Πριν από έναν αιώνα, ο γαλλικός στόλος της Μεσογείου είχε αποπλεύσει πάνοπλος από την Τουλόν. Τα πολεμικά πλοία «πρόκειται να καταλάβουν λιμένα της Τουρκίας ή την Σμύρνην ή την Θεσσαλονίκην ή την Mυτιλήνην», έγραφε ο ελληνικός Τύπος της εποχής.
O κλήρος έπεσε στην τελευταία. Μάλλον επειδή η κατάληψη δε θα προκαλούσε εμπλοκή των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων, οι οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις εκεί ήταν ελάχιστες και οι κάτοικοι στη μεγάλη πλειονότητα Έλληνες (100.000 έναντι 12.000 Οθωμανών κ.ά.). Στις 5 Νοεμβρίου 1901 τα γαλλικά πολεμικά αγκυροβολούσαν στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Δυο μέρες μετά θ’ αποβιβαστούν και στις 8 Νοεμβρίου το νησί θα βρίσκεται ουσιαστικά υπό κατοχή.

Το γεγονός συνιστά την πρώτη ευρωπαϊκή κατάληψη στην ιστορική διαδρομή της, αλλά και την πρώτη επέμβαση του 20ού αιώνα που γίνεται λόγω... στάσης πληρωμών! Τον προηγούμενο αιώνα, βεβαίως, είχαν προηγηθεί πολλές παρόμοιες και θ’ ακολουθήσουν κι άλλες στη Λατινική Αμερική και την Αφρική, με πρωταγωνιστές κυρίως τους Γαλλο-Βρετανούς.
H τουρκοκρατούμενη Μυτιλήνη είχε επιλεγεί από το Παρίσι για επίδειξη δύναμης και αποφασιστικότητας προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου απειλούνταν γαλλικά συμφέροντα. Το πρόσχημα ήταν η μη εξόφληση χρεών της Κωνσταντινούπολης προς Γάλλους πιστωτές-επενδυτές. H κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται από τον προηγούμενο Αύγουστο, όταν είχαν διακοπεί οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Πύλης και Παρισιού.
Αν και ο Σουλτάνος είχε αποδεχθεί να τις εξοφλήσει άμα τη εμφανίσει του γαλλικού στόλου, η κατάληψη προχώρησε, αφού στο μεταξύ οι απαιτήσεις είχαν πολλαπλασιαστεί και επεκταθεί.
O ιστορικός Στρ. Αvαγvώστoυ, που έχει ασχοληθεί με το θέμα, γράφει για την κατάληψη:
«Κατελήφθη το τελωνείο καθώς και το τηλεγραφείο της πόλης, χωρίς καμμιά αντίσταση εκ μέρους των οθωμανικών αρχών. Το πρώτο άγημα των Γάλλων κατέλαβε το τελωνείο, ενώ το δεύτερο το τηλεγραφείο και συγχρόνως περίπολοι, από 10 άνδρες η κάθε μια, περιπολούσε στους δρόμους της πόλης. Καθώς εκτυλισσόταν η επιχείρηση, o μoυτεσαρίφης Resid πασάς (Οθωμανός διοικητής) αρκέσθηκε να επιδώσει γραπτή διαμαρτυρία στον Caillard (υποναύαρχος, διοικητής της μοίρας), δηλώνοντας ότι έλαβε από την Κωνσταντινούπολη το νέο ότι η διαφορά των δύο χωρών έληξε και ότι αναγκάζεται να υποκύψει μπροστά στη δύναμη πυρός (τα κανόνια των γαλλικών πλοίων είχαν στραφεί εναντίον του φρουρίου της πόλης) και ότι δε θα προέβαινε στην παραμικρή ενέργεια ένοπλης αντίστασης.
H γαλλική σημαία αντικατέστησε το οθωμανικό έμβλημα στα κτήρια του τελωνείου και ένας επιθεωρητής ανέλαβε τη διαχείρισή του. Όσα χρηματικά ποσά βρέθηκαν στα ταμεία του τελωνείου, κατασχέθηκαν και κατατέθηκαν στο υποκατάστημα της Οθωμανικής Τράπεζας στη Μυτιλήνη, όπου επίσης υψώθηκε η γαλλική σημαία...»

Η αποχώρηση
H κατάληψη του νησιού διήρκεσε τόσες μέρες, όσες χρειάστηκαν για ν’ αποδεχθεί η οθωμανική κυβέρνηση το σύνολο των γαλλικών αξιώσεων. Στις 11 Νοεμβρίου (με το νέο ημερολόγιο) οι Γάλλοι αποχώρησαν, αφού ειδοποίησαν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και την Ουάσινγκτον για την πλήρη ικανοποίηση των γαλλικών απαιτήσεων από την Πύλη. Οι περιπέτειες, όμως, της υπό χρεωκοπία οθωμανικής κυβέρνησης για οικονομικούς λόγους, δε σταματούν εδώ. Αυτό είναι άλλο μεγάλο θέμα, όπως και οι κοινές δανειακές περιπέτειες με την Ελλάδα...

(Το ρεπορτάζ δημοσιεύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου, στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ημερησία».)


