Κανείς δε γνωρίζει ποιος τις έφτιαξε και γιατί. Λίθινες σφαίρες διαφόρων μεγεθών υπάρχουν διάσπαρτες σε πάρκα και κήπους σε όλη την Κόστα Ρίκα, μακριά από εκεί που βρέθηκαν: στη ζούγκλα

Στα τέλη της δεκαετίας τού 1930, η αμερικανική εταιρεία United Fruit Company άρχισε να επεκτείνει τις δραστηριότητές της στην κεντρική Αμερική. Μεγάλες εκτάσεις τροπικού δάσους αποψιλώθηκαν για να δώσουν χώρο σε φυτείες μπανάνας. Κατά την αποψίλωση αυτών των περιοχών, οι εργάτες βρήκαν τις πρώτες Bolas Grandes - τις Μεγάλες Σφαίρες. Ήταν πραγματικά μεγάλες - με διάμετρο μέχρι και 2,5 μέτρα -, είχαν σχεδόν απόλυτα σφαιρικό σχήμα και βρέθηκαν διάσπαρτες σε μεγάλες εκτάσεις, μισοθαμμένες στο έδαφος και στην πλούσια βλάστηση της ζούγκλας.

Η χρονολόγηση των ίδιων των σφαιρών δεν κατέστη δυνατή, αλλά μαζί με αυτές ανακαλύφθηκαν και άλλα ευρήματα των προγενέστερων πολιτισμών της περιοχής, που καλύπτουν μια χρονική περίοδο από το 200 π.Χ. μέχρι το 1600 μ.Χ.. Εικάζεται πως οι σφαίρες κατασκευάστηκαν στις αρχές αυτής της περιόδου και, εφόσον στην περιοχή δεν αναφέρονται μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών εκείνα τα χρόνια, οι πέτρες θα πρέπει να κατασκευάστηκαν από τους άμεσους προγόνους των αυτοχθόνων κατοίκων τής Κόστα Ρίκα. Ωστόσο, ο πολιτισμός που κατασκεύασε τις σφαίρες πέρασε στη λήθη.

Οι πέτρες στρογγυλεύουν από μόνες τους
Η προέλευση των Bolas Grandes θεωρείται ένα μυστήριο εδώ και πολλά χρόνια. Είναι φτιαγμένες από πολύ σκληρά υλικά και φαίνεται ότι έχουν κατασκευαστεί με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Ειδικά το τελευταίο έδωσε λαβή σε ευφάνταστες θεωρίες, που εμπλέκουν λέιζερ, εξωγήινους και τα σχετικά, παρ’ όλο που οι ισχυρισμοί για την τελειότητά τους είναι οπωσδήποτε παρατραβηγμένοι. Ενώ κυριαρχεί η αντίληψη ότι η διάμετρός τους αποκλίνει μόλις λίγα χιλιοστά του χιλιοστού, στην πραγματικότητα, βάσει των μετρήσεων που έγιναν σε διαφορετικά σημεία των σφαιρών, οι αποκλίσεις φτάνουν μέχρι και τα πέντε εκατοστά.
Οι περισσότερες σφαίρες είναι φτιαγμένες από γρανοδιορίτη, ένα πολύ σκληρό πέτρωμα που μοιάζει με γρανίτη. Η πιο κοντινή περιοχή που μπορεί να βρει κανείς τέτοια πετρώματα είναι τα όρη Talamanca στην ενδοχώρα. Κάποιες σφαίρες έχουν κατασκευαστεί από coquina, ένα σκληρό ασβεστολιθικό υλικό, που προέρχεται από τις παράκτιες περιοχές. Με δεδομένο, όμως, ότι κανένα από τα δύο πετρώματα δε συναντάται στα μέρη όπου βρέθηκαν οι σφαίρες, θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτές μεταφέρθηκαν εκεί μετά την κατασκευή τους. Ωστόσο, αυτό δε λύνει το μυστήριο της ακριβούς τοποθεσίας προέλευσης του γρανοδιορίτη. Παρ’ όλο που η ύπαρξη του πετρώματος στα όρη Talamanca είναι διαπιστωμένη, πουθενά στα βουνά δε βρέθηκαν ίχνη εξόρυξης.

Το πώς κατασκευάστηκαν οι σφαίρες εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και για έναν ακόμη λόγο: Δεν έχουν βρεθεί εργαλεία που θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί για τη σμίλευσή τους. Ωστόσο, μια πέτρα μπορεί να αποκτήσει ένα σχεδόν σφαιρικό σχήμα και χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, π.χ. αν βρίσκεται σε ένα σημείο όπου ρέουν νερά, όπως στο Μεξικό ή στη Νέα Ζηλανδία.
Οι κατασκευαστές φαίνεται ότι με κάποιον τρόπο μετέφεραν τις πέτρες στα σημεία όπου ανακαλύφθηκαν. Εκεί τούς έδωσαν την τελική τους μορφή, προφανώς σμιλεύοντάς τες με σκαρπέλα από το ίδιο με αυτές υλικό, ώσπου σταδιακά τις λείαναν. Μια άλλη θεωρία βασίζεται στο γεγονός ότι από πετρώματα που έχουν μια τάση να παίρνουν καμπύλες μορφές, μπορούν να προκύψουν ογκώδεις σφαίρες αν εφαρμοστεί μια ιδιαίτερη τεχνική, στην οποία κομμάτια του πετρώματος θερμαίνονται σε φωτιά και κατόπιν περιχύνονται με κρύο νερό. Η απότομη αλλαγή θερμοκρασίας κάνει την πέτρα να «ξεφλουδίσει», δίνοντάς της ένα σχήμα σχεδόν σφαιρικό. Στη συνέχεια, ο σφαιρικός αυτός όγκος ενδεχομένως μπορούσε να δουλευτεί με πέτρινα εργαλεία και, τέλος, να γυαλιστεί με άμμο. Ανεξαρτήτως της τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε, η εργασία θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα κοπιαστική. Προκύπτει, επομένως, το εύλογο ερώτημα: γιατί τόσος κόπος γι’ αυτές τις σφαίρες;

Ο ουρανός κατέβηκε στη Γη
Οι αρχαιολόγοι που μελέτησαν τις πέτρες, αναφέρουν ότι οι σφαίρες είχαν αστρονομική σημασία. Σύμφωνα με τις περιγραφές τους, οι σφαίρες βρέθηκαν ανά ομάδες, συχνά σε σχηματισμό τριγώνου ή τετραγώνου, ή σε μακριές σειρές προσανατολισμένες προς το βορρά, το νότο ή προς συγκεκριμένα σημεία του ορίζοντα, τα οποία πιθανόν αντιστοιχούσαν στη θέση του ήλιου σε διάφορες περιόδους του έτους. Ενδέχεται, επίσης, τα άστρα να είχαν θρησκευτική σημασία για τους αρχαίους κατοίκους της Κόστα Ρίκα και να ήθελαν να αναπαραστήσουν με τις σφαίρες τον έναστρο ουρανό. Ίσως αυτό να εξηγεί και τα διαφορετικά μεγέθη των σφαιρών, με το μέγεθος μιας σφαίρας να αναλογεί στη φωτεινότητα ενός άστρου.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'