το 1914 και 1922. Ο πρώτος διωγμός του Ιουνίου τού 1914 που τον έζησαν κυρίως οι κάτοικοι της περιοχής της Παλαιάς και της Νέας Φώκαιας, έμεινε άγνωστος στη συλλογική μνήμη λόγω απουσίας φωτογραφικών τεκμηρίων. Τα μόνα τεκμήρια που είχαμε, ήτανε μνήμες άυλες, αυτές που έφεραν μαζί τους οι Φωκιανοί πρόσφυγες, αυτές που μπόρεσαν και κράτησαν σα φυλακτά βαθιά μέσα στην ψυχή τους.

Με τις αφηγήσεις στα παιδιά και στα εγγόνια τους καταφέρανε όσο μπορούσαν να μεταφέρουν έως τις μέρες μας την εικόνα της χαμένης τους πατρίδας. Μια εικόνα, που όσο περνούσε ο καιρός και έφευγε ο ένας μετά τον άλλον από τη ζωή, χανότανε και αυτή σιγά - σιγά.

Οι φωτογραφίες τού Σαρτιώ

Η εύρεση των φωτογραφιών τού Φελίξ Σαρτιώ, όμως, έρχεται να συγκεκριμενοποιήσει μια για πάντα την ιστορία, αλλά και το δράμα αυτού του τόπου. Ενός τόπου με ιδιαίτερα ένδοξη ιστορία. Οι Φωκιανοί είναι αυτοί που στον 6ο αιώνα π.Χ. ίδρυσαν την πόλη της Μασσαλίας, αλλά και άλλες αποικίες, και έτσι διέδωσαν στα νότια παράλια της Γαλλίας και στη δυτική Μεσόγειο τον ελληνισμό.

Στις φωτογραφίες διακρίνεται καπνός να βγαίνει από κάποια συνοικία στη Χερσόνησο, καμμένα και λεηλατημένα σπίτια, πτώματα στην παραλία, κόσμο στο γιαλό να επιβιβάζεται σε βάρκες και πλοιάρια για να μεταφερθεί στην απέναντι όχθη, στη Μυτιλήνη, στη Θεσσαλονίκη ή τον Πειραιά. Μερικές με γαλλικές λεζάντες «Φώκαια, γεγονότα 1914». Η ταυτοποίηση του φωτογράφου με το Γάλλο αρχαιολόγο Φελίξ Σαρτιώ έγινε με την ανακάλυψη ότι είχε γραφτεί το 1914 από αυτόν με το τίτλο «Le sac de Phocée et l’expulsion des Grecs ottomans d’Asie-Mineure» (Η λεηλασία της Φώκαιας και ο διωγμός των Ελλήνων Οθωμανών της Μικράς Ασίας).

Έτσι, η Ιστορία μάς χτύπησε την πόρτα και μας ζήτησε να μεσολαβήσουμε για να παρουσιάσουμε τη «Μνήμη» στους νόμιμους κατόχους της. Βρήκε ότι ο χρόνος που πέρασε, ήταν αρκετός, αλλά έπρεπε να βιαστεί να προλάβει έστω και έναν που να έχει βιώσει το διωγμό και να είναι ακόμα εν ζωή.