Η αντίστροφη μέτρηση που θα δώσει καινούργια δομή στην αυτοδιοίκηση, έχει ήδη ξεκινήσει. Μάλιστα υπάρχει η υπεραισιόδοξη άποψη ότι έως τις αρχές της άνοιξης, το αργότερο μέσα στο επόμενο τρίμηνο, θα έχει νομοθετηθεί ο «Καποδίστριας ΙΙ», αλλά και η αιρετή περιφερειακή αυτοδιοίκηση, ώστε το φθινόπωρο να έχουν γίνει οι αλλαγές και οι εκλογές να πραγματοποιηθούν με τον καινούργιο χάρτη. Η ταχύτητα των αλλαγών, η ασάφεια που ακόμη περιβάλλει πολλές πτυχές του όλου εγχειρήματος, η κακή εμπειρία απ’ τον «Καποδίστρια Ι», αλλά και οι ιδιαιτερότητες του νησιωτικού νομού Λέσβου που οπωσδήποτε πρέπει να ληφθούν υπόψη σε κάθε μεταβολή, επιβάλλουν, ίσως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, τη διαμόρφωση μιας τοπικής άποψης. Μια τοπικής άποψης ρεαλιστικής κι ολοκληρωμένης, ικανής να πείσει τους κρατούντες για την αποδοχή και εφαρμογή της.

Μονόδρομος για μια τέτοια πρόταση είναι ο διάλογος σε τοπικό επίπεδο, ο διάλογος που ήδη έχει αρχίσει στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση με πρωτοβουλία της ΤΕΔΚ και του προέδρου της, ο οποίος κι έθεσε προς συζήτηση τις δικές του σκέψεις για το πώς θα πρέπει να γίνει η διοικητική μεταρρύθμιση στους δήμους.
Θέλοντας το «Ε» να συμβάλει σε αυτήν τη συζήτηση, αλλά και να την επεκτείνει περισσότερο, και προς τη μεταρρύθμιση του δεύτερου βαθμού, προσφέρει τις σελίδες του για μια δημόσια συζήτηση, για την κατάθεση προτάσεων, ιδεών, σκέψεων, που θα βοηθήσουν στην ανταλλαγή επιχειρημάτων, στην ανάδειξη αντικειμενικά λύσεων που θα συμφέρουν τον τόπο και θα προωθούν την τοπική ανάπτυξη.
Στο διάλογο αυτό θα είναι ευπρόσδεκτη κάθε γνώμη, όχι αποκλειστικά από αυτοδιοικητικούς, αφού το όλο θέμα, και η εξέλιξη που θα έχει, επηρεάζει τους πάντες.

Σενάρια…
Βάσει των όσων έχουν δει το φως της δημοσιότητας, η κυβέρνηση θα αλλάξει τη διοικητική αλλά και την εκλογική δομή της χώρας. Οι 1.033 ΟΤΑ της Ελλάδας θα μειωθούν σε 300 με 500, ενώ οι διοικητικές περιφέρειες ενδεχομένως να διαφοροποιηθούν σε αριθμό και σίγουρα σε μορφή, αφού θα υλοποιηθεί η αιρετή περιφερειακή διοίκηση με την εκλογή περιφερειάρχη. Όπως έγραψε προ ημερών πρωτοσέλιδα η «Ελευθεροτυπία», η διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας, όπως όλα δείχνουν, θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και του νέου εκλογικού νόμου, που θα ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε έως σήμερα για τις εκλογικές περιφέρειες, ακολουθώντας το γερμανικό σύστημα. Βέβαια, ο ορισμός των εκλογικών περιφερειών δεν είναι απαραίτητο να ακολουθεί τη χάραξη των διοικητικών ορίων που θα αποτελούν τις νέες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις, αν και δεν αποκλείεται κάτι τέτοιο.
Η περιφερειακή αυτοδιοίκηση θα προκύψει από συνενώσεις των σημερινών νομαρχιών που θα αποτελούν πλέον διοικητικές μονάδες μέσα στην περιφέρεια, τα νομαρχιακά διαμερίσματα. Ο επικεφαλής ή πρόεδρος της περιφερειακής αυτοδιοίκησης θα εκλέγεται με ποσοστό 50% συν ένα, επιβεβαιώνοντας την προεκλογική δέσμευση του ΠΑΣΟΚ ότι θα καταργήσει οριστικά το ποσοστό του 42% για εκλογή από τον πρώτο γύρο, το οποίο είχε καθιερώσει η κυβέρνηση της Ν.Δ.. Στο τελικό σχέδιο υπάρχει πρόβλεψη για εγγυημένη εκπροσώπηση όλων των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων στο νέο αιρετό περιφερειακό συμβούλιο, όπως και αυξημένες αρμοδιότητες στις καινούργιες αιρετές περιφερειακές αυτοδιοικήσεις σε σχέση με σήμερα.

