Στα 1900, στο μοναστήρι υπάρχουν 30 μοναχές με δόκιμες και φτιάχνουν «εξαίρετα και περιζήτητα εριουργήματα».¹ Στα 1909, η κάρα και η ποιμαντορική ράβδος του Αγίου βρίσκονται στο Λειμώνος, όπου στις 14 Οκτωβρίου «τελείται πανήγυρις πάγκοινος εκ μέρους των κατοίκων της νήσου. Οι μοναχές είναι ακόμη 25-30. Στα 1850 η ράβδος και το ποτήρι, βρίσκονται στο Γυναικείο μοναστήρι, ενώ η κάρα στο ανδρικό. Τότε «αι καλογραίαι του γυναικείου Μοναστηρίου φιλοπόνως ενασχολούνται και εις τα γυναικεία εργόχειρα των, εργαζόμενοι το έριον, με όχι ολίγην ευστοχίαν και επιτηδειότητα, και κατασκευάζουσαι περικνημίδας, ζώνας, σινδόνας, πήρας (τροφάδες), κεφαλόδεσμους (σαρίκια) κ.α.».²

Το Μοναστήρι με πέντε μόνο μοναχές το 1993, προσφέρει ένα ήρεμο περιβάλλον και μια κατανυκτική λειτουργία στον ναό, όταν ιερουργεί. Μακριά από την τουριστική σκοπιμότητα, αφού του πήρανε όλα τα κειμήλια στο ανδρικό, έχει να επιδείξει την ομορφιά της απλότητας και της αμεσότητας. Το 1940 αναφέρεται με 45 μοναχές, το 1951 με 31 και το 1961 με 23.³

Κάτω από το μοναστήρι περνάει το ποτάμι που περνά πίσω από το στάδιο της Καλλονής και σαν Καθάριος, συμβάλλει στις εννιά καμάρες. Έρχεται από τα δυτικά, και περιέχει το λιθόστρωτο που ένωνε τα δύο μοναστήρια και Νερόμυλους, για τους οποίους υψηλά, ονομάζεται Ρέμα των Μύλων. Ακολουθώντας τον δρόμο, μέσα από τα πεύκα και επάνω από το ποτάμι, συναντούμε ένα μικρό εξωκλήσι με πηγές νερού και στο ένα χιλιόμετρο βρισκόμαστε μπροστά σε μια εγκατάσταση, που θυμίζει φρούριο. Εδώ βρίσκεται ο Χριστός των Καλογραιών (39^ο25.4090-26^ο19.1783), μέσα στο ομώνυμο πευκόδασος. Η οικοδομική «μανία» του πάλαι ποτέ Ηγούμενου του Λειμώνα, περιέβαλε τον παμπάλαιο ναό με ένα τετράγωνο συγκρότημα με κεραμοσκέπαστα, ισόγεια κτίσματα (τα οποία δεν ολοκληρωθήκαν), προσθέτοντας στην ΒΔ και ΝΔ γωνία δύο κυκλικούς «τσιμεντένιους πύργους». Μάλιστα υπάρχουν επιγραφές των «δωρητών αυτών των ανιστόρητων κατασκευών». Στο κέντρο υπάρχει, κάτω από μνημειακή Δρυ, ο παμπάλαιος ναός του Χριστού, πετρόχτιστος, με εντοιχισμένα δομικά μέλη παλαιότερου ναού και κάλαμο στην Αγία Τράπεζα, κιονίσκο με σταυρό. Γύρω υπάρχουν θεμέλια παλαιών κτισμάτων καθώς και βάση ελαιοπιεστηρίου. Δίπλα του έχει κτιστεί νεότερος ναός, στο πρόγραμμα της «ανιστόρητης ανακαίνισης».

Ο δρόμος συνεχίζει προς τα δυτικά, ενώ κάτω στο ποτάμι υπάρχει το υπέροχο λιθόστρωτο που ερχόταν από την Μονή Λειμώνος στην Μυρσινιώτισσα. Σε κάποιο σημείο είναι γκρεμισμένη η τοξωτή γέφυρα, με την οποία περνούσε το ποτάμι. Ακριβώς επάνω από το γεφύρι και δίπλα στον δρόμο βρίσκεται άλλο ένα συγκρότημα που και αυτό δέχτηκε την ανιστόρητη επέμβαση, με κτήρια και μικρό ναό. Εδώ βρίσκονταν οι Νερόμυλοι του Ζηλωτή (39^ο 25.1169-26^ο18.2405). Ανήκαν στην Μονή Λειμώνος και τον Οκτώβριο του 1548 αναφέρεται ο Αλευροπόταμος, με τους Μύλους του. Επίσης το 1564, υπάρχουν δύο Νερόμυλοι στην θέση «Αλευριώνη», που σίγουρα είναι το ίδιο ποτάμι. Επάνω στον δρόμο υπάρχει η μεγάλη σχεδόν στρογγυλή κτιστή δεξαμενή, επενδυμένη με υδρόφοβο κονίαμα και με επικάλυψη με λαξευμένους λίθους. Από εδώ το νερό οδηγείται στο βαγένι του 1^ου Νερόμυλου, υπέροχου μνημείου. Το εργαστήριο του έχει ανακαινιστεί. Μετά το νερό περνούσε «εν σειρά», στον 2^ο Νερόμυλο, παρόμοιο με τον πρώτο, στην όχθη του ποταμού. Δίπλα στον 1^ο Νερόμυλο, διασώζεται ο κτιστός υδατόπυργος του Παλιού Νερόμυλου.

(Μάκη Αξιώτη. Εμπρός 4/4, 11/4 και 18/4/2002-Μάκη Αξιώτη Υδρόμυλοι Αιολίδα 2009 σελ.26).

Γενική βιβλιογραφία:1.Σ Καρυδώνη: Τα εν Καλλονή της Λέσβου Ιερά Σταυροπηγιακά Μοναστήρια Εν Κωνς/πόλει 1900

2.Σταυράκη Αναγνώστου Λεσβιάς Ωδή 1850, σελ.159 3.Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων 1962, 32 Νομός Λέσβου

με τον ένα του νερόμυλο

ο Αλευροπόταμος

με το λιθόστρωτο

το ανιστόρητο «φρούριο»

με τον «Χριστό των Καλογραιών»

και οι «Μύλοι του Ζηλωτή»

αγνώριστο τώρα συγκρότημα.