Το βορειότερο χωριό της Γέρας, χαμένο μέσα στον ελαιώνα, δίπλα στο ποτάμι, κάτω από ένα πέτρινο, κωνικό λόφο, από τον οποίο ορεινές στράτες οδηγούν στον αρχαιολογικό τόπο της Μάνας!

Πρέπει να δεχτούμε ότι ο Παλιός Κήπος, βρισκόταν εδώ, πιθανόν από την αρχαιότητα, ή ίσως στα πρώιμα χρόνια της Βυζαντινής περιόδου. Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς υπήρχε εδώ, όταν τα κεραμίδια, τα μελαμβαφή αλλά και τα τεφρά Λεσβιακά αγγεία, έδειξαν την ύπαρξη κτίσματος της Κλασσικής εποχής, σε οικόπεδο, μέσα στον οικιστικό πυρήνα του χωριού*. Ίσως εδώ να ανήκε και ο ακραίος, ραβδωτός κίονας του νάρθηκα του Αγίου Ερμολάου, όπως και η επιγραφή (IGXII2 495)* μαζί με το ιωνικό κιονόκρανο, στον μικρό Ταξιάρχη, δίπλα στο ποτάμι, στην θέση Κάραβος. Τα μέλη και τα σημάδια της πρώτο- και μεσο-βυζαντινής Περιόδου (4^ος-7^ος μ.Χ. αι.) είναι διάσπαρτα παντού, στην Ενοριακή εκκλησιά του Αγίου Ερμολάου (και Άγιος Παντελεήμων - Άγιοι Ανάργυροι) και στα κοντινά εξωκλήσια! Η εκκλησία του 1795 (είναι μια τρίκλιτη βασιλική, με επίπεδα ξύλινα ταβάνια, υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο, εικονοστάσια και άμβωνα και απέριττο διάκοσμο), είναι κατασκευασμένη από τον κιτρινωπό Γεραγώτικο ιγνιβρίτη! Από το ίδιο, καφετί υλικό αποτελείται τον Καμπαναριό (μάστορας, το 1900,ο Βέτσος)! Στον παλιό ναό, ανήκουν δύο πεσσοί θωρακίου και δομικά μέλη εντοιχισμένα στον ναό και το υπέροχο παλαιοχριστιανικό επίθημα, με συμφυές ιωνικό κιονόκρανο, σε περιφραγμένο χώρο της αυλής. Εκείνο όμως που είναι σημαντικό, είναι η επιμήκης, υπόγεια θολωτή αίθουσα, κατά μήκος του νότιου κλίτους του ναού, με δύο αεραγωγούς, στενότερους προς τα επάνω, και με μικρή κλίμακα, κάτω από την κλίμακα προς γυναικωνίτη, στενή με λαξευμένους παραστάτες και υπέρθυρο! Η θολωτή αίθουσα μάλλον αποτελούσε υπόγειο τμήμα της παλαιοχριστιανικής, ίσως με το εγκαίνιο κάποιου μάρτυρα. Στην ΝΑ πλευρά της αυλής, μικρό σημερινό οστεοφυλάκιο, θεωρείται παλιός ναός του Αγίου Ιωάννου! Κάτω από την εκκλησιά, τρία αιωνόβια κυπαρίσσια, φυλάγουν την Πηγή του νερού, το Αγίασμα (τώρα με εκκλησάκι), ίσως στον Παλαιό Κήπο! Μεσαιωνική κεραμική καθώς και χριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη φέρουν και η Παναγιά η Σπηλιώτισα ή Κρυφτή μέσα στον βράχο και τα νερά και η Παναγιά η Πευκιανή! Ο Παλαιός Κήπος λοιπόν, μαρτυρεί την ύπαρξη κτισμάτων, ίσως οικισμού, κατά την Αρχαία και Βυζαντινή εποχή! Κάτι, που όπως θα δούμε, αλλάζει τελείως στους επόμενους αιώνες!

*Στοιχεία από το Χνάρια τα Παλιά (1987) σελ.64-66 και Περπατώντας τη Λέσβο, 1992, Β τόμος, σελ,693.και Ιάκωβος Κλεόμβροτος Μytilena Sacra σελ570

με τα επίπεδα ταβάνια του 18^ου αιώνα

και τον υπέροχο διάκοσμο

με αρχαίους κίονες

και παλαιοχριστιανικά μέλη

με το αγίασμα στον Παλαιό Κήπο

Κίτρινη πέτρα με στολίδια σε μάρμαρο

Τρίκλιτη Βασιλική (Εργαστήριο Μπούρα)