Τοπικός αντιδήμαρχος
Στο ίδιο δημοσίευμα τονίζεται πως η επιτροπή των νομικών που επεξεργάζεται τις τελικές προτάσεις προς την κυβέρνηση στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αναλυτική μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) για το θέμα αυτό και τα κριτήρια που έθεσε για τις διοικητικές αναδιαρθρώσεις. Σύμφωνα με αυτές της κατευθύνσεις, η αρχή που υιοθετείται για τη νησιωτική Ελλάδα είναι κάθε νησί και δήμος, σε ό,τι αφορά στα μικρά σε μέγεθος νησιά.
Στη μελέτη του ΙΤΑ και στο σύστημα διακυβέρνησης που προτείνεται για τη νέα εποχή, περιλαμβάνεται η αύξηση του αριθμού των δημοτικών συμβούλων στους νέους μεγάλους δήμους, η αποσυμφόρηση του δημοτικού συμβουλίου με τη δημιουργία επιτροπών του (κυρίως μιας μόνιμης επιτροπής χωροταξίας και περιβάλλοντος), οι οποίες θα αναλαμβάνουν και αποφασιστικές αρμοδιότητες. Ακόμη το ΙΤΑ προτείνει τη δημιουργία συλλογικού επιχειρησιακού οργάνου με πρόεδρο το δήμαρχο και μέλη τους αντιδημάρχους και το γενικό γραμματέα του δήμου, το οποίο θα έχει σημαντικό συντονιστικό ρόλο.
Ομοίως προτείνεται η δημιουργία μόνιμου οργάνου τακτικής κοινωνικής διαβούλευσης, με τη συμμετοχή εκπροσώπων επαγγελματικών, κοινωνικών κ.ά. φορέων. Προκειμένου, δε, να ενισχυθεί η δημοτική αποκέντρωση, συζητείται η εκλογή συγκεκριμένου ποσοστού των δημοτικών συμβούλων από τους υπό κατάργηση δήμους και η καθιέρωση του θεσμού του τοπικού αντιδημάρχου, που θα είναι ταυτόχρονα και δημοτικός σύμβουλος και τοπικός αντιδήμαρχος τέως δήμου. Επίσης, τα διαμερίσματα θα πρέπει να αναλάβουν αποφασιστικές αρμοδιότητες, καθώς και να αποκτήσουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν στην πράξη ορισμένες επείγουσες τοπικές ανάγκες, ενώ ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να αποδοθεί στην επιτόπια διεκπεραίωση «γραφειοκρατικών υποθέσεων». Σχετικά, προτείνεται η δημιουργία (σε συνδυασμό με τα ΚΕΠ) πολυδύναμων δημοτικών υπηρεσιών, στους καταργούμενους δήμους του «Καποδίστρια Ι», τερματικών διοικητικών σταθμών στα χωριά κ.λπ..
Τέλος, προτείνονται η καθιέρωση διαδικασίας ειδικής διαβούλευσης των αιρετών και βασικών υπηρεσιακών στελεχών του δήμου με τους αιρετούς και τους κατοίκους όλων των διαμερισμάτων μία φορά το χρόνο, όπως και η καθιέρωση του θεσμού του «συνηγόρου του δημότη».



