Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Στο όγδοο κείμενο της Αχερώνης, θα αναφερθώ στη λατρεία του Ηρακλή ως Σωτήρα, με τις καταγραφές:
α) του Στέφανου Βυζάντιου το 518 μ.Χ.: «Ίσσα, πόλις εν Λέσβω, κληθείσα Ιμέρα, είτα Πελασγία και Ίσσα, από της Ίσσης της Μάκαρος, έστι και νήσος πόλιν ομώνυμον έχουσα κατά Δαλματίαν και Ιλυρίαν, το εθνικόν Ισσεύς, εξ ου το θηλυκόν Ισσηίς, επί της Λέσβου, παρά Παρθενίω εν Ηρακλεί». (Βιβλίο των Holstenii, Berkelii, Pinedo, Λειψία 1825, σελ. 224, σειρές 1 - 5)
β) του Μιχάλη Καλλοναίου - Καρέκου: «Από άλλους αρχαιοτάτους συνοικισμούς και εξωκκλήσια δεν έμειναν ούτε ερείπια, αλλά μόνον απλά ονόματα ως τα “Τσόνια” (αρχ. Κιόνια και κίονες ναού), η εξοχή “Αρακλή” (Ηρακλής), όπου θα υπήρχε ναός προς τιμήν του Ηρακλέους». (Σκίτσα Καλλονής, Αθήνα 1927, σ. 9)
γ) του Μητροπολίτη Μηθύμνης Γαβριήλ (1618 - 1621): «Άνωθεν ολίγον έστι βουνός και επάνω τούτου άστυ, ονομάζεται της Καλλονής (Παλιόκαστρο Αρίσβης). Είασαν δε προ ολίγου οι κάτοικοι μετοικισθέντες εις τας ρηθείσας κώμας, μένουσι μόνον εκκλησίαι πλείσται. Έμπροσθεν ολίγον κώμη μικρά λεγομένη Αρακλή, έχει ναόν ένα του Σωτήρος, οίκους χριστιανών δεκαέξ». (Ι. Φουντούλη «Περιγραφή Λέσβου», Αθήνα 1960, σ. 35).
δ) του ιερέα Οικονόμου Χαρ. Εμμανουήλ: «Στο εξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στην Αρακλή, 6 Αυγούστου, που πανηγυρίζει, πηγαίνουν οι ιερείς της Αγίας Παρασκευής το πρωί και γίνεται λειτουργία. Έρχονται και από τα άλλα χωριά του κάμπου Καλλονής. Πολλές γυναίκες και άντρες με καλαθάκια και πανέρια φέρνουν σταφύλια και τα ευλογούμε με ειδική ευχή. Παλαιότερα, γινόταν και πανηγύρι με ζωοθυσία και γλέντια, και το πανηγύρι κρατούσε τρεις μέρες». («Η Σελλάδα της Αγίας Παρασκευής», Κώστα Μάκιστου, Αθήνα 1970, σ. 29).
Όμως, το 518 μ.Χ., από την παραπάνω αναφορά του Στέφανου Βυζάντιου «η Ίσσα ήταν δίπλα από τον Παρθένη στον Ηρακλή» οπότε πιθανά η «πόλις Ηρακλής» ήταν νότια του Παρθένη, στο τόξο του λόφου Κόλωνα σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την Ίσσα και όχι στους πρόποδες της Αρίσβης, όπου βρίσκεται σήμερα ο «Χριστός τ’ Αρακλή».
Στο τοπολόγιο της Μονής Λειμώνος του 1575, καταγράφεται από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σίλβεστρο: «Έτι έχομεν εις τον Κόλωνα ελέαις» (Στ. Καρυδώνης, σ. 175). Το τόξο του Κόλωνα προσδιορίζεται από την Ποταμιά, τα Τσόνια, τα Τριάντα, το χωριό Γερακάρι, τον Αλευροπόταμο και το παλιό Μετόχι του Χριστού όπου υπάρχει λατρευτικό σημείο που παραπέμπει στον Ηρακλή. Πρόκειται για το ξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού πάνω από το ρέμα του Κόλωνα, με την κολώνα ραβδωτού κίονα στη Αγία Τράπεζα της φωτογραφίας και τις μεγάλες διάσπαρτες πλάκες από τραχείτη, όπου πιτσιρικάδες πηγαίναμε κάθε Λαμπροτρίτη για το έθιμο της «Κούνιας» και, ως Ηρακλείδαι, συναγωνιζόμασταν ποιος θα πετάξει ψηλότερα τις Καλλοναίες, επιβεβαιώνοντας τον αρχαιολόγο Ι. Κοντή που γράφει: «ο Ηρακλής, φαίνεται ότι λατρεύτηκε έντονα στη Λέσβο σε κάποιες περιπτώσεις και με τη γυμναστική του υπόσταση». («Λέσβος και Μικρασιατική περιοχή», Αθήνα 1978, σ. 434). Ένα δεύτερο λατρευτικό σημείο είναι στον γειτονεύοντα στις «Αναιρέσες», υπερυψωμένο, εκτεθειμένο και επιβλητικό, βράχο του Αγίου Λεοντίου (Λέντη, Λέτη). Εκεί έχομεν: «αγρόν εξ κοιλών εις θέσιν Σωθήρι του χωρίου Άγιος Λέντης, κατωκημένου μέχρι το 1540». (Στ. Καρυδώνης, σ. 82 και 24).
