Με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς, θυμήθηκα την αντιαυταρχική εκπαίδευση! Τι είναι αυτό; Πολλοί ίσως να μην το έχουν ξανακούσει. Η αντιαυταρχική εκπαίδευση επιδιώκει τη δημιουργία ανθρώπων με αυτορρυθμιζόμενο χαρακτήρα. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να ακολουθήσουν τις δικές τους ιδέες, αποφάσεις και εμπνεύσεις, κτίζοντας το μέλλον που τα ίδια επιθυμούν, έχοντας το χρόνο έκφρασης και παραγωγικότητας που πηγάζει από τη βιολογική τους ενέργεια. Όχι μόνο αναπτύσσουν τις ικανότητες και τις γνώσεις τους, αλλά ενδυναμώνουν το χαρακτήρα τους και τον εσωτερικό τους κόσμο...
Η ενθάρρυνση της φυσικής ανάπτυξης των παιδιών είναι αναγκαία για την αυτορρύθμιση των ικανοτήτων τους και του εαυτού τους. Αν αυτή η διαδικασία εμποδιστεί και καταπιεστεί (όπως συμβαίνει στις κυρίαρχες καταναγκαστικές εκπαιδευτικές μεθόδους), τότε τα μπλοκαρίσματα και οι θωρακίσεις τρέφονται, με αποτέλεσμα να γεννιούνται αντικοινωνικές, βίαιες και «κακές» συμπεριφορές. Στην αντιαυταρχική εκπαίδευση, η χρήση του φόβου, της αποτυχίας, της τιμωρίας και του ανταγωνισμού δεν αποτελούν εκπαιδευτικές αρχές και δε χρησιμοποιούνται. Αντιθέτως, καλλιεργούνται αξίες όπως η αυτενέργεια και η συνεργασία, η συνεννόηση και η συζήτηση για την αντιμετώπιση προβλημάτων!
Ο ρόλος του «δασκάλου» σε αυτή την προσέγγιση είναι να ενθαρρύνει τα παιδιά να ανακαλύψουν και να κερδίσουν από μόνα τους γνώσεις, μέσω του φυσικού τους ενδιαφέροντος. Επιδίωξή τους είναι η διατήρηση και εξέλιξη των φυσικών ενδιαφερόντων και δυνατοτήτων των παιδιών. Η εκπαίδευση κατευθύνεται από το ενδιαφέρον του παιδιού και όχι από το ενδιαφέρον κρατών, κερδοσκοπικών ιδρυμάτων-εταιρειών και θρησκειών...
Το 1921 ο A.S. Neill, στενός φίλος του W. Reich, ίδρυσε το σχολείο-σύμβολο «Summerhill», στο οποίο η αυτορρύθμιση των παιδιών στα πλαίσια της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι προτεραιότητα! Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σχολείου:
Το πρώτο είναι ότι όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά! Οι δάσκαλοι και οι κατηγορίες μαθημάτων διδακτέας ύλης είναι διαθέσιμοι στους προγραμματισμένους χρόνους, αλλά τα παιδιά μπορούν να αποφασίσουν εάν θα παρευρεθούν ή όχι. Αυτό τούς δίνει την ελευθερία να κάνουν τις επιλογές για τις ζωές τους και σημαίνει ότι εκείνα τα παιδιά που παρευρίσκονται στα μαθήματα έχουν επιλέξει πως έχει σημασία γι’ αυτά να μάθουν. Πολλοί θα πιστέψουν πως αν δεν πιεστεί ένα παιδί, δε θα θελήσει να ακολουθήσει τη μαθητική ζωή φυσιολογικά και κανονικά. Ωστόσο, στο Summerhill είναι σπάνιο για ένα παιδί να μην παρευρεθεί σε κανένα μάθημα καθόλου. Υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις παιδιών, με πολλά προβλήματα από άλλα σχολεία, που έμειναν για αρκετό διάστημα μακριά από κάποια μαθήματα. Όλα όμως, μέσα στην ελευθερία που τους παρέχετο, προτίμησαν σύντομα (κι ελάχιστα αργότερα) να ενταχθούν κανονικά στις τάξεις τους!
Το δεύτερο ιδιαίτερα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό γνώρισμα του σχολείου είναι αυτό που ονομάζουν συνεδρίαση, στην οποία όλοι συζητούν και ψηφίζουν τους σχολικούς νόμους κάθε εβδομάδα, οι οποίοι μπορούν και αλλάζουν. Αυτοί οι νόμοι είναι οι κανόνες του σχολείου, που καταρτίζονται κατά πλειοψηφία στις κοινοτικές συνεδριάσεις κι εκεί μαθητές και προσωπικό μετέχουν με μία ψήφο. Από το διευθυντή ως το μαθητή της πρώτης δημοτικού, όλοι έχουν μία ψήφο. Οι κανόνες είναι σεβαστοί από όλους, καθώς όλοι συμμετέχουν στη δημιουργία τους και δεν είναι εξαναγκασμός, όπως στα συνηθισμένα σχολεία. Αυτοί οι κανόνες δεν είναι λίγοι, 230 για την ακρίβεια! Το σχολείο αυτό λειτουργεί σαν κοινότητα! Δεν αρκείται μόνο στο μαθησιακό μέρος, αλλά στην εκπαίδευση μίας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, η οποία μεγαλώνει σε ένα χώρο με ίσους όρους, σεβόμενη την ισότητα, χωρίς διακρίσεις ηλικίας, φύλου, χρώματος ή θρησκείας. Ας σημειωθεί πως οι Άγγλοι μαθητές είναι λιγότεροι από τα μισά παιδιά. Η κοινοτική ατμόσφαιρα είναι ισχυρή και το περιβάλλον, για να λειτουργήσει, είναι αρμονικό κι ισορροπημένο. Εκπαιδευτικοί και μαθητές έχουν ίσες ευκαιρίες να θέσουν τη θέση τους και οι μαθητές δεν έχουν κυρώσεις όταν υποβάλλουν παράπονα ή ζητούν αλλαγές σε κάποιους κανόνες της καθημερινότητάς τους...
Το αποτέλεσμα είναι ένα ισχυρό συναίσθημα της αλληλεγγύης μέσα στο σχολείο και σε όλα τα διαφορετικά μέλη του. Και είναι διαφορετικοί εκτός από τις διαφορές ηλικίας, καθώς αποτελούν μία διεθνή κοινότητα. Πολλά έθνη αντιπροσωπεύονται (Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ισραήλ, Ελβετία, ΗΠΑ, Κορέα, Ταϊβάν...). Μέσα από το λάκκο των λεόντων θυμόμαστε το απόφθεγμα που χαρακτήριζε το Neill και είναι γραμμένο στην είσοδο του σχολείου: «Προτιμώ ένα ευτυχισμένο οδοκαθαριστή, από ένα νευρωτικό σοφό»!

... ο Δανιήλ.