Τα παρακάτω είναι τα πρώτα λόγια που μας έστειλαν μετά την παρακολούθηση της μεγαλύτερης σε διάρκεια έκλειψης ηλίου για τον 21ο αιώνα, οι Έλληνες ερασιτέχνες αστρονόμοι που ταξίδευσαν στην Κίνα για να απολαύσουν την έκλειψη. Ανάμεσά τους κι ένας Μυτιληνιός, μέλος της Αστρονομικής Εταιρείας Βορείου Αιγαίου «Γαλιλαίος», ο Λεωνίδας Παπασωτηρίου που συμμετείχε στην ομάδα των εραστών της αστρονομίας που ξεκίνησε από την Αθήνα και παρατήρησαν την έκλειψη στη λίμνη Dishui. Μια ακόμη ομάδα πήγε στην Κίνα από τη Θεσσαλονίκη, με επικεφαλής τον καθηγητή αστρονομίας του Α.Π.Θ. κ. Σειραδάκη.

«Η Έκλειψη ήταν απλά απίστευτη! Το φαινόμενο δεν περιγράφεται! Απλά φοβερό!»
«Αυτό που έγινε στην ομάδα που παρατήρησε από τη λίμνη Dishui έξω από τη Σαγκάη ήταν φοβερό! Η συννεφιά και ο κακός καιρός υποχώρησαν μόλις δύο λεπτά πριν την ολικότητα, με τη μορφή ενός μικρού φωτεινού μηνίσκου που μετά από λίγο έδωσε τη θέση του σε ένα πανέμορφο στέμμα. Η ομάδα ήταν απογοητευμένη μέχρι τη στιγμή εκείνη, αλλά μετά ακολούθησε έντονη χαρά καθώς παρατηρήσαμε όλη την ολικότητα και φυσικά το υπέροχο δεύτερο διαμαντένιο δαχτυλίδι. 20 λεπτά μετά το τέλος της ολικότητας άρχισε και η βροχή, αλλά κανένας δε νοιάστηκε καθώς ο στόχος είχε μόλις επιτευχθεί. Τα λεπτά σύννεφα που είχαν απομείνει στην ολικότητα έκαναν τη φωτογράφηση πολύ πιο δύσκολη αλλά στο μάτι όλα φάνηκαν όπως θα έπρεπε!»
«Από Tianhuangping η έκλειψη επίσης απίστευτη! Το πρωί ο καιρός δεν ξεκίνησε καλά και μας ανησύχησε αλλά τελικά όλα τέλεια... Βέβαια υπήρχε το αραιό συννέφιασμα που δυσκόλεψε τις φωτογραφήσεις κ.λπ.. Τα φασματοσκοπικά πειράματα της ομάδας πήγαν εξαιρετικά και τα δύο eclipse orchestrator τρέξανε σωστά και συγχρονισμένα...»
«Συγκλονιστική εμπειρία! Όντως ήταν η έκλειψη του αιώνα! Dishui lake νότια της Σαγκάης.
Το τελευταίο λεπτό έσπασε καρδιές. Απίστευτο κι όμως αληθινό. Το στέμμα υπέροχο. Φωνές, γέλια, κλάματα, φωτογραφίες, βίντεο, ολικότητα, ευτυχισμένα πρόσωπα.»
«Το 2ο Diamond Ring δεν ήταν διαμαντόπετρα, ήταν διαμαντοκοτρώνα! Λίγη ώρα μετά, ενώ βγάζαμε αναμνηστικές, άρχισε να βρέχει. Πολύ. Στη διαδρομή 100μ. μέχρι το πούλμαν, όσοι δεν κρατούσαμε ομπρέλα γίναμε παπιά.»

