“Mukataa-i ciftlik-i manastir-i Kali Langada der yed-i Papa Manol”

Eρχόμαστε στην ΒΑ πλευρά της κορυφής του Αι Λια, του πευκόφυτου βουνού ανάμεσα Παράκοιλα-Φτερούντα!!. Μια βαθειά ρεματιά,η Καλή Λαγκάδα εκβάλλει στην «Ποταμιά». Τα πεύκα, ευθύκορμα, η Τραχεία αλλά και η Μαύρη πέυκη, λυγερά, ανηφορίζουν τον πέτρινο γκρεμνό, σκαρφαλώνοντας με δυσκολία από το άπατο βάθος ως την κορφή. Αξέχαστες εικόνες ομορφιάς. Η «βρύση» της Δασικής Υπηρεσίας μαζεύει το νερό της πηγής, που επάνω από το δρόμο, έχει για συντροφιά σαρακοφαγωμένα απ’ τον χρόνο πλατάνια, τυλιγμένα ως τα ξώκλαδα απ’ τον κισσό. Πεύκο, φτέρη, ροδόδεντρο, στα πυριτιωμένα ηφαιστειακά του πετρώματα . Κάτω από τον δρόμο, στην απότομη πλαγιά θεμέλια, σέτια, κεραμικά σκεπασμένα απ’ την βλάστηση. Και το δρομάκι κατηφορίζει στον ίσκιο. Ένας βράχος κατηφορίζει κι αυτός δεξιά του. Και πιο κάτω, στην κάθετα κομμένη ρίζα του, η σπηλιά. Η Κρυφτή Παναγιά της Καλής Λαγκάδας .βάθους περίπου 6 μέτρων και πλάτους περίπου 3μέτρων! Ένα κτισμένο τοιχάκι και μετά η είσοδος της σπηλιάς. Αριστερά και δεξιά, κτιστό ανάλημμα κάτω από την καμάρα του βράχου, που στο βάθος την κλείνει τοίχος, αφήνοντας την μικρή πόρτα. Στην αριστερή παραστάδα, λαξευμένη πέτρα με σταυρό. Στο «τόξο» του βράχου, σώζεται λουρίδα από ασβεστοκονίαμα με υπολείμματα τοιχογραφίας (κόκκινες, κίτρινες, μαύρες γραμμές). Μέσα κτιστό πεζούλι και πολλές εικόνες της Παναγιάς. Και σε μια γωνιά, ένας κακοπαθημένος ραβδωτός κίονας. Εδώ τοποθετείται το Μοναστήρι της Καλής Λαγκάδας, που αναφέρεται στην γνωστή απόφαση, της Πατριαρχικής Συνόδου, το 1331 (Γ.Μουτζούρης Μοναχισμός στη Λέσβο) Αυτά τα θεμέλια ήταν τα κτίσματά του. Όμως μήπως η ραβδωτή κολώνα, σηματοδοτεί μια πολύ αρχαιότερη θέση λατρείας. Ενός ιερού σπηλαίου, όπου λατρεύανε τον Πάνα; Οι ίδιοι «τσομπάνηδες», στην ερημιά του βουνού αλλάξανε απλώς την ονομασία του θείου. Εχει κτιστεί και ένα μικρό εξωκκλήσι, πριν την είσοδο της σπηλιάς!(39^ο 21.1888-26^ο 10.3300)

Η Anamodya, του Ναχιγιέ της Καλλονής, έχει το 1548 , 180 Χριστιανικά σπίτια!!! Το 1521, σαν Anamurta, 121 σπίτια! Πληρώνει φόρο 11.160 Α, κύρια για την καλλιέργεια του σιταριού (2336 Α) και του αμπελιού ( 993 Α)! Μοιράζεται ο φόρος (πάνω από 400 Α) για τα κουκιά, τις ελιές και το κριθάρι! Λιγότερα πληρώνει για πολλά άλλα γεωργικά προιόντα, όπως σουσάμι, λάδι, σύκα, σινάπι, λινάρι, μποστάνια, μπαχτσέδες, το βελανίδι και άλλα! Εδώ έχουμε την αναφορά του αναλογούντος φόρου (Μουκατά) για το τσιφλίκι της Μονής Καλής Λαγκάδας , με τον Παπά Μανώλη, (10 Α) αλλά και για το μεγαλύτερο μοναστήρι των Βουκόλων, με τον παπά Μακρινό (80 Α)(Κ.Καμπουρίδης σελ 395).Το τελευταίο, όπως θα δούμε, την επόμενη φορά, εντοπίζεται στην θέση Μοναστηρέλι.