Απ’ τον «Καποδίστρια Ι» στο σήμερα…
Το χρονικό μιας προαναγγελθείσης αλλαγής

Πριν ένα χρόνο περίπου, τον Οκτώβριο του 2008, το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) παρέδωσε στην ΚΕΔΚΕ τη μελέτη που είχε εκπονήσει για το «Σύστημα Διακυβέρνησης των νέων πρωτοβάθμιων ΟΤΑ». Ουσιαστικά ήταν η πρόταση του Ινστιτούτου για το πώς θα πρέπει να δομηθεί η θεσμική αλλαγή του «Καποδίστρια ΙΙ» στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση.
Έκτοτε μεσολάβησε η διεθνής οικονομική κρίση, η αδυναμία της προηγούμενης κυβέρνησης να αναλάβει το ρίσκο της διοικητικής μεταρρύθμισης υπό τις συγκεκριμένες συγκυρίες, οι εθνικές εκλογές, η αλλαγή κυβέρνησης, όπως και η προγραμματική δέσμευση του ΠΑΣΟΚ να προχωρήσει άμεσα ο νέος σχεδιασμός. Έτσι - αν κάτι δεν αλλάξει στις κυβερνητικές προθέσεις -, οι επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές θα αφορούν έναν καινούργιο χάρτη δήμων και περιφερειών.

Ένας αιώνας ιστορία…
Γιατί όμως, πέρα απ’ τις κεντρικές πολιτικές που δείχνουν την ανάγκη να υπάρξει ισχυρότερος πρωτοβάθμιος ΟΤΑ, ακόμη και οι ίδιοι οι άνθρωποι της αυτοδιοίκησης στην πλειοψηφία τους, και παρά τις αντιρρήσεις που ήδη απ’ τον «Καποδίστρια Ι» προέβαλλαν, συνηγορούν σήμερα στην ίδια προοπτική;
Η 82 σελίδων μελέτη του ΙΤΑ σκιαγραφεί με τον καλύτερο τρόπο, στο πρώτο της μέρος, την εικόνα της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης από το 1912 έως και το 2008.
Σε επίπεδο νομού Λέσβου, θυμίζουμε απ’ αυτή την αναδρομή στο παρελθόν ότι με το νόμο 1622/1986 περί εθελουσίων συνενώσεων προέκυψαν το 1994 δύο δήμοι που εξασφάλισαν και τα κίνητρα που έδινε ο νομοθέτης. Ο δήμος Πέτρας, που αποτελείτο απ’ τα χωριά Λαφιώνας, Πέτρα και Σκουτάρος και ο δήμος Καλλονής, που προήλθε απ’ τα χωριά Αρίσβη, Δάφια, Καλλονή, Κεράμι και Παράκοιλα.
Η επόμενη μεταβολή, έγινε με το θεσμικό πλαίσιο για τον «Καποδίστρια», το Νόμο 2539/1997 «Συγκρότηση Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης».

Από 99, μόλις 18
Μετά και τις εθελούσιες συνενώσεις του ’94 σε Καλλονή και Πέτρα, η Λέσβος διέθετε 66 δήμους και Κοινότητες και η Λήμνος 32. Έτσι, σε επίπεδο νομού Λέσβου, οι 99 Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, συνενώθηκαν σε 18. Έτσι δημιουργήθηκαν 13 δήμοι στο νησί της Λέσβου, τέσσερις στο νησί της Λήμνου και η Κοινότητα Αγίου Ευστρατίου.
Το σχέδιο «Ιωάννης Καποδίστριας» που έγινε στη συνέχεια ο χάρτης των εκλογών του 1998, εξ αρχής ξεσήκωσε αντιδράσεις. Κι ήταν προφανές ότι η «συρρίκνωση» των ΟΤΑ, το βαθύ μαχαίρι που μπήκε κι ανέτρεψε τα όσα ήξεραν έως τότε οι αυτοδιοικητικοί, αλλά και οι απλοί δημότες οι οποίοι είδαν το χωριό τους να μένει χωρίς «αρχηγό» και οι ίδιοι δίχως στοιχειώδη εξυπηρέτηση - ειδικά τα πρώτα χρόνια -, δε θα έμεναν χωρίς αντιδράσεις.