Τι είναι η έκλειψη Ηλίου
Η έκλειψη Ηλίου συμβαίνει όταν η Γη βρεθεί μέσα στον κώνο σκιάς που αφήνει πίσω της η Σελήνη, με άλλα λόγια όταν η Σελήνη βρεθεί ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο και έτσι κρύψει το φως του Ηλίου. Η έκλειψη Ηλίου μπορεί να είναι ολική, όταν δηλαδή ολόκληρος ο Ήλιος κρυφτεί από τη Σελήνη, ή μερική, όταν δηλαδή μόνο ένα τμήμα του Ηλίου κρυφτεί από την Σελήνη. Η έκλειψη Ηλίου είναι ορατή ως ολική μόνο σε μια στενή ζώνη πλάτους μέχρι και 300 χιλιομέτρων, ενώ έξω από αυτήν είναι ορατή ως μερική. Το ποσοστό κάλυψης του Ηλίου στις περιοχές όπου φαίνεται ως μερική, εξαρτάται από την απόστασή τους από το σημείο της ολικής έκλειψης. Κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης ο Ήλιος χάνεται πίσω από το φεγγάρι για περίπου ένα έως επτά λεπτά. Αυτή η περίοδος είναι γνωστή ως ολική φάση. Κατά τη διάρκεια της ολικής φάσης πέφτει σκοτάδι όσο και σε μια νύχτα με πανσέληνο, ενώ κάνουν την εμφάνισή τους και οι λαμπροί αστέρες. Χαρακτηριστικό της ολικής φάσης είναι και η εμφάνιση του ηλιακού στέμματος.
Η Σελήνη εφάπτεται εσωτερικά με τον ηλιακό δίσκο κρύβοντας κάθε ίχνος ηλιακού φωτός για αρκετά λεπτά, αυτό συμβαίνει διότι, στον ουράνιο θόλο, τα δύο σώματα φαίνεται πως έχουν το ίδιο ακριβώς μέγεθος. Πρόκειται για μία κοσμική σύμπτωση, αφού ο Ήλιος βρίσκεται 400 φορές πιο μακριά από τη Σελήνη, αλλά φαίνεται αντίστοιχα και 400 φορές μικρότερος. (Να σημειώσουμε ότι επειδή η Σελήνη απομακρύνεται από τη Γη δε θα έχουμε για πάντα ηλιακές εκλείψεις!) Επειδή η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο δεν είναι κυκλική αλλά ελλειπτική, και σε συνδυασμό με την επίσης ελλειπτική τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη, για τον επίγειο παρατηρητή τα δύο σώματα αλλάζουν συνεχώς μέγεθος. Κατά την ολική έκλειψη Ηλίου, το μέγεθος της Σελήνης είναι τέτοιο, ώστε καλύπτει πλήρως τον ηλιακό δίσκο.

Σχηματική παράσταση της ολικής έκλειψης

Ιστορικές αναφορές
Στην αρχαιότητα μια έκλειψη θεωρούνταν κακός οιωνός. Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά ηλιακής έκλειψης έρχεται από την Κίνα το 2136 ή 2159 π.Χ.. Οι υπηρέτες του αυτοκράτορα Χο και Χι θανατώθηκαν γιατί δεν κατάφεραν να προβλέψουν την έκλειψη. Στην Κίνα πίστευαν ότι ένας δράκος καταπίνει τον ήλιο.
Το 1178 π.Χ. και συγκεκριμένα η 16η Απριλίου, αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου:
«... και ο ήλιος χάθηκε μέσα στον ουρανό και μία ανίερη ομίχλη κάλυψε τα πάντα».
Αναφορά του Αρχίλοχου για την ολική έκλειψη Ηλίου της 6ης Απριλίου 648 π.Χ.:
«Ο Δίας, ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, μετέτρεψε τη μέρα σε νύκτα κρύβοντας το φως του απαστράπτοντος ηλίου, και βαθύς φόβος κυρίευσε τους ανθρώπους».
Το 585 π.Χ. έχουμε την πρώτη πιθανή πρόβλεψη ηλιακής έκλειψης από το Θαλή το Μιλήσιο, όπως την καταγράφει ο Ηρόδοτος. Η έκλειψη έγινε η αφορμή για την παύση των εχθροπραξιών ανάμεσα στους Μήδειους και τους Λήδειους.
Στις μέρες μας θεωρείται η αφρόκρεμα των ουράνιων φαινομένων· ορισμένοι άνθρωποι ταξιδεύουν στα άκρα του κόσμου για να ζήσουν την εμπειρία της ολικότητας έστω και για λίγα λεπτά.