Κίονες-Κολώνες στον Κόλωνα κατέγραψαν: α) το 1795, ο Άγγλος περιηγητής James Dallaway: «Κοντά στο σπίτι του (το Αρχοντικό του Εμπού Μπεκήρ Αγά, στην Ποταμιά) ήταν οι μοναδικές κολόνες που είδαμε στο νησί, για τις οποίες εκείνος μάς διαβεβαίωσε ότι ανήκαν σε μια ελληνική εκκλησία, και εκεί οικειοποιήθηκαν για τελευταία φορά». («Παλιά και σύγχρονος Κων/πόλη», σ. 314), β) το 1855, ο Άγγλος αρχαιολόγος Charles Newton: «Σε έναν κήπο της Αχυρώνας πρόσεξα το κιονόκρανο μιας μεγάλης Κορινθιακής κολώνας». («Ταξίδια και ανακαλύψεις στη Ανατολή», γράμμα 30, σ. 5) και γ) το 1989, ο γλύπτης-αρχαιολόγος Βάσος Καπάνταης διαπίστωσε την ύπαρξη: «σκαλιστού σε βράχο αρχαίου τάφου και φερτού μαρμάρινου κιονόκρανου στον χώρο του εξωκλησίου της Αγίας Κυριακής» και ισχυρίστηκε ότι το όνομα της Καλλονής προέρχεται από τον Κόλωνα. («Καλλονιάτικα», τεύχος 50, σ. 14).
Άρα από τους Κίονες-Κολώνες που είχε η «πόλις Ηρακλής», πήρε η περιοχή τα ονόματα Κιόνια, Κόλωνας και Καλλονή και από εκεί οι κάτοικοι, μετά την καταστροφή από τον Μπαλτάογλου το 1450 και τις βενετικές επιδρομές, κατέφυγαν κοντά στο προστατευτικό Παλιόκαστρο της Αρίσβης και έκτισαν το «χωρίον Ηρακλής», όπως συνέβη με άλλους που εγκαταστάθηκαν βόρεια, στον Φάραγγα και στη Γέρνα. Συνέχεια στις επόμενες επισημάνσεις.
α) του Στέφανου Βυζάντιου το 518 μ.Χ.: «Ίσσα, πόλις εν Λέσβω, κληθείσα Ιμέρα, είτα Πελασγία και Ίσσα, από της Ίσσης της Μάκαρος, έστι και νήσος πόλιν ομώνυμον έχουσα κατά Δαλματίαν και Ιλυρίαν, το εθνικόν Ισσεύς, εξ ου το θηλυκόν Ισσηίς, επί της Λέσβου, παρά Παρθενίω εν Ηρακλεί». (Βιβλίο των Holstenii, Berkelii, Pinedo, Λειψία 1825, σελ. 224, σειρές 1 - 5)
β) του Μιχάλη Καλλοναίου - Καρέκου: «Από άλλους αρχαιοτάτους συνοικισμούς και εξωκκλήσια δεν έμειναν ούτε ερείπια, αλλά μόνον απλά ονόματα ως τα “Τσόνια” (αρχ. Κιόνια και κίονες ναού), η εξοχή “Αρακλή” (Ηρακλής), όπου θα υπήρχε ναός προς τιμήν του Ηρακλέους». (Σκίτσα Καλλονής, Αθήνα 1927, σ. 9)
γ) του Μητροπολίτη Μηθύμνης Γαβριήλ (1618 - 1621): «Άνωθεν ολίγον έστι βουνός και επάνω τούτου άστυ, ονομάζεται της Καλλονής (Παλιόκαστρο Αρίσβης). Είασαν δε προ ολίγου οι κάτοικοι μετοικισθέντες εις τας ρηθείσας κώμας, μένουσι μόνον εκκλησίαι πλείσται. Έμπροσθεν ολίγον κώμη μικρά λεγομένη Αρακλή, έχει ναόν ένα του Σωτήρος, οίκους χριστιανών δεκαέξ». (Ι. Φουντούλη «Περιγραφή Λέσβου», Αθήνα 1960, σ. 35).
δ) του ιερέα Οικονόμου Χαρ. Εμμανουήλ: «Στο εξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στην Αρακλή, 6 Αυγούστου, που πανηγυρίζει, πηγαίνουν οι ιερείς της Αγίας Παρασκευής το πρωί και γίνεται λειτουργία. Έρχονται και από τα άλλα χωριά του κάμπου Καλλονής. Πολλές γυναίκες και άντρες με καλαθάκια και πανέρια φέρνουν σταφύλια και τα ευλογούμε με ειδική ευχή. Παλαιότερα, γινόταν και πανηγύρι με ζωοθυσία και γλέντια, και το πανηγύρι κρατούσε τρεις μέρες». («Η Σελλάδα της Αγίας Παρασκευής», Κώστα Μάκιστου, Αθήνα 1970, σ. 29).