Γαλλική δύναμη κατοχής πριν από 109 χρόνια, έξω από το τελωνείο Μυτιλήνης. Πρώτη ενέργεια αμέσως μετά την αποβίβαση, η κατάσχεση του… ταμείου του Τελωνείου (πάνω). Ο Γάλλος διοικητής της μοίρας, υποναύαρχος Caillard, που κατέλαβε τη Μυτιλήνη


Οι Έλληνες έμειναν με την ελπίδα...
H κατάληψη της τουρκοκρατούμενης Μυτιλήνης από τους Γάλλους προκάλεσε ανάμικτα αισθήματα στην Ελλάδα. Από τη μια, κρυφή ελπίδα για απελευθέρωση. Εκτός τόπου και χρόνου. Το νησί θα περίμενε ακόμη ως τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Οι Έλληνες της Λέσβου όχι μόνο δεν κινδυνεύουν, διαβεβαίωνε ο αθηναϊκός Τύπος, αλλά τώρα είναι πιο ασφαλείς. O προβληματισμός επικεντρώνεται στις οικονομικές επιπτώσεις της κατάληψης, δεδομένου ότι η σχετικά μεγάλη εμπορική κίνηση βρίσκεται σ’ ελληνικά χέρια.
Μια ανταπόκριση του γαλλικού περιοδικού «L’Illustration» δίνει το κλίμα που επικρατεί:
«H άφιξη των επτά γαλλικών πλοίων στη Μυτιλήνη έγινε δεκτή από τον πληθυσμό του νησιού με δυο διαφορετικούς τρόπους. Ενώ οι Έλληνες έδειξαν χαρούμενοι και εξεδήλωσαν χωρίς κόπο την ειλικρινή τους χαρά στη θέα της τρίχρωμης γαλλικής σημαίας, οι Τούρκοι συνοφρυώθηκαν.» Ενδιαφέρον έχει και η επόμενη μέρα, όπως την περιγράφει το ίδιο περιοδικό:
«Οι Τούρκοι, αφού ξανάγιναν κύριοι της κατάστασης, αποφάσισαν να πάρουν τη ρεβάνς για την ταπείνωση που υπέστησαν, για τα ειρωνικά χαμόγελα των Ελλήνων και για τον ενθουσιασμό που αυτοί έδειξαν προς τους Γάλλους ναύτες. Εξ αιτίας της οργής, που συνεχιζόταν επί πολύ χρονικό διάστημα, έγιναν αιματηρές συμπλοκές σε ορισμένα μέρη...»


Το παρελθόν των οικονομικών επεμβάσεων
Στο ερώτημα αν οι διεθνείς οικονομικοί έλεγχοι, δημοσιονομικού ή παρεμφερούς τύπου, ωφελούν ή βλάπτουν τις επιτηρούμενες χώρες, η απάντηση δεν είναι μία στην ιστορία. Όπως είδαμε την περασμένη βδομάδα, ο «πατριάρχης» των δημόσιων οικονομικών A. Aνδρεάδης την περίοδο του Μεσοπολέμου συμπέραινε:
1. Επιτρέπουν στις χώρες που χρεωκοπούν ή βρίσκονται στα πρόθυρα πτώχευσης, να ξαναμπούν στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές και να δανείζονται.
2. Περιορίζουν τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα των επιτηρούμενων χωρών και κάποτε τις μετατρέπουν σε προτεκτοράτα.
H αμφίσημη εκτίμηση προκύπτει από τότε που εμφανίστηκαν οι έλεγχοι, κατά τη δεκαετία τού 1870, ως τις αρχές του 20ού αιώνα.
H δεύτερη Διάσκεψη Ειρήνης της Χάγης (1907) έθεσε και το θεσμικό πλαίσιο των διεθνώς οικονομικών επεμβάσεων. Μέχρι τότε, οι διακανονισμοί γίνονταν «άναρχα», με τις Μεγάλες Δυνάμεις ή τους ισχυρότερους να επεμβαίνουν, κατά βούληση, εναντίον των ασθενέστερων. Είτε απειλούνταν εθνικά και κρατικά οικονομικά συμφέροντα είτε ιδιωτικά πολιτών τους.
H τακτική αυτή, που αργότερα θα ονομαστεί πολιτική των κανονιοφόρων, ξεκινά από τα μέσα του 19ου αιώνα. Τη διατυπώνει και την προσωποποιεί ο υπουργός Εξωτερικών και κατοπινά πρωθυπουργός της Βρετανίας, Πάλμεστρον. H επέμβαση μιας χώρας σε μια άλλη - και με στρατιωτικά μέτρα - είναι «νόμιμη» για την προάσπιση συμφερόντων των υπηκόων τους. Ένα από τα πρώτα θύματα, μάλιστα, αυτής της πολιτικής ήταν η Ελλάδα τού 1850, με την περίφημη στην εποχή της «υπόθεση Πατσίφικο». Επιβλήθηκε ναυτικός αποκλεισμός στον Πειραιά κι άλλα λιμάνια, επειδή η ελληνική κυβέρνηση δεν κατέβαλε αποζημίωση για οικονομικές ζημιές που απαιτούσε ο έμπορας Nτ. Πατσίφικο με βρετανική υπηκοότητα (υποτίθεται ότι όχλος κατέστρεψε το σπίτι του). H υπόθεση αυτή είναι πολύ γνωστή. Άγνωστη είναι η κατάληψη της Μυτιλήνης μισό αιώνα αργότερα από τους Γάλλους, λόγω οθωμανικής «στάσης πληρωμών»! Μια χαρακτηριστική περίπτωση επέμβασης για δημόσια χρέη...