Η έκλειψη
Τη στιγμή που αρχίζει η ολική ηλιακή έκλειψη για περίπου οκτώ δευτερόλεπτα, φαίνεται να περιβάλλει το σκοτεινό δίσκο του Ήλιου ένα περιδέραιο από φωτεινούς κόκκους, που είναι γνωστοί ως «κόκκοι του Baily».
Στη συνέχεια παρατηρούνται οι χρωμοσφαιρικές προεξοχές και η λεπτή δομή του ηλιακού στέμματος.
Στη Γη, στους τόπους εκείνους απ’ όπου περνά η σκιά της Σελήνης, επειδή κρύβεται ο ηλιακός δίσκος:
Πέφτει η θερμοκρασία του αέρα. Αυξάνει η υγρασία. Κάποιες φορές αναπτύσσεται ένας απότομος άνεμος.
Σε ευρείες επιφάνειες εμφανίζονται κυματοειδείς σκιές. Η σκιά της Σελήνης φαίνεται σαν μια τεράστια στήλη καπνού που κινείται με ταχύτητα ίση περίπου με 1 Κm/sec. Τα σύννεφα - αν υπάρχουν - αρχικά ιριδίζουν και στην ολική έκλειψη παίρνουν ένα χαλκοπράσινο χρώμα. Τα λευκά σύννεφα γίνονται κατάμαυρα, και επηρεάζονται και τα ζώα.


Το μονοπάτι της σκιάς της ολικής έκλειψης Ηλίου 22/7/9009

Τα στάδια μίας ολικής έκλειψης
Μία ολική ηλιακή έκλειψη διαρκεί συνήθως τρεις ώρες (εάν ο παρατηρητής βρίσκεται στο μονοπάτι της ολικότητας). Στην αρχή η Σελήνη κάνει την εμφάνισή της πάνω στον ηλιακό δίσκο σα μία «δαγκωματιά». Αυτή ονομάζεται πρώτη επαφή και σημαίνει την έναρξη της έκλειψης. Το φαινόμενο προοδεύει χωρίς να δίνει στον παρατηρητή κανένα σημάδι για τη δραματική εξέλιξη που θα έχει. Όταν η κάλυψη του ηλιακού δίσκου από τη Σελήνη ξεπεράσει το 70% αρχίζει να γίνεται αντιληπτή μία αμυδρή μείωση της φωτεινότητας του περιβάλλοντα χώρου. Στο 90% το φως του ήλιου έχει ήδη μειωθεί αισθητά.

Το φαινόμενο του διαμαντένιου δαχτυλιδιού
Πέντε λεπτά πριν από τη δεύτερη επαφή, ή αλλιώς έναρξη της ολικότητας, το φως του Ήλιου που φτάνει στη Γη έρχεται από μία πολύ λεπτή δέσμη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να παρατηρείται το φαινόμενο των σκιωδών ζωνών (shadow bands). Ο παρατηρητής βλέπει πάνω σε μεγάλες λευκές επιφάνειες ζώνες από σκιές να διαδέχονται η μία την άλλη σε μεγάλη ταχύτητα. Ένα λεπτό πριν την ολική φάση, κάνει την εμφάνισή του το επιβλητικό στέμμα του Ηλίου που μαζί με την τελευταία λάμψη του Ηλίου σχηματίζουν μία εικόνα που μοιάζει με μαργαριταρένιο δαχτυλίδι (diamond ring).

Οι χάντρες του Μπέιλι
Δευτερόλεπτα πριν την ολικότητα και λίγο πριν το φως του ήλιου σβήσει μόνιμα για τα επόμενα λεπτά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τις τελευταίες ακτίνες ηλίου, καθώς αυτές περνούν μέσα από τις κοιλάδες της Σελήνης, σχηματίζοντας κάτι που μοιάζει με χάντρες κομπολογιού, και που πρώτος παρατήρησε ο Francis Baily το 1836. Αυτές οι χάντρες ονομάζονται χάντρες του Μπέιλι (Baily’s beads). Ένα άλλο εντυπωσιακό φαινόμενο, λίγο πριν την ολικότητα, είναι η σκιά της Σελήνης που έρχεται από τα δυτικά με τρομακτική ταχύτητα και αρχίζει να βυθίζει στο σκοτάδι τις παρακείμενες περιοχές.