Όμως, το 518 μ.Χ., από την παραπάνω αναφορά του Στέφανου Βυζάντιου «η Ίσσα ήταν δίπλα από τον Παρθένη στον Ηρακλή» οπότε πιθανά η «πόλις Ηρακλής» ήταν νότια του Παρθένη, στο τόξο του λόφου Κόλωνα σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την Ίσσα και όχι στους πρόποδες της Αρίσβης, όπου βρίσκεται σήμερα ο «Χριστός τ’ Αρακλή».
Στο τοπολόγιο της Μονής Λειμώνος του 1575, καταγράφεται από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σίλβεστρο: «Έτι έχομεν εις τον Κόλωνα ελέαις» (Στ. Καρυδώνης, σ. 175). Το τόξο του Κόλωνα προσδιορίζεται από την Ποταμιά, τα Τσόνια, τα Τριάντα, το χωριό Γερακάρι, τον Αλευροπόταμο και το παλιό Μετόχι του Χριστού όπου υπάρχει λατρευτικό σημείο που παραπέμπει στον Ηρακλή. Πρόκειται για το ξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού πάνω από το ρέμα του Κόλωνα, με την κολώνα ραβδωτού κίονα στη Αγία Τράπεζα της φωτογραφίας και τις μεγάλες διάσπαρτες πλάκες από τραχείτη, όπου πιτσιρικάδες πηγαίναμε κάθε Λαμπροτρίτη για το έθιμο της «Κούνιας» και, ως Ηρακλείδαι, συναγωνιζόμασταν ποιος θα πετάξει ψηλότερα τις Καλλοναίες, επιβεβαιώνοντας τον αρχαιολόγο Ι. Κοντή που γράφει: «ο Ηρακλής, φαίνεται ότι λατρεύτηκε έντονα στη Λέσβο σε κάποιες περιπτώσεις και με τη γυμναστική του υπόσταση». («Λέσβος και Μικρασιατική περιοχή», Αθήνα 1978, σ. 434). Ένα δεύτερο λατρευτικό σημείο είναι στον γειτονεύοντα στις «Αναιρέσες», υπερυψωμένο, εκτεθειμένο και επιβλητικό, βράχο του Αγίου Λεοντίου (Λέντη, Λέτη). Εκεί έχομεν: «αγρόν εξ κοιλών εις θέσιν Σωθήρι του χωρίου Άγιος Λέντης, κατωκημένου μέχρι το 1540». (Στ. Καρυδώνης, σ. 82 και 24).
Κίονες-Κολώνες στον Κόλωνα κατέγραψαν: α) το 1795, ο Άγγλος περιηγητής James Dallaway: «Κοντά στο σπίτι του (το Αρχοντικό του Εμπού Μπεκήρ Αγά, στην Ποταμιά) ήταν οι μοναδικές κολόνες που είδαμε στο νησί, για τις οποίες εκείνος μάς διαβεβαίωσε ότι ανήκαν σε μια ελληνική εκκλησία, και εκεί οικειοποιήθηκαν για τελευταία φορά». («Παλιά και σύγχρονος Κων/πόλη», σ. 314), β) το 1855, ο Άγγλος αρχαιολόγος Charles Newton: «Σε έναν κήπο της Αχυρώνας πρόσεξα το κιονόκρανο μιας μεγάλης Κορινθιακής κολώνας». («Ταξίδια και ανακαλύψεις στη Ανατολή», γράμμα 30, σ. 5) και γ) το 1989, ο γλύπτης-αρχαιολόγος Βάσος Καπάνταης διαπίστωσε την ύπαρξη: «σκαλιστού σε βράχο αρχαίου τάφου και φερτού μαρμάρινου κιονόκρανου στον χώρο του εξωκλησίου της Αγίας Κυριακής» και ισχυρίστηκε ότι το όνομα της Καλλονής προέρχεται από τον Κόλωνα. («Καλλονιάτικα», τεύχος 50, σ. 14).
Άρα από τους Κίονες-Κολώνες που είχε η «πόλις Ηρακλής», πήρε η περιοχή τα ονόματα Κιόνια, Κόλωνας και Καλλονή και από εκεί οι κάτοικοι, μετά την καταστροφή από τον Μπαλτάογλου το 1450 και τις βενετικές επιδρομές, κατέφυγαν κοντά στο προστατευτικό Παλιόκαστρο της Αρίσβης και έκτισαν το «χωρίον Ηρακλής», όπως συνέβη με άλλους που εγκαταστάθηκαν βόρεια, στον Φάραγγα και στη Γέρνα. Συνέχεια στις επόμενες επισημάνσεις.