ΨΥΧΟΤΟΜΕΣ

Στην κοινοτική καθημερινή πραγματικότητα επικρατεί μια θολή αντίληψη για το τι είναι νοημοσύνη, «εξυπνάδα» όπως την αποκαλώ, και στο πόσο απαραίτητη, καθοριστική ή κυρίαρχη είναι στη ζωή μας. Από το σύνολο των ορισμών για τη νοημοσύνη θα έλεγα ότι ο πιο περιεκτικός και συνολικός είναι αυτός που ορίζει τη νοημοσύνη ως το μέτρο της δυνατότητας προσαρμογής σε μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος.
Πολλές επιμέρους έννοιες περιέχονται σ’ αυτήν τη δυνατότητα. Η ευκαμψία, η κριτική ικανότητα, η μνήμη, η ανάκληση εικόνων, η προσοχή, η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης, η ικανότητα να μαθαίνει κανείς νέα συμπεριφεριολογικά σχήματα και πλήθος άλλων σημειολογικών δεδομένων υπάρχουν στον ορισμό αυτό. Πάντως είναι γενικά παραδεκτό ότι η φυσική σωματική διάπλαση, η υγεία του σώματος είναι τουλάχιστον ισότιμη ή αναπόφευκτα συνδεδεμένη με τη νοημοσύνη (το «νους υγιής εν σώματι υγιή» των προγόνων μας). Η δε σύγχρονη αντίληψη του «υπεράνθρωπου» περιλαμβάνει τη σύνθεση σωματικής και νοητικής ρώμης. Αναμφίβολα, όμως, η επικράτηση του ανθρώπινου είδους και η προοπτική της επιβίωσής του στηρίζονται περισσότερο στην ευφυΐα. Οι νέοι επιστημονικοί ορίζοντες στην παραγωγή, την τεχνολογική εξέλιξη, την ανακάλυψη και χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα, αντίπαλοι απαισιόδοξης θεωρίας όπως του Μάλθους για το πεπερασμένο της πληθυσμιακής αύξησης. Οι μέθοδοι καλλιέργειας μεταλλαγμένων τροφών που αναπόφευκτα μπαίνουν στη μοίρα του ανθρώπου, η κλωνοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, η «ρομαντική» αντίληψη για την απεριόριστη αύξηση της ευφυΐας, δίνουν ελπίδες.

Στο σημείο ακριβώς αυτό της κουραστικής ίσως επιστημονικής θεώρησης, «σκάει μύτη» μια άλλου είδους νοημοσύνη, αυτή του ηγέτη. Αποτελεί πλέον αυτή όχι το συνδυασμό ιδιοτήτων του νου, αλλά ένα βασικό δεδομένο χειρισμού εφευρέσεων και ανακαλύψεων. Έτσι, ακόμη κι όλη η «παραγωγή» της ευφυΐας να χρησιμοποιηθεί, δεν αποτρέπει την καταστροφικότητα της ανισότιμης και αλόγιστης χρήσης αγαθών ώστε να την κάνει δημιουργική και όχι καταστροφική.
Ο ηγέτης είναι ο ενορχηστρωτής, ο μαέστρος αυτός που θα εναρμονίσει και θα συγχρονίσει το σύνολο, για να αποφευχθεί το χάος. Ποιος κρύβεται πίσω από τη μαγική μπαγκέτα του μαέστρου; Ποιος παράγων είναι εκείνος που οδηγεί στην υπέροχη επιμέρους ιδιοφυή δράση του κάθε μουσικού σε έργο αρμονικού συγχρονισμού και συντονισμού; Αυτή ακριβώς την ιδιότητα της νοητικής λειτουργίας του ηγέτη θεωρώ «κυβερνητική» με την επιστημονική και πολιτική έννοια της νοημοσύνης.
Η δημοσιονομική πολιτική, η κοινωνική πολιτική υγείας και αλληλεγγύης, η κατανομή του εισοδήματος, η καταστολή της εγκληματικότητας, η δικαιοσύνη κάθε ηγέτη, αποτελούν επιμέρους προληπτικές επεμβάσεις της κυβερνητικής νοημοσύνης. Οι βουλευτές/υπουργοί είναι οι χειριστές των οργάνων της σύνθετης κοινωνικής ορχήστρας. Όμως ο ενορχηστρωτής, ο μαέστρος εκείνος που κρατά τη μοίρα, είναι ο πολιτικός ηγέτης, ο κυβερνήτης. Η νοημοσύνη του θα δημιουργήσει ισορροπία και θα φέρει τα προϊόντα της ανθρωπινής συναισθηματικής και νοητικής ευφυΐας, τις ανακαλύψεις και τα δεδομένα του πολιτισμού μας στο δρόμο προς τα αστέρια ή την άβυσσο της καταστροφής.