Η πρώτη έκλειψη Σελήνης του 2011 εμφανίσθηκε χθες στην περιοχή νότια του αστερισμού του Οφιούχου περίπου 7° δυτικά του Νεφελώματος της Λιμνοθάλασσας (Μ8). Η τροχιά της Σελήνης πέρασε μέσα από τη σκιά της Γης κατά τη διάρκεια του γεγονότος για αρκετό χρονικό διάστημα. Η φάση της ολικής έκλειψης διήρκεσε περίπου 100 λεπτά! Η τελευταία έκλειψη που είχε υπερβεί σε διάρκεια αυτήν, ήταν τον Ιούλη τού 2000. Η έκλειψη ήταν ορατή για εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη νοτιοδυτική Ασία. Ήταν ορατή καθώς το φεγγάρι ανατέλλει νωρίς το απόγευμα στη νότια Αμερική και την Ευρώπη, και καθώς έδυε το φεγγάρι πριν από την αυγή στην ανατολική Ασία και την Αυστραλία.

Η σεληνιακή έκλειψη συμβαίνει μόνο με τη Σελήνη σε Πανσέληνο, όταν η Γη περνά μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης και η σκιά της Γης πέφτει σε ένα τμήμα της επιφάνειας της Σελήνης (μερική έκλειψη) ή καλύπτει όλη την επιφάνεια της Σελήνης (ολική έκλειψη). Οι σεληνιακές εκλείψεις είναι λιγότερο συχνές από ό,τι οι ηλιακές, καθώς οι δεύτερες για οποιαδήποτε τοποθεσία στη Γη, θα μπορούσε να είναι μέχρι και τρεις ανά έτος. Γενικά οι σεληνιακές εκλείψεις είναι ορατές παντού όταν είναι καλός καιρός τη νύχτα και ουσιαστικά καλύπτει πάνω από το μισό του πλανήτη. Το πιο κοντινό διάστημα μεταξύ ηλιακής και σεληνιακή έκλειψης είναι δυο εβδομάδες. Η ηλιακή έκλειψη πάντα γίνεται στο τέλος ενός ισλαμικού μήνα. Η σεληνιακή έκλειψη συμβαίνει πάντα στη μέση ενός ισλαμικού μήνα.

Τα στοιχεία της ολικής έκλειψης της Σελήνης
Οι χρόνοι κατά τους οποίους βλέπαμε τη Σελήνη να μπαίνει στην παρασκιά και τη σκιά της Γης, αναφέρονται στον πίνακα 1 και αφορούν σε διεθνή ώρα (UT) σε τοπική ώρα Ελλάδας.
Η διάρκεια κατά την οποία η Σελήνη βρισκόταν στις φάσεις της έκλειψης ήταν:
Παρασκιά = 5ώρες 36 λεπτά και 12 δευτερόλεπτα
Σκιά = 3 ώρες 39 λεπτά και 19 δευτερόλεπτα
Ολικότητα = 1 ώρα 40 λεπτά και 13 δευτερόλεπτα
Η Σελήνη κατά τη διάρκεια της Ολικότητας της Έκλειψης βρισκόταν στον ουράνιο θόλο στο σημείο που χαρακτηρίζεται από τις συντεταγμένες R.A. = 17h35m32.3s και Dec. = -23°13΄51.6΄΄ (Geocentric Coordinates).
Κατά τη στιγμή της μεγαλύτερης έκλειψης, το φαινόμενο μέγεθός της (MV) έφθασε το 1,6998 κατά τη διάρκεια που το κεντρικό πέρασμα της Σελήνης βρισκόταν σε απόσταση 5,3 λεπτά της μοίρας του άξονα της σκιάς. Το νότιο άκρο της Σελήνης βρισκόταν 54,2 λεπτά το τόξου από την άκρη της σκιάς της Γης, ενώ το βόρειο άκρο βρισκόταν 22,3 λεπτά το τόξου από την άκρη της σκιάς. Έτσι, οι βόρειες περιοχές της Σελήνης φαίνονταν πιθανώς πιο φωτεινές από τις νότιες περιοχές που βρισκόταν βαθύτερα στη σκιά. Κατά τη διάρκεια εξέλιξης του γεγονότος μέχρι την ολικότητα, και ενώ μεγάλα τμήματα της Σελήνης βυθίζονταν στο σκοτάδι, η εμφάνισή της είχε δραματικές αλλαγές με το πέρασμα του χρόνου. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί η ακριβής κατανομή φωτεινότητας στη σκιά, για αυτό και οι παρατηρητές, επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι, κλήθηκαν να εκτιμήσουν την αξία Danjon (= Κλίμακα Φωτεινότητας της Έκλειψης της Σελήνης) σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά τη διάρκεια του γεγονότος.


