«Κυδωνίαι ή Αϊβαλί (Μικρά Ασία). Έδρα διοικήσεως α΄ τάξεως, υπαγομένη εις το Σαντζάκ (Μουτεσαριφλίκιον) Βαλουκεσερίου (Καρασή) της Νομαρχίας Προύσης, υπαγομένου εις αυτήν μόνον του εις ημίσειαν ώραν απέχοντος προς νότον Γιανισταροχωρίου, κατοικουμένου υπό πληθυσμού ορθοδόξου εκ 2.000 ψυχών και έχοντος λαμπράν εκκλησίαν. Αι Κυδωνίαι κείνται εις απόστασιν 50 λευγών εκ Κωνσταντινουπόλεως εις την 44ο 38΄μήκους και 39ο 25΄ πλάτους, εν μέσω λιμένος ασφαλεστάτου και ευρυχώρου, ώστε να περιλάβη του μεγαλυτέρους στόλους, περιβαλλομένη προς βορράν και δυσμάς εκ πληθύος νησίδων Εκατονήσων επονομαζομένων, ως σπουδαιοτέρα είναι τα Μοσχονήσια, κείμενη προς δυσμάς και εντελώς κατέναντι των Κυδωνιών εις ημισείας ώρας διά θαλάσσης απόστασιν, έχουσα δε πληθυσμόν περί τας 9.000 αμιγή ορθόδοξον, λαμπράς οικοδομάς, εκκλησίας, σχολεία και υπαγομένη διοικητικώς εις Μυτιλήνην.
Αι Κυδωνίαι είναι εκ των νεωτέρων πόλεων της Ασιατικής Τουρκίας, ιδρυθείσα μόλις προ 450μ.περίπου ετών και ακμάσασα ιδίως προ του 1820 πνευματικώς και υλικών, με την εν αυτή περιώνυμον Ακαδημίαν της, ένθα εδίδαξαν οι διασημότεροι των τότε λογάδων του έθνους, ανοικοδομηθείσα σχεδόν εκ θεμελίων μεταγενεστέρως, ακμάζει ήδη πνευματικώς και υλικώς ένεκα των τελείων σχολών της και των μεμορφωμένων κατοίκων της. Αριθμεί σήμερον πληθυσμόν αμιγή χριστιανικόν ορθόδοξον περί τας 30.000 ψυχών, εκτός των υπαλλήλων εν γένει της Κυβερνήσεως και της στρατιωτικής φρουράς εξ 100 στρατιωτών εις τρεις στρατιωτικούς σταθμούς. Έχει Γυμνάσιον τέλειον αναγνωρισμένον παρά του Πανεπιστημίου, τρία Παρθεναγωγεία και τρία Αρρεναγωγεία, φοιτώντων εν αυτοίς περί του 1.700 - 2.000 μαθητών, αμφοτέρων των φύλων, με ετήσιαν δαπάνην 2.000 λιρών περίπου. έχει μικρόν Στρατιωτικόν Νοσοκομείον και Ιερόν Νοσοκομείον με κλίνας περί τας 45, ένθα νοσηλεύονται δωρεάν παντός φύλου και θρησκεύματος ασθενείς με δαπάνην ετήσιαν 1.000 περίπου λιρών, διατηρούμενον δε κάλλιστα και εις θέσιν υγιεινήν ευάερον παρά τη θαλάσση...