Υπεροχή… έδρας
Όπως επισημαίνεται και στη μελέτη του ΙΤΑ, ένας απ’ τους λόγους για τους οποίους οι συνενώσεις προκάλεσαν τις αντιρρήσεις των δημοτών ήταν το γεγονός ότι «οι Καποδιστριακοί Δήμοι δημιουργήθηκαν χωρίς τη διασφάλιση των δομών και των διαδικασιών εσωτερικής τους αποκέντρωσης. Τα προβλεπόμενα στο Νόμο “Τοπικά Συμβούλια” παρέμειναν αδρανή σώματα, χωρίς αρμοδιότητες και πόρους, χωρίς τοπικό πρόγραμμα δράσης, χωρίς ουσιαστική θεσμική λειτουργία, ώστε, έστω σε αυτό το επίπεδο, να διασφαλίζεται η συμμετοχή και έκφραση των πολιτών. Σε αυτά, προστίθενται από πολλούς το έλλειμμα ωριμότητας, το πνεύμα τοπικισμού και μικροπολιτικής σημαντικού μέρους των αιρετών των Καποδιστριακών Δήμων, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να υπερβούν τη λογική της υπεροχής της έδρας του δήμου, συνήθως ισχυρότερου - και σε ψήφους - οικιστικού κέντρου και της περιθωριοποίησης ως και εγκατάλειψης των μικρότερων χωριών και μικρών πόλεων του Καποδιστριακού Δήμου, τόσο στο πεδίο των αυτοδιοικητικών λειτουργιών, όσο και στο πεδίο των δράσεων του δήμου. Οι λαμπρές εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν και δεν αναιρούν τον κανόνα.»

Χωρίς ομφάλιο λώρο
Έτσι, το εγχείρημα των Καποδιστριακών Δήμων, οδήγησε σε αντίδραση των πολιτών των παλαιών δήμων και Κοινοτήτων, που ένιωσαν ξαφνικά ότι αποκόπηκε ο ομφάλιος λώρος που τους ένωνε, έστω και στοιχειωδώς, με την Πολιτεία. Ότι παρέμειναν χωρίς δυνατότητα συλλογικής έκφρασης και συμμετοχής, χωρίς εκπροσώπηση του χωριού ή της πόλης τους. «Η δημοκρατική λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης σημαίνει όμως ταυτόχρονα και δυνατότητα συμμετοχής και έκφρασης του πολίτη στο θεσμικό αυτοδιοικητικό πλαίσιο», υπενθυμίζει το ΙΤΑ, προσθέτοντας πως «η δυνατότητα και προοπτική συνδυασμού αντιπροσωπευτικής και συμμετοχικής δημοκρατίας που σήμερα εμφανίζεται - έστω περιορισμένα και όχι κατ’ ουσία - στην τοπική αυτοδιοίκηση, ανοίγει μια δύσκολη έστω δίοδο αποκατάστασης και ανασύνταξης της Δημοκρατίας στις σύγχρονες συνθήκες. Τέλος, η Δημοκρατία στην τοπική αυτοδιοίκηση, όπου ο ρόλος του πολίτη μπορεί να είναι πιο άμεσος, η συμμετοχή του ως άσκηση δικαιώματος και ως εκπλήρωση κοινωνικού χρέους είναι εφικτή, μπορεί να καταστήσει την τοπική αυτοδιοίκηση “σχολείο” δημοκρατικής διαμόρφωσης της πολιτικής συνείδησης των πολιτών.»
Το κυριότερο, βέβαια, πρόβλημα που καταγράφεται σε σχέση με τον «Καποδίστρια Ι», είναι πως δεν κατάφερε να επιτύχει πράγματι τους στόχους που έθεσε, με αποτέλεσμα 12 χρόνια μετά η ανάγκη να υπάρξει ένα σχέδιο το οποίο θα δώσει ισχυρούς και σύγχρονους δήμους, προβάλλει κάτι παραπάνω από επιτακτική.