Χωρίς να παραγνωρίζω τη σημασία του Τύπου, ειδικότερα του επαρχιακού, αντιμετωπίζω με μεγάλο σκεπτικισμό την αποτελεσματικότητά του, σε ό,τι αφορά τα γενικότερα θέματα. Με τα τοπικά θέματα, εντάξει, δεν τρέχει τίποτα. Τα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, τόσο τα έντυπα όσο και τα ηλεκτρονικά, μπορούν να κάνουν σωστές υποδείξεις ή να ασκήσουν αποτελεσματικές πιέσεις για να διορθωθούν τυχόν κακώς κείμενα.
Σε θέματα όμως γενικότερου ενδιαφέροντος, εθνικής ή και διεθνούς κλίμακας, ποιος θα καθίσει να διαβάσει ή να ακούσει τι λέει «η Φωνή της Κολοπετινίτσας», το περιοδικό «των απανταχού Κυβιρραιωτών» ή ο ραδιοσταθμός ΑΡΕΣ-ΜΑΡΕΣ. Ακόμα και οι βουλευτές του αντίστοιχου νομού, δεν είμαι βέβαιος αν υπολογίζουν τα τοπικά Μ.Μ.Ε. ως πηγές ενημέρωσης ή προσανατολισμού. Σίγουρα τα βλέπουν μόνο σαν μέσα προβολής τους.
Εν τούτοις σε πολλές επαρχιακές εφημερίδες, όχι μόνο της Λέσβου, αλλά και της Αίγινας και της Λακωνίας (για να αναφερθώ σε τρεις περιοχές με τις οποίες συνδέομαι), διαβάζω εμπεριστατωμένες αναλύσεις της πολιτικής κατάστασης της χώρας ή των διεθνών εξελίξεων, αναλύσεις που συχνά συνοδεύονται και με υποδείξεις, για το τι πρέπει να γίνει.
Η όλη υπόθεση θυμίζει το περίφημο «δεξιότερα Κουροπάτκιν». Τίτλο κύριου άρθρου αθηναϊκής εφημερίδας, το 1904, με το οποίο ο συντάκτης του συμβούλευε τον Κουροπάτκιν, Ρώσο αρχιστράτηγο στη Μαντζουρία, πώς να πορευθεί για να νικήσει τους Ιάπωνες.
Εγώ, τα όσα γράφονται στις τοπικές εφημερίδες και αναφέρονται σε γενικότερα εθνικά ή διεθνή θέματα, τα βλέπω περισσότερο σαν την έκφραση των αντιλήψεων, των απόψεων ή των απωθημένων αν θέλετε, του συντάκτη τους, χωρίς να εξαιρώ και τα δικά μου γραφτά. Θεωρώ δηλαδή τις εφημερίδες και τα περιοδικά σαν βήματα, από τα οποία μπορεί κανείς να πει τη γνώμη του. Και δεν είναι μόνο έντυπα αυτά τα βήματα, είναι και ηλεκτρονικά, που είναι μάλιστα μεγαλύτερης εμβέλειας.
Πρόκειται για μια καινούργια, τεράστιας σημασίας εξέλιξη, μεγαλύτερη και από την εφεύρεση της τυπογραφίας. Ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 στις ΗΠΑ και αρχικά εξυπηρετούσε στρατιωτικούς και κατασκοπευτικούς σκοπούς, αλλά σε λιγότερο από 20 χρόνια γνώρισε παγκόσμια διάδοση, έγινε τελείως αυτόνομο και εν πολλοίς ανεξέλεγκτο.
Σήμερα η Πληροφορική έχει μεταβληθεί σε πολυδύναμη πηγή ειδήσεων και γνώσεων και ισχυρότατο μέσο επικοινωνίας αλλά και ψυχαγωγίας και έχει γίνει πολύ δημοφιλής, ιδίως στη νεολαία, που, μεταξύ μας, αποφεύγει ή σνομπάρει το διάβασμα, ενώ εντρυφά μετά μανίας στα διάφορα ιστολόγια και ιστότοπους, ενώ δεν ξεκολλά από το κινητό τηλέφωνο. Πιστεύω πως το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία θα επιφέρουν στην κοινωνία και στην οικονομία τέτοιες αλλαγές, που σήμερα δεν μπορούμε να τις φανταστούμε.
Όπως όλοι ξέρουμε ή έστω υποπτευόμαστε, η τηλεόραση είναι ένα από τα τρία ισχυρότερα μέσα επιβολής της εξουσίας των ισχυρών. Τα άλλα δύο είναι το χρήμα και το ποδόσφαιρο. Αν το καλοεξετάσετε, θα συμφωνήσετε πως οι απανταχού της γης ισχυροί ελέγχουν οπωσδήποτε κάποιον τηλεοπτικό σταθμό, είναι πρόεδροι ή μάλλον ιδιοκτήτες μιας ποδοσφαιρικής ομάδας και κατέχουν κρίσιμα πακέτα μετοχών σε κάποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Με τα τρία αυτά μέσα επηρεάζουν την κοινή γνώμη, ελέγχουν την οικονομική ζωή της χώρας και χειραγωγούν τις εκάστοτε κυβερνήσεις της.