Σχηματική απεικόνιση που εξηγεί την ολική έκλειψη της Σελήνης

Φάσεις της έκλειψης	Φάση	Ημ/νία	Ώρα (UT)	Ημ/νία	Τοπική ώρα (EEST)
Πρώτη επαφή με παρασκιά	Π1	15	17:24.33	15	20:24.33
Πρώτη επαφή με τη σκιά	Σ1	15	18:22.55	15	21:22.55
Έναρξη ολικής έκλειψης	Ο1	15	19:22.29	15	22:22.29
Μέγιστο ολικής έκλειψης	Ο	15	20:12.41	15	23:12.41
Τέλος ολικής έκλειψης	Ο2	15	21:02.14	16	00:02.14
Τελευταία επαφή με τη σκιά	Σ2	15	22:02.15	16	01:02.15
Τελευταία επαφή με παρασκιά	Π2	15	23:00.44	16	02:00.44

Τα αστέρια την ώρα της έκλειψης
Σχεδόν 30 χρόνια πριν, την 6η Ιούλη του 1982, οι παρατηρητές παρακολούθησαν μια άλλη ολική σεληνιακή έκλειψη, με τη Σελήνη να βρίσκεται στο ίδιο τμήμα του ουρανού. Εντυπωσιάστηκαν όταν κατά τη διάρκεια της ολικότητας είδαν πόσο πολύ έλαμπε ο Γαλαξία μας, αλλά ήταν αόρατος σχεδόν κατά τη διάρκεια της μερικής φάσης. Οι παρατηρητές είχαν μια παρόμοια ευκαιρία κατά τη διάρκεια αυτής της έκλειψης. Στην περίπτωση αυτή, η ολικά σκιασμένη Σελήνη βρισκόταν νότια του αστερισμού του Οφιούχου μόλις 8° βορειοδυτικά από τα φωτεινότερα νεφελώματα και αστέρια του Τοξότη. Επειδή η περιοχή αυτή βρίσκεται κοντά με το κέντρο του Γαλαξία, η ποσότητα των αστέρων, των νεφελωμάτων και αστρικών σμηνών που βλέπουμε εκεί, είναι εκθαμβωτικά εντυπωσιακή. Οι αστερισμοί του καλοκαιριού βρίσκονταν σε πολύ καλή θέση για παρατήρηση, ώστε ορισμένα φωτεινά αστέρια να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συγκρίσεις μεγέθους με την ολικά σκιασμένη Σελήνη.


Στο σχήμα φαίνεται η πορεία του φεγγαριού μέσω της παρασκιάς και της σκιάς κατά τη διάρκεια της έκλειψης
 

