Τις τελευταίες εβδομάδες σημειώθηκε σε πολλές περιοχές της χώρας μας κατάκλυση παρακτίων ζωνών τους κυρίως από θαλάσσια νερά. Από τον Αμβρακικό Κόλπο έως το Βαθύ Σάμου και από τον Κόλπο Γέρας έως τη Λευκάδα διαβάσαμε αναφορές για κατακλυσμένες περιοχές, είδαμε την απόγνωση κατοίκων και καταστηματαρχών και ακούσαμε παράπονα αιρετών τοπικών αρχόντων. Διατυπώνουμε εδώ ορισμένες σκέψεις μας, μετά και από επίσκεψη σε ορισμένες από αυτές τις περιοχές, ώστε ενδεχομένως να συμβάλουμε στην απομυθοποίηση του θεωρηθέντος ως αποκλειστικώς «θυμού του Ποσειδώνα».

Από τα μέσα Δεκεμβρίου καταγράφηκε στην ανατολική Μεσόγειο μία ακραία υπερύψωση της θαλάσσιας στάθμης. Κάτοικοι περιοχών μάς ανέφεραν ότι παρόμοια υψηλή στάθμη είχε να εμφανιστεί από τη δεκαετία ‘60. Είναι ένα φυσικό φαινόμενο, οφειλόμενο σε ακραία μεγίστη πλήμμη, συνδυαζόμενη με συζυγιακή παλίρροια και ειδικές ατμοσφαιρικές συνθήκες, ουδεμία σχέση έχον με τήξη παγετώνων, κλιματικές αλλαγές ή άλλες παρόμοιες αιτίες, που λανθασμένα αναφέρονται, τις οίδε για ποιο λόγο. Σε διάφορες περιοχές της χώρας διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι υπερύψωση έως και περισσότερο από 60 εκ.. Όπως προαναφέραμε, τέτοιες υπερυψώσεις έχουν παρατηρηθεί και κατά το παρελθόν. Το καινοφανές τούτη τη φορά ήταν η διάρκεια διατηρήσεώς τους. Διατηρήθηκαν επί πολλές ημέρες με αποτέλεσμα ακόμη και η χαμηλόσταθμη Βενετία να είναι κατακλυσμένη επί σπανίως τόσο μακρύ χρόνο. Το ασύνηθες αυτό φαινόμενο συνδυάστηκε με συνεχή πνοή νοτίων ανέμων σε υψηλές κλίμακες Beaufort (Μποφώρ) επί σχεδόν 20 ημέρες, η οποία είναι γνωστό ότι προκαλεί σε πολλές περιοχές συσσώρευση θαλασσίων μαζών, ειδικώς σε παράκτιες περιοχές εκτεθειμένες στο νότο ή σε κολπώσεις (π.χ. Βαθύ Σάμου). Οι νοτιάδες αυτοί δημιούργησαν υψηλά ανεμογενή κύματα, τα οποία έδρασαν καταστροφικώς σε ακτές, στις οποίες είχαμε ήδη τις μεγάλες υπερυψώσεις της θαλάσσιας στάθμης. Ο συνδυασμός ακραίως υψηλής στάθμης θάλασσας νοτίων ανέμων και υψηλών κυματισμών ήταν ιδιαιτέρως καταστροφικός σε ορισμένες περιοχές με ειδικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά.
Τα παραπάνω αναφερθέντα αφορούσαν φυσικούς μηχανισμούς, στους οποίους ο άνθρωπος μπορεί να ασκήσει από ελάχιστο έως κανένα έλεγχο. Είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένος να τους υφίσταται, όπως υφίσταται έναν ακραίο σεισμό ή μια ακραία βροχόπτωση. Ας αναφερθούμε όμως τώρα ειδικώς στη συμβολή του ανθρώπου στην όξυνση των επιπτώσεων αυτών των μηχανισμών. Σε πολλές παράκτιες περιοχές έχουν γίνει παρεμβάσεις με έργα που ενοχλούν τη φύση. Επιχωματώνουμε ακτές, διαμορφώνουμε οδούς και πλατείες εντός της θάλασσας, οικοδομούμε επί της ακτογραμμής, αφαιρούμε ίζημα από ποταμούς και ακτές, διευθετούμε χειμάρρους, κατασκευάζουμε λιμένες και λιμενίσκους σε λανθασμένες από ατμομηχανικής απόψεως θέσεις, υψώνουμε κατακόρυφα τοιχία σε επαφή με τη θάλασσα και άλλα πολλά. Σε ορισμένες δε παράκτιες περιοχές ο άνθρωπος έχτισε πόλεις και χωριά σε στάθμες πολύ χαμηλές σε σχέση με τη θαλάσσια επιφάνεια, με αποτέλεσμα να υπόκεινται στη δράση της συχνότερα και ευκολότερα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ολλανδίας, η οποία πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες στις αρχές της δεκαετίας ‘50, όταν ένας συνδυασμός φυσικών μηχανισμών, όπως αυτός στη χώρα μας των τελευταίων εβδομάδων, έπληξε τις Κάτω Χώρες. Η φύση απαιτεί και διεκδικεί να έχει το πεδίο δράσεως και εκτονώσεώς της. Κάθε παρέμβαση σε αυτό έχει καταστροφικές επιπτώσεις για τον αδύναμο άνθρωπο.
Συμπερασματικώς, η φύση θα συνεχίσει να εμφανίζει κατά καιρούς ακραίες καταστάσεις της, υπό μορφή είτε υψηλών και χαμηλών θερμοκρασιών είτε θυμού του Εγκέλαδου είτε ξηρασίας ή βροχοπτώσεων είτε ανέμων είτε κυματισμών και ανυψώσεων της θαλάσσιας επιφάνειας είτε εκρήξεων ηφαιστείων. Θεών τελεσάντων ουδέν ποτε φαίνεται έμμεν άπιστον (Πίνδαρος). Είναι μάλλον βέβαιον ότι ο άνθρωπος συμβάλλει μακροπροθέσμως στην επιδείνωση αυτών των ακραίων εκφάνσεων προκαλώντας εν τίνι μέτρω κλιματικές αλλαγές. Βραχυπροθέσμως όμως είναι πολύ βέβαιον ότι συμβάλλει με άστοχες παρεμβάσεις του σε σημαντικότατο βαθμό στην καταστροφική εκδήλωση της μανίας της φύσεως.

* Ο Κώστας Ι. Μουτζούρης είναι καθηγητής Ατμομηχανικής και Λιμενικών Έργων ΕΜΠ και πρύτανης ΕΜΠ.