Το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία οπωσδήποτε σε κάποιους προσπορίζουν τεράστια κέρδη, αλλά έχουν ξεφύγει από τον ολοκληρωτικό έλεγχο των εξουσιαστών και στο σημείο αυτό μοιάζουν κάπως με τα έντυπα. Εφημερίδα και περιοδικό μπορεί να βγάλει ο καθένας. Το διαδίκτυο είναι επίσης ανοιχτό στον καθένα και σχεδόν ένας στους δύο ανθρώπους κατέχει κινητό τηλέφωνο, με το οποίο δεν επικοινωνεί μόνο με άλλους ανθρώπους, αλλά φωτογραφίζει και κινηματογραφεί.
Από την αρχή που κυκλοφόρησαν οι πρώτες εφημερίδες θεσπίστηκαν και οι πρώτοι νόμοι ελέγχου και λογοκρισίας τους και βέβαια οι κατά καιρούς και τόπους δικτατορίες διέθεταν ειδικούς μηχανισμούς για αυτόν το σκοπό. Με το διαδίκτυο και την κινητή τηλεφωνία, όμως, ο έλεγχος και η λογοκρισία είναι σχεδόν αδύνατο να εφαρμοστούν. Το αποδεικνύουν οι επίμονες, αλλά χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, προσπάθειες που κάνουν ολοκληρωτικά ή απολυταρχικά καθεστώτα, όπως της Κίνας, του Ιράν ή της Σαουδαραβίας, να τα θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους.
Γιατί εδώ συγκρούονται δυο αντίθετα συμφέροντα: η επιθυμία ελέγχου και καθοδήγησης της γνώσης και της πληροφορίας και η επιθυμία μεγάλων χρηματικών κερδών, και φυσικά στη σύγκρουση αυτή το χρήμα πάντοτε νικά. Είναι περίπου αυτό που είπε ο γερο-Κάρολος: Ο καπιταλιστής είναι πρόθυμος να σου πουλήσει το σκοινί που θα τον κρεμάσεις, φτάνει να βγάλει μεγάλο κέρδος.
Πιστεύω πως στη διαμάχη μεταξύ τηλεόρασης και διαδικτύου θα νικήσει το δεύτερο. Ήδη, αν πιστέψουμε στις στατιστικές, η νεολαία εγκαταλείπει την τηλεόραση και στρέφεται στο διαδίκτυο. Χωρίς να παραγνωρίζω τους κινδύνους που κρύβει το τελευταίο για τα νέα παιδιά (εθισμός, άχρηστα παιχνίδια, πορνογραφία κ.ά.), πιστεύω πως είναι λιγότερο επιβλαβές από την τηλεόραση. Η τηλεόραση σε καθηλώνει στον καναπέ σου, σε απομονώνει από τους γύρω σου και σε μετατρέπει τελικά σε παθητικό θεατή, πειθήνιο υπήκοο και άκριτο καταναλωτή όσων σου διαφημίζει.
Μην ξεχνάμε τι έγινε στην Αθήνα πρόπερσι το καλοκαίρι, με αφορμή τις φωτιές που κάψανε την Πάρνηθα και την Ηλεία. Τελείως αυθόρμητα, χωρίς καμμιά κομματική υποκίνηση και καθοδήγηση (τα περισσότερα μάλιστα κόμματα πιάστηκαν στον ύπνο), μόνο με τη χρησιμοποίηση των κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου, μαζεύτηκαν σε λίγες ώρες δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές στο Σύνταγμα. Και αυτό έγινε τότε δυο φορές, και στα επόμενα χρόνια είχαν με τον ίδιο τρόπο κινητοποιηθεί χιλιάδες πολίτες, για διάφορους λόγους.
Παρόμοια φαινόμενα θα επαναλαμβάνονται στο μέλλον και μάλιστα με μεγαλύτερη συχνότητα και κλίμακα. Και δεν θα περιοριστούν εκεί. Πιστεύω πως χάρη στην Πληροφορική ανοίγουν πλατιοί και φωτεινοί δρόμοι, που θα μετατρέψουν τους ανθρώπους από υπηκόους, οπαδούς, καταναλωτές και πελάτες σε υπεύθυνους, ανεξάρτητους και αυτενεργούντες πολίτες. Θα πάψουν να υπάρχουν ποίμνια πιστών και μάζες οπαδών, και στη θέση τους θα δημιουργηθούν αυτόνομες κοινότητες πολιτών-παραγωγών.