Το μονοπάτι της σκιάς με σημειωμένο το σημείο όπου βρέθηκαν οι Έλληνες αστροπαρατηρητές

Για τα λίγα λεπτά που ακολουθούν ο ουρανός σκοτεινιάζει και κάνουν την εμφάνισή τους τα λαμπρότερα άστρα του ουρανού, η Αφροδίτη και ο Ερμής. Στο κέντρο του ουρανού, και στο σημείο που ήταν ο ήλιος, δεσπόζει τώρα το ηλιακό στέμμα το οποίο εκτείνεται ακόμα και σε απόσταση οκτώ ηλιακών ακτινών. Το φαινόμενο είναι μοναδικό. Ο παρατηρητής μπορεί να διακρίνει λεπτές κόκκινες προεξοχές που ξεπηδούν από την επιφάνεια του ηλίου σαν πύρινες γλώσσες. Ο τριγύρω ορίζοντας παίρνει ένα κοκκινωπό χρώμα, αφού η διάμετρος της σκιάς σπάνια ξεπερνά τα 250 χιλιόμετρα, και έξω από αυτήν η κάλυψη δε φτάνει ποτέ το 100%. Η βίαιη εναλλαγή της μέρας με τη νύχτα μπερδεύει τα ζώα που νομίζουν ότι νύχτωσε και πάνε στις φωλιές τους, τα πουλιά σταματούν να κελαηδούν και τα λουλούδια κλείνουν τα πέταλά τους.
Τα λεπτά περνούν και η ολιγόλεπτη νύχτα δίνει τη θέση της και πάλι στην ημέρα με την τρίτη επαφή και το τέλος της ολικότητας. Τα παραπάνω φαινόμενα συμβαίνουν αντίστροφα και σιγά-σιγά εμφανίζεται ένα «νυχάκι» από τον ήλιο το οποίο, καθώς μεγαλώνει, λούζει με άπλετο φως τον ουρανό.
Όπως προαναφέραμε, η έκλειψη αυτή ήταν η μεγαλύτερη σε διάρκεια από όσες συμβούν στον αιώνα μας. Ο βασικός λόγος που η έκλειψη στην Ασία κράτησε τόσο πολύ, ήταν ότι άρχισε μόλις λίγες ώρες αφότου η Σελήνη έφτασε στο περίγειο, δηλαδή στο σημείο όπου το φεγγάρι πλησιάζει περισσότερο τον πλανήτη μας κατά την περιφορά του. Από τόσο κοντινή απόσταση, ο δορυφόρος της Γης φαίνεται κατά 8% μεγαλύτερος από τον Ήλιο και ρίχνει μια μεγαλύτερη σκιά στον πλανήτη μας από ό,τι συνήθως. Η μέγιστη διάρκεια ήταν 6΄ 39΄΄. Η επόμενη ολική έκλειψη τέτοιας διάρκειας θα γίνει το 2132! Η έκλειψη έγινε ορατή στο Μπανγκλαντές, στο Νεπάλ, το Μπουτάν, τη Μιανμάρ, σε πολλές από τις μεγαλύτερες πόλεις της Κίνας, περιλαμβανομένης και της Σαγκάης, στην περιοχή της οποίας μετέβησαν και οι Έλληνες αστρονόμοι, και στα νησιά Μάρσαλ και Γκίλμπερτ.

Οι χρόνοι της έκλειψης της 22/7/09 (σε ώρα Ελλάδας)
Έναρξη φαινομένου: 03:20:58
Έναρξη ολικότητας: 04:33:23
Μέγιστη έκλειψη: 04:36:10
Τέλος ολικότητας: 04:38:57
Τέλος φαινομένου: 05:58:22

* Ο Δανιήλ Τσιορμπατζής είναι πρόεδρος της Αστρονομικής Εταιρείας Βορείου Αιγαίου «Γαλιλαίος».