Ποιοι γεύτηκαν τη μαγεία της έκλειψης
Το γεγονός της σεληνιακής έκλειψης παρατηρήθηκε ολοκληρωμένο από το ανατολικό ήμισυ της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της κεντρικής Ασίας και της δυτικής Αυστραλίας. Οι παρατηρητές σε ολόκληρη την Ευρώπη επρόκειτο να χάσουν τα πρώτα στάδια της έκλειψης, επειδή θα εμφανιζόταν πριν την ανατολή του φεγγαριού στον ουράνιο θόλο. Ευτυχώς, την ολικότητα θα έβλεπε όλη η ήπειρος εκτός από τη βόρεια Σκωτία και τη βόρεια Σκανδιναβία. Οι παρατηρητές στην ανατολική Ασία, την ανατολική Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία θα έχαναν τα τελευταία στάδια της έκλειψης γιατί θα συνέβαιναν μετά τη δύση του φεγγαριού. Παρ’ όλα αυτά, η ολικότητα της έκλειψης παρατηρήθηκε από τις περιοχές αυτές. Ακόμη και παρατηρητές στην ανατολική Βραζιλία, την Ουρουγουάη και την Αργεντινή έγιναν μάρτυρες της ολικότητας.
Ωστόσο, καμμιά φάση της έκλειψης δεν επρόκειτο να είναι ορατή από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, το Μεξικό, την κεντρική Αμερική μέχρι και τον Παναμά και τα νησιά της Καραϊβικής, καθώς και μεγάλου μέρους το Ειρηνικού Ωκεανού.
Τη στιγμή που το φαινόμενο της έκλειψης θα βρισκόταν στο μέγιστο (20:12.41 UT), το φεγγάρι θα ήταν κοντά στο ζενίθ για παρατηρητές από το Reunion Island και το Mauritius Island, 750 χιλ. και 900 χιλ. αντίστοιχα, ανατολικά της Μαδαγασκάρης.


Στο χάρτη φαίνεται σε ποιες περιοχές της Γης ήταν ορατή η έκλειψη της Σελήνης

Οι επόμενες σεληνιακές εκλείψεις
Η επόμενη έκλειψη Σελήνης θα είναι ολική και θα γίνει τη 10η Δεκέμβρη 2011 στις 14:33 UT και θα είναι ορατή στη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη, την κεντρική και βόρεια Αμερική. Στη συνέχεια, η επόμενη θα είναι μερική και θα γίνει στις 4 Ιούνη 2012 στις 11:04 UT και θα είναι ορατή σε Ασία, Αυστραλία, Ειρηνικό και Αμερική. Η τελευταία για το 2012 θα γίνει στις 28 Νοέμβρη 2012 στις 14:34, θα είναι έκλειψη παρασκιάς και θα γίνει ορατή στην Ευρώπη, την ανατολική Αφρική, την Ασία, την Αυστραλία, τον Ειρηνικό και τη βόρεια Αμερική.

Ο κύκλος Σάρος 130
Η σεληνιακή έκλειψη της 15ης του Ιούνη είναι η 34η του Σάρος 130.
Η περιοδικότητα και η επανάληψη των σεληνιακών αλλά και των ηλιακών εκλείψεων διέπεται από τον κύκλο Σάρος, με μια περιοδικότητα περίπου 6,585.3 ημερών (18 έτη 11 ημέρες 8 ώρες). Όταν δύο εκλείψεις χωρίζονται από μια περίοδο ενός Σάρος, μοιράζονται μια παρόμοια γεωμετρία. Οι δύο εκλείψεις συμβαίνουν στο ίδιο σημείο, με τη Σελήνη σε σχεδόν ίδια απόσταση από τη Γη και την ίδια εποχή του έτους. Έτσι, ο κύκλος Σάρος είναι χρήσιμος γιατί οργάνωσε τις εκλείψεις σε σειρές. Κάθε κύκλος διαρκεί συνήθως 12 - 15 αιώνες και περιέχει 70 ή περισσότερες σεληνιακές εκλείψεις.
Στις σεληνιακές εκλείψεις τού Σάρος 130, η Σελήνη κινείται από σειρά σε σειρά νοτιότερα. Η πρώτη σειρά ξεκίνησε με μία μερική έκλειψη κοντά στο βόρειο άκρο της παρασκιάς στις 10 Ιουνίου 1416. Ο κύκλος Σάρος 130 θα ολοκληρωθεί με μερική έκλειψη κοντά στο νότιο άκρο της παρασκιάς στις 26 Ιούλη 2678. Μια σειρά από 71 εκλείψεις συμβαίνουν με την ακόλουθη σειρά:
8 παρασκιάς,
20 μερικές,
14 ολικές,
22 μερικές, και
7 παρασκιάς
σεληνιακές εκλείψεις, που εκτείνονται σε χρονικό διάστημα 1262,11 χρόνων.
 
* Ο Δανιήλ Τσιορμπατζής είναι μέλος της Αστρονομικής Εταιρείας Βορείου Αιγαίου «Γαλιλαίος».