... Έχει πέντε διάφορα μοναστήρια με πληθύν δωματίων εν τοις περιβόλοις των εις θέσεις γραφικάς και ωραίας πέριξ των Κυδωνιών, με ηγούμενον μόνον προϊστάμενον και άτινα χρησιμεύουσιν ωρισμένως ως θέρετρα ευπορουσών οικογενειών· αυθονίαν λαμπρών καφενείων, περιοδικών μεταβαλλομένων εις θέρετρα, εμπορικήν λέσχην, ευρωπαϊκώτατα ζαχαροπλαστεία, ταχυδρομείον, τηλεγραφείον και εν γένει είναι πόλις με κατοίκους φιλόξενους και ευπροσηγόρους. Έχει δε μίαν Ανώνυμον Εταιρίαν, ιδρυθείσαν προ εικοσαετίας προς διώρυξιν του λιμένος, αλλ’ ης το προνόμιον λήγει, οι δε Κυδωνιάται πεπεισμένοι εισίν ότι η Α.Α.Μ. ο Σεπτός ημών Μοχάρχης, εν τη πατρική Αυτού μερίμνη υπέρ της ευημερίας και προαγωγής των λαών Του, θέλει ευδοκήση και διατάξη να αφεθεί ελεύθερον το εισαγωγικόν και εξαγωγικόν εμπόριον της πόλεως αυτών εκ της βαρείας και καταθλιπτικής φορολογίας των διοδίων, άπερ εμάραναν τον άλλοτε ζωηρόν των Κυδωνιών εμπόριον.
Κύριον εξαγωγικόν εμπόριον των Κυδωνιών εισί τα λαμπρά, γλυκύτατα έλαια, άτινα αν υπήρχεν ευρωπαϊκή Παρασκευή ηδύναντο να συναγωνισθώσιν επιτυχώς με τα περιώνυμα της Λούκας, ων υστερούσιν μόνον κατά την όψιν και την εξωτερικήν πολυτέλειαν· ετησίως παράγεται σπουδαίον ποσόν ελαίου, εις ευόρους δε εσοδείας, ων η εφετεινή, ανέρχεται εις 7 έως 8 εκατομμύρια οκάδων· συνεπώς εξάγει και λαμπράς φαγωσίμους ελαίας, προτιμωμένας πανταχού. Προς έκθλιψιν και παραγωγήν του ελαίου υπάρχουσιν εν Κυδωνίαις περί τα 80 ελαιοτριβεία παλαιού συστήματος και 14 ατμομηχαναί με 3 - 4 πιεστήρια εκάστη. Επίσης παράγεται αρκετός σίτος και οίνος με 200 περίπου μικρά και μεγάλα οινοπνευματοποιεία και οινοπνευματοπωλεία· μαστίχη παγκοσμίως γνωστή εις ως αρίστης ποιότητος και κονιάκ· 24 σαπωνοποιεία, 40 μαχαιροποιεία, 50 βυρσοδεψεία, 4 αλευρομηχανάς και αναλόγως εν γένει πάντα τα βιοποριστικά επαγγέλματα εν σχετική ακμή. Συγκοινωνία ατροπλοϊκή τακτική 4κις της εβδομάδος διά των ατμοπλοίων Παντολέοντος, Χατζή Δαμούτ, Χαμηδιέ και Κουρτζή.
Η πόλις των Κυδωνιών νυν έχει διοικητήν τον εξοχώτατον Μουχαρρέμ πασάν, πρώην Αγίου Όρους, βοηθόν δε υποδιοικητήν τον εξ. κ. Πρόδρομον Κεσσίσογλου εφένδην, Ιεροδίκην τον σοφολ. Σουλεϋμάν εφένδην, πρόξενον της Ελλάδος τον αξ. κ. Κ.Δ. Ταρσήν με τακτικόν αναπληρωτήν και διερμηνέα τον αξ. κ. Ζερβόν, διδάκτορα της Νομικής, υποπρόξενον της Μ. Βρεττανίας τον αξ. κ. Απ. Ηλιόπουλον και προξενικούς πράκτορας Γαλλίας μεν τον αξ. κ. Ν.Π. Σαπουντζόγλουν, Ιταλίας δε τον αξ. κ. L. Preve.
Κυδωνίαι τη 21 Νοεμβρίου 1900. ΑΙΟΛΕΥΣ.»
Δημοσιευμένο στο: «1901. Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ. Ημερολόγιον και επίτομος συνοπτική εγκυκλοπαίδεια του πρακτικού βίου»! Από το λάκκο των λεόντων, χωρίς σχόλια...

...ο Δανιήλ.